فلک الدین حسن

اتابک فلک الدین حسن و عزالدین حسین          ۶۷۷ الی ۶۹۲ ه.ق

آباقاخان بدنبال کشاکش سیاسی که بر سر جانشینی تاج الدین شاه بالا گرفته بود ، حکومت لرستان را به دو پسر بدرالدین مسعود داد . منابع به صورت دقیق مشخص نمی کنند که آیا آباقا خان قلمرو لر کوچک را بین دو برادر تقسیم کرد ، یا آنان خود مبادرت به این امر نمودند . «منتخب التواریخ معینی : ۶۰» اما فلک الدین حسن حاکم ولاء و عزالدین حسین حاکم اینجو و ولیعهد برادر بودند . «حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۸ – بدلیسی ۴۱» چنین بنظر می رسد که دو برادر به اشتراک حکومت لر کوچک را در دست گرفته بودند . یکی حاکم ولایت بود و دیگری املاک اینجو (املاک خانوادۀ ایلخان) را اداره می کرد . چون عزالدین حسین ولیعهد برادر شد ، می توان از اهمیت کمتر منصب وی در برابر منصب برادر سخن گفت . آن دو پانزده سال بر لرکوچک حکم راندند و دریک سال (۶۹۲ ه.ق) فوت کردند . «غفاری ، تاریخ جهان آرا: ۱۷۲» به احتمال فلک الدین حسن لقب اتابکی داشته است .

سکه عصر اتابکان کوچک

بخشی از فعالیت دو برادر صرف توسعۀ قلمرو لرکوچک شد . از یک سو  برملک بیات و از سوی دیگر به حدود نهاوند، و نیز الشتر حمله کردند . بگونه ای که نواحی بین ولایت همدان تا شوشتر و از حدود ولایت اصفهان تا حدود ملک عرب (خوزستان) بتصرف آنها درآمد . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۸»     « منتخب التواریخ معینی :۶۰- امان اللهی ، قوم لر :۸۰» در واقع لشکرکشی های مزبور که در جهات مختلف صورت گرفته بود ، مستلزم درگیری آنان با همسایگانشان  بود . چنین توفیقاتی جز با تکیه بر سپاهی نیرومند امکان پذیر نبود . بدلیسی اشاره می کند آنان لشکری حدود هفده هزار در اختیار داشتند . « بدلیسی : ۴۱» منتخب التواریخ در تأیید چنین شرایطی گوید امنیت و استقامتی که در آنزمان لرستان را بود ، هیچ مورخی در هیچ تاریخی مثل آن نشان ندهد . دراین دوره سیاست عمرانی و تشویق زراعت نیز از جمله اقدامات آنان ذکر شده است . « منتخب التواریخ معینی : ۶۰،۶۱»

مورخان سرسختی عزالدین حسین در اجرای مجازات ها و تنبیه مجرمان گزارش کرده اند .

نقشه-قلمرو-اتابکان-لر-کوچک

مرگ هر دو برادر در سال ۶۹۲ ه.ق را برخی از مورخان اتفاقی ذکر کرده اند . « حمدالله مستوفی برگزیده – بدلیسی: ۴۱»در حالی که اشاره ای بر بروز منازعه ای داخلی و قتل آنان بر اثر واقعه ، نیز وجود دارد . « منتخب التواریخ معینی : ۶۱»

از فلک الدین پسری بنام بدرالدین مسعود ، و از عزالدین حسین پسری بنام نورالدین محمد باقی ماند . اما هیچیک جانشین پدران خود نشدند . امروزه روستایی مشهور به فلک الدین در شمال خرم آباد وجود دارد ، که احتمال دارد مقبرۀ فلک الدین حسن در آنجا باشد . « ایزدپناه ، آثار تاریخی و باستانی لرستان : ۱۲۳»

منابع :

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

ایزد پناه ، حمید ، آثار تاریخی و باستانی لرستان ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

امان اللهی ، بهار وند ، سکندر ، قوم لر ، پژوهشی دربارۀ پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها درایران ، تهران ، ۱۳۷۰ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده