اتابک شاهوردی

اتابک شاهوردی

از تاریخ دقیق وی اطلاعی در دست نیست . پس از درگذشت  محمدی ،  امرا و اشراف لر شاهوردی پسر او را به حکومت انتخاب کردند . سلطان محمد خدابنده نیز فرمان حکومت لرستان را بنام وی صادر کرد . « بدلیسی : ۵۳»با توجه به نقش اعیان لرستان در جانشینی شاهوردی ، شاید بتوان زمان این واقعه را در حدود اواخر دورۀ سلطان محمد که مشکلات درونی بسیاری برای وی پیش آمده بود ، فرض کرد . « اسکندربیک : ۴۷۰» سلطان حمزه میرزا ، شوهر خواهر شاهوردی در سال ۹۹۴ ه.ق کشته شد . سپس شاه عباس اول در سال ۹۹۶ ه.ق رسماً برتخت سلطنت جلوس نمود . دربارۀ موضع و رفتار احتمالی شاهوردی در قبال وقایع و بحران های سیاسی ناشی از رقابت و نزاع امرای قزلباش و تحولات سیاسی تا بهنگام جلوس شاه عباس بزرگ ، اطلاعی در دست نیست . « ساکی : ۲۸۰»

سکه عصر اتابکان کوچک

روابط ایران و عثمانی به هنگام جلوس شاه عباس اول بحرانی بود . و مهم ترین تحرک عثمانی ها در غرب ایران ، از سوی سنان پاشا (جغال اوغلو) در سال ۹۹۷ ه.ق صورت گرفت . سنان پاشا ، با لشکری عظیم به قصد تصرف قلمرو علیشکر به آنسو حرکت کرد . قورخمس خان شاملو ، حاکم همدان ، با استمداد از امرای آن حدود ، به قصد مقابله با سنان پاشا آماده شد ، اما قبل از آنکه فرصت تدارک کافی داشته باشد، مجبور شد به مقابلۀ سپاه عثمانی که بسرعت پیشروی می کرد ، بشتابد . اتابک شاهوردی نیز دراین هنگام به کمک قورخمس خان آمده بود . به نظر وی با سپاه اندک به مقابلۀ جغال اوغلو رفتن از شرط احتیاط بدور بود . اما قورخمس خان نسبت به وی اعتماد نداشت و این سخن را حمل بر توطئه اندیشی او دانست  ؛ در نتیجه بهنگام در گرفتن معرکۀ قتال ، شاهوردی سپاهش را از میدان کنار کشید و به نظارۀ عاقبت جنگ ایستاد . لشکر قزلباش بسرعت شکست خورد . شاهوردی نیز سریعاً بسوی لرستان گریخت . « اسکندر بیک : ۴۰۵ تا۴۰۷» سپاه عثمانی ولایت همدان را غارت کرد . و بسوی نهاوند پیشروی نمود . سپس در نقطه ای که معبر طبیعی ورود به لر کوچک بود ، قلعه ای مستحکم ساخت ؛ که هم ولایت قلمرو علیشکر بتصرف درآید و هم  الکای لرستان تحت فرمان ایشان باشد . « همو : ۴۰۷»

پرچم-اتابکان-لر-کوچک

وی دوقلعه ، یکی در قصبۀ نهاوند و دیگری در سعد وقاص ترتیب داد و امکانات بسیاری در آنجا تدارک دید . حضور رومیان درمنطقه علیشکر ، باعث شد نارضایتی در بیم مردم بالا بگیرد . و در نتیجه ترک دیار کنند و بسوی سایر نواحی به حرکت درآیند . « همو : ۴۰۷»

شاهوردی با گذشت ایام سیاست نزدیکی بیشتر به دربار شاه عباس را درپیش گرفت . دلایل شخصی برای تغییر گرایش سیاسی اتابک لر کوچک وجود داشت از جمله آنکه شاه عباس سیاست موفقی را در سرکوبی و مطیع سازی کسانی که دعاوی سیاسی مختلفی را پی گیری می کردند ، به اجرا درآورد . «همو : ۴۰۷»  شاهوردی ، حسین بیک سلونری ، پسرخالۀ خود را بحضور شاه فرستاد و اعلام وفاداری و اطاعت کرد . « اسکندر بیک : ۴۴۴»

شاه عباس نیز محراب بیک قراداغلو در سال ۹۹۹ ه.ق بسوی شاهوردی فرستاد و خاطر وی را از جانب خود تسکین داد . شاهوردی نیز محراب بیک را صمیمانه پذیرا شد . لیکن حادثۀ مهم که باعث تحول موضع شاه عباس در برابر شاهوردی شد ، درگیر شدن او با حاکم قلمرو علیشکر بود . شاه عباس در سال ۱۰۰۰ ه.ق حکومت همدان و امیرالامرایی کل ولایت قلمرو علیشکر تا سرحد بغداد را به شاهزاده محمد باقر میرزا تفویض کرد . کل ایل بیات نیز به ملازمت وی مأمور شدند ، اغورلو سلطان بیات به وکالت شاهزاده مذکور به همدان رفت . « اسکندر بیک : ۴۴۰»

اغورلو سلطان بیات حاکم همدان در راستای اجرای دستور شاه شروع به جمع آوری سپاه و تدارکات مربوطه کرد . و به این منظور به قصبۀ بروجرد رفت . شاهوردی نیز در همان حال فعالیت های وی را تحت نظر داشت . از اینرو ،  هنوز اغورلو نتوانسته بود سپاه بیات را که در منطقه بود جمع کند ، که ناگهان شاهوردی برسرش تاخت و وی را بقتل رساند . «اسکندر بیک :۴۷۱» و لرها اموال بیات را غارت کردند . « بدلیسی : ۵۳ ،۵۴»

مقبره-شجاع-الدین-خورشید-و قبرستان اتابکان لر در-روستای-گوشه-۱۶-کیلومتری-خرم-آباد

آنگاه شاهقلی بیک برادر اغورلو و حسین بیک پسرخالۀ شاهوردی خان هر دو به دربار آمده و سعی بر مقصر جلوه دادن طرف مقابل نمودند . شاه عباس قتل اوغورلو سلطان را دست مایۀ لشکرکشی به آن ناحیه و تنبیه شاهوردیخان قرار داد . از اینرو عزیمت برای مقابله با سپاه ازبک را به تعویق انداخت و بسوی لرستان حرکت کرد . شاهوردی از برابر سپاه شاه عباس عقب نشست . و شاه ابتدا قلعۀ خرم آباد را تصرف کرد . پس از آن مهدیقلی خان شاملو را به ایالت لر کوچک منصوب و قلعۀ خرم آباد را بدست او داد. شاهوردی در کبیر کوه که سرحد لرکوچک و قلمرو حاکم عثمانی بغداد بود ، پناه گرفت . شاه عباس نیز تصمیم گرفت بسوی کبیرکوه پیشروی کند تا شاهوردی را در وضعیت ناگزیری قراردهد ؛ و آن تسلیم و یا ترک خاک ایران بود . شاهوردی قبل از رسیدن شاه عباس ، به قلمرو حاکم بغداد وارد شده بود . «اسکندربیک :۴۷۲»

شاهوردی با پشتوانۀ حاکم بعداد سپاهی گردآوری کرده و به آنسو روان شد و بار دیگر بر امور لرستان تسلط یافت . متأسفانه روایت تاریخ لر کوچک توسط بدلیسی نیز در همین ایام به پایان می رسد . «بدلیسی : ۵۵»

محراب-کاشی-زرین-فام-،-معروف-به-در-بهشت-،-متعلق-به-امامزاده-علی-بن-جعفر-قم–کتیبه-به-سال-۷۳۴ه.ق

درسال ۱۰۰۶ ه.ق شاه عباس تصمیم گرفت بطور قطعی تکلیف خود را با شاهوردی یکسره کند . در آنزمان شدت گرما در صیمره به اندازه ای شرایط زندگی را سخت کرد که سران قبایل اتابک شاهوردی را با اصرار مجبور به عزیمت به خرم آباد کردند . شاهوردی حرکت شاه عباس را منزل به منزل زیر نظر و مراقبت داشت . بنابه محاسبۀ او شاه هنگامی که به ساوه نرسیده بود ، نمی بایست تلقی کرد که حتماً قصد اصفهان دارد . در این میان قاصدی خبرآورد که شاه عباس از آوه بسوی اصفهان درحرکت است . این موضوع خیال شاهوردی را راحت کرد لیکن نمی دانست که قاصد او اطلاع اشتباهی کسب کرده است . وی که نمی دانست شاه عباس به او نزدیک می شود ، قصد این را داشت که چندی دیگر آنجا بماند و پس از آنکه چندتن از غلامان شاه که به اشتباه به او نزدیک شده بودند ، حضور سواران غیر بومی را بر او مسلم کردند . لذا بسرعت گریخت ، و از دست شاه دیگر کاری ساخته نبود و ناچار چند روز در خرم آباد بماند . « همو : ۵۳۹»

کاسۀ-سفالی—زرین-فام—محل-کشف-،-گرگان—سدۀ-هفتم-ه-ق

شاه عباس چون مصمم به تعقیب شاهوردی بود، بسوی صیمره حرکت کرد و دو گروه تجسس وتعقیب درپی او فرستاد ؛ یکی الله وردیخان قوللر آقاسی که با غلامان خاصۀ شریف حرکت کرد ، و دیگری قنبربیک سلاح دار باشی استاجلو و گروهی از امرا . اتابک شاهوردی بناچار وارد خاک عثمانی شده و به شاهرخ ، حاکم قلعه جنگله ، از توابع بغداد پناه برد . در واقع تصور نمی کرد که سپاه صفوی بدرون خاک عثمانی وارد شوند . ناگهان الله وردیخان خودرا به قلعه رساند و با محاصرۀ آن ، شاهوردیخان را دستگیر کرد . «همو :۵۳۹» پس از آنکه او را به نزد شاه عباس آوردند ، دستور قتلش را صادر کرد .

قتل شاهوردی خان و تفویض حکومت لرستان به حسین خان ، در حکم انقراض سلسلۀ اتابکان لر کوچک بود . « اسکندربیک :۵۴۱»

منابع :

همو ، خاندان برسقیان لرستان ، نامۀ مینوی ، مجموعۀ ۳۸ گفتاردر ادب و فرهنگ ایرانی ، به اهتمام ایرج افشار و حبیب یغمایی و مهر روشن ، تهران ، ۱۳۵۰ شمسی

ساکی ، علیمحمد ، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان ، خرم آباد ، ۱۳۴۴ شمسی

اسکندر بیک منشی ، تاریخ عالم آرای عباسی ، به کوشش ایرج افشار ، تهران ، ۱۳۵۰شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده