فرورتیش ماد

فرورتیش

پرچم سلسله -مادها

وی فرزند دیاکو دومین پادشاه ماد بود که همه اطلاعات مربوط به او از هرودوت نقل گردیده است . « پیرنیا ، تاریخ ایران باستان»  به گفنه هرودوت فرورتیش پسر دیااکو بود . وی همه قبایل ماد را متحد و به یک کشور تبدیل کرد . از شواهد چنین پیدا است که پس از مرگ دیااکو وی رهبری قبایل ماد را برعهده گرفت . Medved sksya    phraortes

دژ مادی در محل شهرک کنونی سیَلک از روی قرائن موجود ترسیم گردیده

برخی منابع براین باورند نام فرورتیش در خاندان دیااکو رایج نبوده و نام او را همان خشتریته می دانند وادعای هرودوت در مورد نام فرورتیش و نیز نام پدربزرگ او و نام دیاکو را رد می کنند . «دیاکونوف ،تاریخ ماد،ص۵۴۸» از میان فرزندان وی تنها نام هوخشتره در منابع آمده است که پس از پدر جانشین وی گردید و توانست یک سلطنت سراسری در ایران تشکیل دهد . «بیات، کلیات تاریخ ایران ص۳۳»

فرورتیش پس از اتحاد با سه قبیله که با پادشاهی سکاها و مناها متحد بودند به جنگ آشوریها شتافت و بطوریکه در اوایل ماه ایاز «آوریل،مه» لشکریانش توانستند به ایالت «کیشه سو» برسند و دژ اصلی آن ایالت را که به همین نام معروف بود محاصره کنند . دراین رویداد کیمری ها و افراد «مامی تیا شو» هم متحد فرورتیش شدند.

تپه-هگمتانه–قدمت-مادها-عکس-از-نادر-دایی–آرشیو-میراث-فرهنگی-کشور

در این جنگ آشور تمام سرزمین ما بجز راموآ و پارسوآ را از دست داد. « دیاکونوف تاریخ ماد ص ۲۴۸،۲۴۹،۲۵۰» درسال ۶۵۲ق.م شاباشوموکین برادر آشور پانی بال علیه وی قیام کرد و توانست متحدان زیادی را منجمله بابلیان ،کلدانیان ،آرامیان و عیلام را با خود متحد نماید . فرورتیش  نیز از این فرصت جهت حمله به آشور استفاده کرد.

سکونخا رهبر سکایان اسکیتها ماساگتها پیان قرن ششم ق .م نقش برجستۀ صخرۀ بیستون

«دیاکونوف ،تاریخ ماد ، ص ۲۶۴ » « زرین کوب ، تاریخ مردم ایران ،ص ۹۱»

باری فرورتیش در اتحاد با پارس ها و کیمری ها در سال ۶۵۳ ق.م با آشور وارد جنگ شد و به شهر نینوا پایتخت آشور حمله برد . اگر چه ظاهرا در اوایل پیروزیهایی کسب کرد، لیکن در نبردی دیگر کشته شد. «ص۲۷۸ Randa ;handbuch »

برخی از مورخین معتقدند علی رغم شکست فرورتیش از آشوریان این جنگ زمینه ساز جنگ دیگری شد که بعد از مدتی مادها آشور را تا مرحله سقوط پیش ببرند . «خدادادیان ،تاریخ ایران باستان ، ص۱۲۰»

فرورتیش از سال ۶۷۵ تا ۶۵۳ ق.م بمدت ۲۲ سال فرمانروایی کرد .

تصویر-مرد-مادی-از-کتاب-هنر-ایران-اثر-گیرشمن

گیرشمن در کتاب ایران از آغاز تا اسلام آورده است :

پادشاه آشوردر سالنامه های خود به فتوحات خویش بر پادشاهان مقتدر ماد افتخار می کند .  اما حقیقت ساده تر از این است . اینان گروهی از رؤسای قابل اهمیت بودند که با موکب خود بر شهرهای متعدد ماد حکومت می کردند، که یکی از آنان دیاکو بود که او را نفی بلد کردند و قبیلۀ وی (بیت دیاکو) را برای حکومت بر دیگران فرا خواندند . در زمان سلطنت پسرش – که هرودوتوس او را به نام فرا ارتس می نامد ، اما نام وی خشتریته بود ؛ چنانکه در کتیبۀ داریوش در بیستون ذکر شده – کمال مطلوب دیاکو ، که عبارت از اتحاد ماد بود ، تحقق یافت .

فشار شدیدی که از طرف سارگن دوم بر ماد وارد می آمد ، به نظر می رسد که در زمان سلطنت جانشین وی سناخریب

(۷۰۵-۶۸۱ق.م) ترک شده باشد ، چه او در مواضع دیگر مشغول بود و با یک مدعی بابلی ، و باعیلام ، مصر و یهودیه می جنگید .

شاید این یکی از دلایلی باشد که قوای ایرانی را به اتحاد در گرد “خاندان دیاکو” و تحت قیادت پسر او – خشتریته – واداشته باشد . وی ابتدا حاکم یک شهر بود ، و بزودی به ریاست اتحادیه ای قوی منصوب گردید . او محققاً مردی ارجمند بود ، زیرا اسارهادن ، که جانشین سناخریب شد ، سفیرانی به سوی او فرستاد . وی نه تنها مادها را در تحت قدرت خویش گرد آورد ، بلکه ماناییان و کیمریان را نیز جمع کرد . قوم اخیر از اقوام ایرانی الاصل بودند که با سکاییان به صورت مهاجرتی از قفقاز عبور کردند و در افق دو کشور رقیب ، آشور و اورارتو ظاهر شدند . کیمریان پس از چندی به دو بخش تقسیم شدند که یک دسته از آنان در طول دریاچۀ ارومیه حرکت کردند و اندکی بعد جزو متحدان خشتریته قرار گرفتند . در صورتی که عمده سواران آنان ، پس از مهاجمۀ بی نتیجه به سرحد آشور، به پیشرفت توأم با تاراج خود در سمت مغرب ، در جهت آسیای صغیر ادامه دادند . این اقوام با تررها و اقوام دیگر آسیائی تشکیل اتحادیه ای دادند که در ساحل جنوبی بحر اسود در ناحیۀ سینوپ و مصب قزل ایرماق مستقر شدند . اندکی بعد «آشور بانی پال» آنان را در گردنه های کیلیکیه شکست داد و بقایای متفرق ایشان فرار کردند و به دسته های سکایی پیوستند .

تصویر یک نفر مادی بر روی نقش برجسته های آشوری

استقرار سکاییان در اطراف دریاچۀ ارومیه مانع نهضت ماد نگردید . رؤسای قوم ماد ، خشتریته و سپس فرورتیش به نظر می رسد که در راه وحدت مادها ؛ که ناحیۀ وسیعی را از همدان تا مشرق دماوند و جنوب کرانه های صحرای مرکزی ایران اشغال کرده بودند ، موفق شدند . خشتریته با کیمریان و مانای ، متحد و شاید هم به وعده های سکاییان مطمئن بود . وی پس از آنکه پارسیان را ، که از پایان قرن هشتم ق.م ، بیشتر بسوی جنوب شرقی دریاچه در ناحیۀ اطراف پارسوماش کشیده شده بودند ، مطیع کرد ، تصمیم گرفت بر نینوا ( شهر آشوری) ضربتی سخت وارد آورد. این عمل وی جسورانه بود که موجب بدبختی مادها گردید .زیرا خشتریته از پشت سر مورد حملۀ سکاییان ، تحت فرماندهی مادیس ، پسر پارتاتوا ، یکی از متحدان آشور واقع شده و شکست یافت و جان خود را نیز از دست داد (۶۵۳ ه.ق) . سکاییان از این شکست استفاده کردند و به ماد هجوم بردند و به قول هرودتوس ماد به مدت بیست وهشت سال تحت قیادت آنان باقی ماند . «ایران از آغاز تا اسلام ، گیرشمن ، خلاصۀ صفحات ۹۶الی ۹۹»

منابع :

ایران از آغاز تااسلام ، تألیف پروفسورگیرشمن ، ترجمۀ محمد معین ، تصحیح دکتر میترا مهرآباد

تاریخ ایران باستان ؛ نوشتۀ حسن پیرنیا

دیاکونف ،ا.م.، ۱۳۷۹تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز

زرین کوب ، عبدالحسین : تاریخ مردم ایران

تاریخ جامع ایران

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده