فرهاد چهارم اشکانی

فرهاد چهارم  «اشک چهاردهم»

روی-سکه-چهار-درهمی-مربوط-به-فرهاد-یا-مهرداد-چهارم-سکه-های-ایران-موزه-کاظمینی-،-امین-امینی

پشت-سکه-چهار-درهمی-مربوط-به-فرهاد-یا-مهرداد-چهارم-سکه-های-ایران-موزه-کاظمینی-،-امین-امینی

پس از مرگ ارود دوم فرزندش  فرهاد چهارم  بر تخت سلطنت جلوس کرد. به نظر می رسد دسسیه های نجبا و اشراف حکومت فرهاد را دچار مشکل می ساخت لذا او تصمیم به بازسازی در خانواده و همچنین دربار گرفت «ولسکی ۱۵۹:۱۳۸۳» شیپمن نیز این عمل را بازتاب دو مخاطره قرار داشتن پادشاهی فرهاد می داند «۸۷:۱۳۶۸»زرین کوب نیز فرهاد را مردی قسی القلب و خونخوار بر می شمارد که اثر بیماری روانی سوءظن به کشتار بی رحمانه ای در خانواده خود دست می زند. این بیماری فرهاد را بر آن داشت تا در ابتدای حکومت خود ، پدر و برادرانش را به خاک و خون بکشد . وی حتی به اعضای مجلس مهستان نیز رحم نکرد و عده ای از آنان را به قتل رسانید که گروهی نیز ناچار به ترک مملکت شدند (زرین کوب ۳۷۲:۱۳۷۷) و این خشونت را به حدی رسانید که یکی از سرداران مشهور و رشید او به نام منزس به نزد مارک آنتوان یکی از سه زمامدار امپراطوری روم پناه برد . امپراطوری روم نیز از گذشته در فکر انتقام نبرد شکست خود در کرهه و قتل کراسوس بود . در این زمان دولت اشکانی نیز تحت فشارهای چند جانبه بود که باعث ناتوانی بیشتر آنان می گردید لذا تدابیر فرهاد و مشاورین او باعث خنثی شدن این فشارها می شد.

اختلافات و مشاجرات خاندان شاهنشاهی و مدعیان جدید جهت کسب حکومت ، دسیسیه ها و درگیری های خاندان و اشراف ناراضی از موانعی بودند که ادارۀ امور مملکتی را سخت می کرد.«ولسکی۱۵۹:۱۳۸۳ – ۱۶۰» سرکرده رومیان (آنتونیوس) بهانه اش برای جنگ با ایران مسترد نکردن پرچم و اسرای رومی بود که در جنگ کرهه به دست اشکانیان افتاده بود . بدین ترتیب جنگی عظیم میان ایران و روم آغاز  گردید . که مشروح آن از سوی مورخین ذکر گردیده است . آنتونیوس لشگری صد هزار نفری متشکل از شصت هزار سواره نظام ، سی هزار پیاده نظام و ده هزار سواره اسپانیایی و سلتی به سوی مرزهای ایران به حرکت در آمد پلوتارک مورخ می گوید تعداد سپاهیان رومی آنقدر زیاد بود که آسیا را به لرزه در آمد . آنتونیوس ظاهراً از ساحل رود ارس گذشت و به ناحیه ای در شمال شرقی ارومیه به پایتخت ماد آتروپاتن رسید. پژوهشگران هنوز انطباق این ناحیه را با تخت سلیمان کنونی تایید نکرده اند «شیپمن ۸۹:۱۳۸۶»

اشکانی-ریتون-مفرغی-آرشیو-موزه-ملی-ایران

زرین کوب اظهار کرده است که آنتونی در تاریخ افسانه های عاشقانه به واسطه عشق او نسبت به کلئوپاترا شهرت بسیار داشته است ، در آغاز به پیشرفت هایی نائل گشت و ماد و آذربایجان را گشود. اما به زودی جاذبه های عشق کلئوپاترا او را بیتاب کرد و با تعجیل راه عقب نشینی در پیش گرفت و در این میان شیوه جنگ و گریز پارتیان تلفات بسیار به سپاه او وارد ساخت به طوری که در حدود یک چهارم از سپاه او تلف شدند ، تا به سوریه برگشت و در جایی میان صیدا و بیروت به معشوق رسید« زرین کوب ۳۷۰:۱۳۷۷ » لیکن سرنوشت جنگی به این عظمت را نمی توان به این سادگی شرح داد آن طور که به نظر می رسد فرهاد در امور نظامی فردی نابغه بود لازم به ذکر است که حکومت اشکانی از دستگاه جاسوسی مجرب و توانایی بهره میبرد و رفت و آمد های دشمن را کاملا زیر نظر داشته است قسمتی از سپاه مارک آنتوان « آنتونیوس» که به طرف ارمنستان روانه شده بود. در ماد « آتروپاتن» در هم شکست . رومی ها بیست هزار پیاده، چهار هزار سواره نظام خود را از دست دادند. از سویی دیگر زمستان فرا می رسید و تهیه آذوغه برای سپاه بزرگ روم به آسانی میسر نبود. ناچار آنتونیوس تصمیم به عقب نشینی گرفت « ولسکی ۱۶۱:۱۳۸۳»

محدوده قلمرو سلسله اشکانیان در اوج قدرت

به هر حال این لشگرکشی که با الهام و پیروی از اسکندر کبیر آغاز شده بود به نتیجه نرسید . در این جنگ رومی ها شکست خورده بخشی از سپاه آن ها به بیماری دچار شدند. در این مابین غنایم بسیاری نصیب ایران و ارمنستان گردید. فرهاد فرمان داد بر روی سکه هایی که تصویر آنتونیوس و کلئوپاترا به دست آمده بود نقش خود را هک کنند « ولسکی ۱۶۲:۱۳۸۳» اما تقسیم غنایم باعث ایجاد کدورت میان طرفین شد به طوریکه آرتاواز پادشاه ارمنستان احساس شکست می کرد و برای جبران آن ضمن اتحاد تازه با آنتونیوس وی را واداشت تا دوباره به جنگ با ایران برخیزد اما این لشکرکشی دوم به ضرر ارمنستان تمام شد آنتونی نیز از این جنگ بهره ای نبرد ارمنستان نیز دوباره با پارت اتحاد برقرار ساخت و بدین ترتیب پارت ها توانستند همواره قدرت اول منطقه باشند. این جنگ گرچه سودی برای مردم نداشت به فرهاد هم صدمه ای نزد « زرین کوب ۳۷۰:۱۳۷۷»

با این همه نزاع داخلی در میان پارتیان موجب شد که بهره اندک این پیروزی نیز هر چه کم رنگ تر شود . و شهد این پیروزی را به کام آنان تلخ سازد «شیپمن ۸۹:۱۳۸۶»

پیکره-مفرغی-انسان-کشف-از-ایذه-خوزستان-دوره-اشکانی-محل-نگهداری-وآرشیو-موزه-ملی-ایران

فرهاد در این زمان با شورش یکی از سرداران خود به نام تیرداد مواجه شد این سردار در جنگ ایران و روم رشادت بسیاری از خود نشان داد مورد حمایت بعضی از اشراف و بزرگان و هچنین دولت روم بوده است پس در این جنگ به پیروزی دست یافت (۳۰ ق. م) فرهاد جهت سرکوبی این شورش ها نزد سکاها رفته از آنان درخواست کمک نمود و با سپاهی متشکل از سکاها برای سرکوبی تیر داد مراجعت کرد. نکته قابل توجه آن است که سکاها همیشه از دولت اشکانی حمایت می کردند .در مقابل این حمله تیرداد با گروگان خود (پسر فرهاد) به سوی قیصر اکتاویوس گریخت و به او پناه برده و از او درخواست کمک کرد تیرداد مجددا در سال ۲۶ ق.م غافلگیرانه در میانرودان بر فرهاد یورش برد به طوری که بنا بر گزارش اپسیدورخاراکسی فرهاد دستور داد تا افراد حرمسرایش را از دم تیغ بگذرانند تا اسیر تیرداد نگردانند تیر داد این بار نیز توفیقی نیافت و مجدداً به روم فرار کرد و از این پس دیگر نامی از او در منابع تاریخی نیامده است. شورش دیگری نیز در سال ۲۵ ق.م از سوی شخصی به نام مهرداد رخ داد که تا سالهای ق.م ادامه داشت «زرین کوب۳۷۱:۱۳۷۷ – ولسکی ۱۶۵:۱۳۸۳ – شیپمن ۹۱:۱۳۸۶» درفش ها و اسرای رومی که پیش از دوران کراسوس بدست ایرانیان افتاده بود معضل بزرگی جهت آبرو و اعتبار رومیان بوده است لذا اوکتاویوس رومی به سوریه حمله برده و پسرخوانده اش نیز به ارمنستان یورش برد فرهاد که در این برهه از زمان جنگ را مناسب نمی دید با این شرط رومیان مبنی بر استرداد درفش ها و اسرا موافقت کرد اوکتاویوس که در منابع دیگر با نام اگوستوس از او یاد شده است با فرهاد روابط دوستانه برقرار کرده و به نشانه این دوستی کنیزک زیبایی رومی برای فرهاد فرستاد« دبوواز ۱۴۳:۱۹۶۸ –شیپمن ۹۰:۱۳۸۶» فرهاد بردیگر خواسته مبنی بر تعیین حدود مرزی گردن نهاد و فرات به عنوان مرز ایران و روم تعیین شد و رومی ها توانستند از طریق راه آبی به گسترش تجارت دریایی خود بپردازند«شیپمن ۹۲:۱۳۸۶»

فرهاد-چهارم

در اواخر عمر پادشاه اشکانی روابط ایران و روم تیره گشت و فرهاد چهارم پسر خود را بنا به پیشنهاد موزا همسرش برای رفع اختلاف به روم گسیل داشت لیکن این اقدام جهت بهبود روابط تاثیری نداشت و در این میان مرگ فرهاد که ظاهراً به دست ملکه موزا و فرزند او فرهاد صورت گرفت و به کل این وقایع خاتمه داد « زرین کوب ۳۷۲:۱۳۷۷ – شیپمن ۹۳:۱۳۸۶»

منابع :

شیپمن ، کلاوس ، مبانی تاریخ پارت ، ترجمۀ شاهرخ راعی ، نشر کتاب سیامک ، تهران ، ۱۳۸۶شمسی

عبدالحسین زرین کوب ، تاریخ مردم ایران ، قبل از اسلام ، چاپ پنجم ، انتشارات امیرکبیر ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

ولسکی ، یوزف ، شاهنشاهی اشکانی  ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ،  انتشارات ققنوس ، تهران ۱۳۸۳ شمسی

دیوواز ، نیلسون ، تاریخ سیاسی پارت ، ترجمۀ علی اصغر حکمت ، انتشارات ابن سینا ، تهران ، ۱۳۴۲ شمسی

جلد اول تاریخ جامع ایران ، محمود جعفری دهقی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده