دولت خاتون

دولت خاتون

بدلیل آنکه اتابک عزالدین محمد فرزند ذکور نداشت ، همسرش دولت خاتون ، که از شاخۀ خاندان بدرالدین مسعود بود ، کفبل حکمرانی لرستان شد . مشخص نیست آیا وی حکم اتابکی و حکومت لرکوچک را دریافت کرده بود یاخیر .  اما دربار ایلخانان مغول در وضعیت انتقال قدرت از ایلخان متوفی به ابوسعید بود .

سکه عصر اتابکان کوچک

درمورد مدت ایام حکمرانی دولت خاتون اختلافاتی میان روایات مورخان وجود دارد . حمدالله مستوفی که درحدود سال ۷۳۰ ه.ق تاریخ گزیده را تحریر می کرد ، مطلبی دراین خصوص دارد که تفسیرپذیراست . « حمدالله مستوفی ، گزیده : ۵۶۱» اما حکومت وی مدت زمان طولانی ادامه نداشته است . در این مدت کوتاه که وی تصدی مستقیم امور ولایت لرکوچک را در دست داشت ، به دلایلی امکان حور در جمع و فعالیت آزاد را نداشت . در این مورد به عفت وی اشاره شده که ( وی از خواص و عوام می پوشید)   «منتخب التواریخ معینی : ۶۳» اما نمی توان در توجیه وضعیتی که بر اثر حکومت یافتن دولت خاتون بوجود آمد ، مسئلۀ مزبور را دلیل اصلی دانست . در دورۀ دولت خاتون وضعیت لر کوچک بهم ریخت . بنا به توصیف حمدالله مستوفی ( درکار حکومت خلل ها افتاد و رونق ملکی از آن خاندان برخاست.) « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۶۰،۵۶۱- دلیسی :۴۵»

مؤلف منتخب التواریخ معینی آورده است که درعهد دولت خاتون (حکام مغولی به اسم باستقاقی بیامدند و رعیت را نیزحضوری نماند) «منتخب التواریخ معینی:۶۳»در واقع دیوانسالاری مرکزی با دخالت در امرادارۀ امور ، مأمورانی را به منطقه فرستاد ، تاسررشتۀ امور را دردست گیرند . جالب آنکه حکامی که فرستاده شدند ، تا سالهای ۷۳۰ ه.ق درآنجا باقی بودند . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۶۱- بدلیسی :۴۵»

مؤلف منتخب التواریخ معینی آورده است که ابوسعید وقتی برتخت حکومت مستقرشد ، عزالدین حسین ، برادر دولت خاتون را به حکومت لرستان منصوب کرد . «مینورسکی ، تاریخ لر: ۸۲۸»

نقشه-قلمرو-اتابکان-لر-کوچک

این اقدام ایلخان مغول تا حدودی وضعیت سیاسی لر کوچک را در این دوران روشن می کند . به حکومت رسیدن دولت خاتون و سپس برکناری او و به حکومت نشاندن برادرش ، نشان از انحصاری شدن قدرت در درون یک خانواده و به حاشیه راندن افراد ذی نفوذ خاندان شجاع الدین خورشید بوده است .

منابع :

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

مینورسکی ، ولادیمیر ، رسالۀ لرها و لرستان ترجمۀ سکندر امان اللهی بهاروند و لیلی بختیاری ،تهران ، ۱۳۶۲ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

گردآوری و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده