ارشک سوم یا اشک سوم

ارشک سوم 

علی رغم مشاجراتی که میان پژوهشگران برسر جانشینی تیرداد صورت گرفته ، پژوهشهای جدید این باور را رد کرده است وتردیدی بر جانشینی اشک دوم باقی نگذاشته است .« ولسکی ۱۳۸۳: ۸۱ – زرین کوب ۱۳۷۷: ۳۲۶»

پژوهشگران پیشین به تاسی از یوستی وی را اردوان یکم می خوانده اند لیکن نام ارشک دوم پس از کشف و قرائت اسناد نسا توسط کوشلنکو تأیید شده است « فرای ۱۹۸۴:  ۲۱۰»

روی-سکه-نقره-مربوط-به-ارشک-سوم-اشکانیان

پشت-سکه-نقره-مربوط–به-ارشک-سوم-اشکانیان

عناوین پادشاهان هخامنشی موجب یک رشته مشکلات تاریخی گردیده است . و پژوهشگران را بر آن داشته تا یک سری اظهار نظرهای متناقض را ارائه دهند . گروهی معتقدند که این امر ممکن است ناشی از علاقه مفرطی باشد که ایرانیان از جمله اشکانیان به پدران و اجداد خویش داشته اند ، بنابراین عنوان «فریاپت به معنای پدر دوست » نیز مصداق همین موضوع می باشد . برخی دیگر این موضوع را ناشی از انتساب آن به نوعی آیین توتمی می دانند وشباهت لغوی نام واژه ارشک را نیز مؤید صحت این نظریه بشمار می آورند « زرین کوب ۱۳۷۷: ۳۲۵»

اشک سوم بزودی توانست با گسترش پرثوه ، به متصرفات اشکانی بیفزاید شهرهای گرگان ،استرکرت «ذره کرت،استرآباد» به تصرف وی درآمد. بدین ترتیب حوزه متصرفات اشکانی تا ولایت کومسینا «قومس /کومش» که بعدها به شهر صد دروازه شهرت یافت پیش رفت«ولسکی ۱۳۸۳،۸۰» زرین کوب لقب اشک دوم را به تیرداد برادر اشک اول نسبت داده است «۱۳۷۷: ۳۲۶»

محدوده قلمرو سلسله اشکانیان در اوج قدرت

ازجمله فعالیت های سیاسی اشک سوم ایجاد توافق با دیودوت شاه باختر بود که بدین ترتیب خطر سلوکی ها را از دولت نوبنیاد اشکانی دور ساخت . هنگامی که اشک دوم در مقابل سپاه سلوکوس دوم قرار گرفت ، متوجه اتحاد دیودوت و پادشاه سلوکی گردید. و به این نکته پی برد که آنان هر دو مصمم هستند تا با تحت فشار قراردادن شاه پارت از دوسوی شرق و غرب ، وی را مجبور به پذیرش شرایط مصالحه کنند «فرای ۱۹۸۴ :۱۷۳» اما ارشک پس از انعقاد قرارداد دوستانه با دیودوت در مقابل شاه سلوکی ،همانند پدرش از سیاست عقب نشینی استفاده کرد و به بیابانهای شمالی عقب نشست .«شیپمن ۱۹۸۰:۵۰»

تخت-سلیمان-تکاب-دوره-اشکانی-آرشیو-میراث-فرهنگی-کشور

تخت-سلیمان-تکاب-دوره-اشکانی-آرشیو-میراث-فرهنگی-کشور

ظاهرا او می خواست همانند هخامنشیان  دشمن را به بیابان بکشاند تا وی را در میان برف وسرما نابود سازد .در این میان دیودوت درگذشت و پسرش دیودوت دوم دست از مخالفت با اشک برداشت و بدین ترتیب اشک موفق شد شاه سلوکی را شکست دهد .شکست سلوکوس دوم به منزله پیروزی بزرگی برای مردم ایران بشمار می رفت . پوزیدونیوس گزارش کرده است که دراین جنگ سلوکوس به اسارت درآمد . سرانجام نیز درگیری های سلوکوس با اعضای خانواده اش در سوریه بر سر کسب قدرت به او فرصت نداد تا این شکست را جبران کند « زرین کوب ۱۳۷۷: ۳۲۸» شیپمن گزارش می دهد که اشک سوم پس از سال ۲۱۷ ق.م به جای پدر نشست «۱۹۸۰:۵۰» وی از سوی آنتیوخوس سوم ، یکی از سرداران سلوکی مورد تعرض واقع شد . ارشک دراین تعرض موقتا بسوی استپ های شمالی عقب نشینی کرد .چندی بعد با انعقاد قراردادی ،عنوان پادشاهی ارشک از سوی آنتیوخوس پذیرفته شد . شاهنشاهی سلوکی پس از شکست در برابر رومی ها در ماگنزیا سقوط کرد و پارتیان توانستند درحدود سال ۱۵۵ ق.م سرزمین های خود را از سلوکیان باز پس بگیرند «شیپمن : ۲- ۵۱ »

تیراندازان-پارتی-اشکانیان

آنچه مسلم است اشک سوم فرمانروایی دانا و شایسته میباشد زیرا او قادر بوده مابین دو قدرت درآن زمان سلوکیها در غرب و یونانیها در شرق قدرتی متوازن بوجود آورد که به مدت چند سده استمرار و دوام یابد شاید همین امر موجب شده تا برخی تاریخ نگاران اشک یکم را بطور کلی به چالش کشیده و آغاز پادشاهی اشک سوم را مبدأ پادشاهی اشکانی ذکر کنند . دیگر آن که اشک سوم سپاهی مقتدر و توانا فراهم آورد و تعدادی از شهرها را بازسازی نمود . و از آن جمله می توان به بنای شهر «دارا» در نزدیکی ابیورد کنونی پرداخت  که بعد ها دارا یا داربوم خوانده شد .سپس پایتخت خود را درآن قرار داد «دبوواز ۱۹۶۸:۱۵ و۱۶»

سرانجام اشک سوم در سنین پیری و پس از یک دوره فرمانروایی طولانی بدرود حیات گفت و نوه تیرداد که نوه عموی اشک دوم بود به فرمانروایی رسید «ولسکی۱۳۸۳: ۸۷» برخی پژوهشگران اردوان را به عنوان جانشین اشک سوم معرفی کرده اند . «زرین کوب۱۳۷۷:۳۲۸»

جایگاه عذر خواهی در فرهنگ اصیل ایرانیان
اردوان (سومین پادشاه اشکانی و فرزند تیرداد یکم) پادشاه ایران که از بستر بیماری برخواسته بود با تنی چند از نزدیکان ، کاخ فرمانروایی را ترک گفت و به کوی و بازار آمد و در میان مردم قدمی می زد . به درمانگاه شهر که رسیدند اردوان گفت به دیدار پزشک خویش برویم و از او بخاطر آن همه زحمتی که کشیده قدردانی کنیم . چون وارد درمانگاه شد کودکی را دید که پایش زخمی شده و پزشک پایش را معالجه می نماید . مادر کودک که هنوز پادشاه را نشناخته بود با ناله به پزشک می گفت خدا پای شاهزاده را اینچنین نماید تا دیگر این بلا را بر سر مردم نیاورد.

اردوان و فریاپت بر سر کودک مجروح و مادرش

پادشاه رو به زن کرده و گفت مگر شخصی که این بلا را بر سر کودکت آورده ، دیده ای و مادر گفت آری کودکم درکوچه مشغول بازی بود که شاهزاده ای بنام فریاپت با اسب خویش چنین بلایی را بر سر کودکم آورد . پادشاه گفت آیا او را می شناسی ؟ و زن گفت خیر ، همسایگان او را به من معرفی کردند ..

پادشاه دستور داد فریاپت را بیاورند . آنگاه پزشک به زن اشاره نمود که این کسی که اینجاست همان پادشاه ایران است ..

زن فکر می کرد به خاطر حرفی که زده او را به جرم گستاخی با تیغ شمشیر به دو نیم می کنند .  پس از اندی  شاهزاده مذکور را پیش آوردند و شاه به او گفت چرا اینگونه کردی و شاهزاده فریاپت که به گفته برخی مورخان فرزند شاه و به عبارتی برادرزاده و جانشین وی بود ،گفت متوجه نشدم و کودک را اصلا ندیدم . پدر گفت از این زن و کودکش عذرخواهی کن .

فریاپت رو به مادر کودک نموده عذر خواست پادشاه ایران کیسه ای زر به مادر داده و گفت فرزندم را ببخش چون در مرام پادشاهان ایران ، زورگویی و اذیت مردم خویش نیست.

باقیمانده کاخ اشکانی درخورهه محلات

زن با دیدن این همه فروتنی پادشاه و فریاپت به گریه افتاد و می گفت مرا به خاطر گستاخی ببخشید . و پادشاه ایران اردوان در حالی که از درمانگاه بیرون می آمد می گفت : فرزند من باید نمونه نیک رفتاری باشد .

اندیشمند کشورمان ارد بزرگ می گوید : پوزش خواستن پس از اشتباه ، زیباست حتی اگر از یک کودک باشد .

منابع :

فرای ، ریچارد نلسون ، تاریخ باستانی ایران ، ترجمۀ مسعود رجب نیا ، انتشارات علمی وفرهنگی تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

شیپمن ، کلاوس ، مبانی تاریخ پارت ، ترجمۀ شاهرخ راعی ، نشر کتاب سیامک ، تهران ، ۱۳۸۶شمسی

فرای ، ریچارد نلسون ، تاریخ باستانی ایران ، ترجمۀ مسعود رجب نیا ، انتشارات علمی وفرهنگی تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

دیوواز ، نیلسون ، تاریخ سیاسی پارت ، ترجمۀ علی اصغر حکمت ، انتشارات ابن سینا ، تهران ، ۱۳۴۲ شمسی

عبدالحسین زرین کوب ، تاریخ مردم ایران ، قبل از اسلام ، چاپ پنجم ، انتشارات امیرکبیر ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

ولسکی ، یوزف ، شاهنشاهی اشکانی  ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ،  انتشارات ققنوس ، تهران ۱۳۸۳ شمسی

جلد اول تاریخ جامع ایران ، محمود جعفری دهقی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده