ارشک اول یا اشک اول

ارشک اول یا اشک اول 

مورخان در مورد پیدایش حکومت اشکانیان نظرات گوناگونی دارند . یکی از پژوهشگران اخیر که نظریات او به توسط اغلب تاریخ نگاران تایید شده است ، آغاز حکومت اشکانی را ۲۳۸ق.م دانسته و گاهشماری زیر را برای شروع حکومت اشکانیان اعلام کرده است . سال ۲۸۰ ق.م نخستین حمله اقوام پرنی به قلمرو سلوکیان آغاز شد .سپس درسال ۲۵۰ ق.م پرنی ها به رهبری ارشک شهر استائونه «قوچان» را اشغال کردند. ارشک در سال ۲۴۷ ق.م استائونه را پایتخت اعلام کرده ودر آنجا تاجگذاری نمود .این سال را ایسیدو خاراکسی نیز تایید کرده است. بنابراین گاهشماری در گذشت آندرو گوراس و آغاز فرمانروایی ارشک درحدود ۲۳۸ ق.م بوده است . لیکن تعدادی از مورخان تأسیس حکومت اشکانی را کماکان سال ۲۴۷ ق.م می دانند .« ولسکی ۱۳۸۳: ۱۹۷- فرای ۱۳۸۰: ۳۳۶ –شیپمن ۱۹۸۰: ۴۶»

روی-سکه-ارشک-اول-اشکانی

پشت-سکه-ارشک-اول-اشکانی

تاچندی پیش کمبود منابع بی طرف بویژه آغاز حکومت اشکانی را در ابهام فرو برده ، که برخی پژوهشگران حتی وجود تاریخی ارشک را به چالش کشیده بودند.

منابع یونانی و رومی غالبا به شرح عملیات نظامی پرداخته اند و اشاره ای به حوادث واقعی دولت اشکانیان نکرده اند.اما گنجینۀ عظیم سکه های اشکانی نخستین ، یعنی اشک اول و اشک دوم که چندی پیش درساحل رود اترک در شمال ایران کشف شد، پرتو تازه ای بر وقایع دوتن از شاهان نخستین اشکانی افکند .این گنجینه ها که شامل بیش از دو هزار دراخما «درهم» سکه است ، در نسا ضرب شده و بر روی بعضی از آنها نام ارشاک حک شده است.«ولسکی ۱۳۸۳: ۸۳»

فرمانروایی اشکانی که بوسیله  ارشک و برادرش تیرداد درسال۲۴۷ق.م درنواحی شمالی  پرثوه بنیان گذارده شد ، درحدود پانصد سال دوام پیدا کرد. دراین برحه از زمان بیش از چهل پادشاه از خانواده اشکانیان بر تخت سلطنت جلوس کردند که بنیانگذار آن ارشک اول نام دارد . فرمانروایی سلسله اشکانیان ازویرانه های شهرک های یونانی ،یعنی نسا ،ابیورد ، دارا «درگز» ودیگر نواحی شرق ایران آغاز گردید وهمان نقشی را ایفا کردند ،که درچند سده پیش تر از آن ، شهرهایی همچون شوش ،انشان و پاسارگاد در ایران غربی و در ایجاد شاهنشاهی هخامنشی نقش ایفا کرده بودند.«زرین کوب ۱۳۷۷: ۳۲۴»

سر-انسان-از-سنگ-مرمر-مکشوفه-از-شوش-قدمت-اشکانی-محل-نگهداری-وآرشیو-موزه-ملی

سلوکیان یکی از رقبای قدرتمند اشکانیان بشمار می رفتند . در همین ایام سلوکوس دوم در سال ۲۴۶ق.م برتخت پادشاهی نشست .اما گرفتاریهای او بطلمیوسیان در غرب ، نظیر جنگ لاذقیه « لائو دیکیه» مجال توجه شرق را به او نداد. وهمین امر موجب شد که شهربان آنان بنام آندرو گوراس در پارت دست به شورش بزند و اعلام خودمختاری کند . چیزی نگذشت که دیودوت درسال ۲۳۹ ق.م در بلخ اعلام خود مختاری کرد . به این ترتیب شرایط سقوط سلوکیان مهیا شد.«شیپمن ۱۳۸۶: ۴۸»  در این میان ارشک توانست با ایجاد اتحاد میان خاندان خویش و قدرت ها و عناصر با نفوذ محلی به استحکام دولت اشکانی بیفزاید . سپس با غلبه بر سلوکوس و دیگر عمال سلوکی بخشی اعظم ایالت پرثوه را تصرف نمود . در همین جایگاه بود که ارشک توانست اساس فرمانروایی اشکانی را پی ریزی کند.اگرچه حدود قلمرو و مدت فرمانروایی ارشک اول بطور دقیق برما روشن نیست ، برخی شواهد نظیر جایگاه تاجگذاری ارشک در آساک در استائونه بیانگر این نظریه است که قلمرو بنیانگذار سلسله اشکانی تا عمق استپ های شمالی ایران گسترده بود «ولسکی ۱۳۸۳: ۸۰»  ازسوی دیگر بنا بر شواهد موجود می توان بخوبی دریافت  که ارشک از محبوبیت فراوانی میان بستگان، طرفداران و فرماندهان خویش برخوردار بوده است . بطوری که توانست به ایجاد دولتی توانمند نائل شود . دولتی که به مدت دوسده «سده های سوم ودوم پیش ازمیلاد» با سلوکیان و دیگر مدعیان حکومت مبارزه کند و سرانجام از بوته آزمایش پیروز خارج شود . ظاهراً همین دلیری ها و تدابیر ارزشمند اشک یکم موجب شد تا جانشینان و شاهان پس از او با افتخار نام او را بدنبال نام خود بیفزایند « زرین کوب ۱۳۷۷: ۳۲۶»

تابوت-دوره-اشکانی-در-موزه-عراق

درمتون تاریخی آمده است که اشک اول در حین جنگ از دست نیزه دارش زخمی برداشت و در اثر آن درگذشت و همچنین در همان منابع تاکید کرده که اشک اول سکایی تبار و در نوشته های آشوری نیز به واژه«اشکور ،اشکاها وسکاها » اشاره شده است.لیکن بعضی دیگر ارشک و برادرش تیرداد را از تبار اردشیر دوم هخامنشی دانسته اند« آریان مورخ رومی ،متولد سال ۸۴ میلادی »

در منابع دیگر مورخین اصلیت اشکانی ها را از تیره ایرانی پرنی می دانند  ونام سرزمین پارت درکتیبه های داریوش پرثوه آمده است که به زبان پارتی پهلوی می شود چون پارتیان از اهل ایالت پهله بودند از این جهت به آنها پهلوی نیز می نامیدند.

کلاه خود اشکانی-مکشوفه-از-بندر-ریگ-محل-نگهداری-موزه-ملی

منابع :

شیپمن ، کلاوس ، مبانی تاریخ پارت ، ترجمۀ شاهرخ راعی ، نشر کتاب سیامک ، تهران ، ۱۳۸۶شمسی

فرای ، ریچارد نلسون ، تاریخ باستانی ایران ، ترجمۀ مسعود رجب نیا ، انتشارات علمی وفرهنگی تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

عبدالحسین زرین کوب ، تاریخ مردم ایران ، قبل از اسلام ، چاپ پنجم ، انتشارات امیرکبیر ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

ولسکی ، یوزف ، شاهنشاهی اشکانی  ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ،  انتشارات ققنوس ، تهران ۱۳۸۳ شمسی

مطلب از جلد اول تاریخ جامع ایران ، محمود جعفری دهقی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده