اتابک شاه رستم 

اتابک   شاه رستم     ۸۷۳ الی ۹۲۰ ه.ق

شاه رستم فرزند شاه حسین نیز در دوره ای بسیار سرنوشت ساز برای تاریخ ایران ، در لر کوچک حکومت داشت ؛ دورۀ تسلط آق قویویونلوها بر مناطق شمالی و شرقی لر کوچک و روند ظهور قدرت سیاسی مشایخ صفوی و سپس تشکیل سلسلۀ صفوی ، متأسفانه بدلیل فقدان اطلاعات دربارۀ وضعیت سیاسی ، اجتماعی لرکوچک تا تشکیل حکومت صفوی در ایران ، ترسیم اوضاع آن جامعه در دورۀ مورد بحث امکان پذیر نیست . تنها پس از آنکه شاه اسماعیل صفوی سلسلۀ صفویه را بنیان گذاشت ، و در جریان تسخیر ایران زمین ، به حدود لرستان و خوزستان توجه نکرد ، مورخان برخی مسائل مربوط به درگیری او با حکام محلی آن نواحی را مطرح می کنند .

سکه عصر اتابکان کوچک

شاه اسماعیل صفوی تعیین تکلیف سیاسی حکمرانان لرستان و خوزستان را به هنگامی موکول کرد که امید آنان از جانب عثمانی ها قطع شود . در واقع در دورۀ تلاطم سیاسی اجتماعی در نیمۀ دوم قرن نهم در ایران ، بویژه بهنگام رقابت آق قویونلوها و عثمانی ، پیوسته یکی از اتابک های لرکوچک و سایر حکام خرد منطقه ، هوادار سیاست عثمانی ها بود . به همین دلیل آنان در ایام سخت سیاسی ، می توانستند به شیوه ای فرصت طلبانه ، موجودیت خود را حفظ کرده ، و به ایفای نقش مؤثرتری در معاملات سیاسی بپردازند . شاه اسماعیل با عنایت به این وضعیت ، ابتدا مسئلۀ لشکرکشی به بغداد و فتح آنرا در دستور کار قرار داد . این امر بدان معنا بود که آنان دیگر نمی توانند در تصمیم گیری و اتخاذ مواضع سیاسی خود روی کمک و حمایت عثمانی حساب کنند . شاه اسماعیل پس از فتح بغداد با سپاهیان خود راهی خوزستان شد . مهم ترین هدف وی تصفیۀ امور با مشعشعیان بود . «مزاوی : جاهای مختلف »

همزمان با طی مسیر بسوی هویزه (خوزستان) در حدود لرستان حسین بیک الله و بیرام بیک قرامانلو با ده هزار سپاهی مأموریت یافت به لرستان رفته و ملک رستم خان حاکم لرستان را به حضور شاه اسماعیل بیاورند . « اسکندر بیک :۳۵» علت اتخاذ چنین تصمیمی را برخی از مورخان چنین نوشته اند که درحین طی طریق شاه اسماعیل بسوی خوزستان ، به اطلاع وی رساندند که ملک رستم نیز به وفور تیغ و حشم و متانت مقام که قلل شامخه واقع است ، مغرور شده ، از طریق فرمانبرداری منحرف است . و از توجه به حضرت استنکاف می کند . «جنابدی : ۲۱۶» اما شاه رستم لر از حضور در درگاه شاه اسماعیل پرهیز کرد . به احتمال بسیار شاه اسماعیل در اثنای سفر خود به بغداد به نحوی از انحاء از ملک رستم خواسته بود که به حضور برسد ، اما پاسخ مناسب از سوی حاکم لرستان داده نشده بود . در نتیجه شاه اسماعیل سپاهی را مأمور لر کوچک کرد . « جنابدی :۲۱۶»

محدوده قلمرو اتابکان لرکوچک

سپاه صفوی در جریان پیشروی خود بسوی لر کوچک اطلاع یافت ملک رستم لر با امرای تحت فرمان خود بسوی دامنۀ کوههای مرتفع عقب نشسته است . سپاه صفوی بناچار ناحیۀ کوهستانی مورد نظر را به محاصره درآورد و از این طریق شاه رستم را در وضعیت اضطرار قرار داد . سرانجام شاه رستم تسلیم شد . و با سپاه صفوی به شوشتر رفت . شاه اسماعیل در جریان ملاقاتش با شاه رستم دریافت که ، می تواند بعنوان حکمرانی مطیع و وفادار به وی اعتماد کند . « خواند میر: ۴۹۶» هر چند باید متذکر شد که شاه اسماعیل در اتخاذ این تصمیم ، جدای از شخصیت خاص شاه رستم ، به محدودیت های اعمال حاکمیت مستقیم حکومت مرکزی در منطقۀ لر کوچک و نیز حقوق سیاسی خاندان اتابک در حکمرانی بر آنجا ، و بویژه اطمینان از بی تأثیر بودن سیاست عثمانی ها درآن حدود ، واقف بود . شاه مدتی او را در اردو نگاه داشت و آنگاه حکومت لر کوچک را به وی تفویض نمود . « خواند میر : ۴۹۸، ۴۹۹- اسکندربیک: ۴۶۹ – غفاری ، جهان آرا : ۱۷۴- بدلیسی :۴۶- افوشته ای :۴۸۵» در واقع شاه رستم حق حکومت موروثی خود را به تأیید شاه اسماعیل رساند . و دورۀ جدیدی در حکومت اتابکان لر کوچک شروع شد که تا پایان حیات سیاسی آنان در دورۀ شاهوردی خان تداوم یافت .

تصویر نقاشی شده وبی کیفیت در آنزمان-از-شاه-رستم-اتابک-لر-در-حضور-شاه-اسماعیل-صفوی

شاه رستم تا سال ۹۲۰ ه.ق در لر کوچک به حکومتش ادامه داد . تنها در این سال بر اثر وقوع جنگ چالدران و شکست شاه اسماعیل ، از وی ذکری به میان می آید . سلطان سلیم پس از پیروزی در جنگ با ارسال نامه ای به حکمرانان نواحی مختلف و از جمله لر کوچک کوشید تأثیرات فکری و اجتماعی پیروزی خود را بیشتر کند . شاه رستم به گمان اینکه چون صفویان در نبرد با عثمانیان متحمل شکست شدند و دارای ضعف می باشند به نامه پاسخی نداد . دیگر اینکه کهولت شاه رستم مانع چنین اقدامی بود . وی در زمانی نزدیک به این ایام بدرود حیات گفت .

منابع :

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

خواندمیر ، غیاث الدین ، تاریخ حبیب السیر ،به اهتمام محمد دبیر سیاقی ، تهران ۱۳۳۳ شمسی

جنابدی، میرزا بیک ، روضهالصفویه ، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد ، تهران ، ۱۳۷۸شمسی

اسکندر بیک منشی ، تاریخ عالم آرای عباسی ، به کوشش ایرج افشار ، تهران ، ۱۳۵۰شمسی

افوشته ای ،محمود ، نقاوه الآثار فی ذکر الاخبار ، به اهتمام احسان اشراقی ، ۱۳۷۳ شمسی

مزاوی ، میشل ، پیدایش دولت صفوی ، ترجمۀ یعقوب آژند ، تهران ، ۱۳۶۵ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده