سیف الدین رستم

اتابک سیف الدین رستم     حکومت ۶۲۱ تا ۶۲۴ ه.ق

سیف الدین رستم پس از مرگ عمویش شجاع الدین برتخت نشست . او براساس قراری که در عهد عمویش با دربار خلافت گذاشته بود ، تصمیم گرفت حسام الدین خلیل ، پسر بزرگ تر بدرالدین بن شجاع الدین را به ملازمت دربار خلیفه بفرستد . « منتخب التواریخ معینی : ۵۵» اما بدلیل اینکه وی هنوز به سن بلوغ نرسیده بود ، کمی دیرتر به بغداد فرستاده شد . «حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۵۳»

سکه عصر اتابکان کوچک

دربارۀ اینکه چرا باید به دربار خلیفۀ عباسی فردی از شاخۀ دیگر خاندان حکومتگر لر کوچک فرستاده شود ، مسئله ای بود که به نفس امر این افراد در دربار خلافت عباسی ، بازمی گشت . حکمرانی سیف الدین در سال ۶۲۱ ه.ق ، با عزیمت سلطان جلال الدین خوارزمشاه به سرزمینهای غربی ایران مصادف بوده است . وی مدت ها در خوزستان ، اصفهان تا آذربایجان و عراق عرب تحرکاتی انجام داد . در این میان روابطی نیز با اتابک لر کوچک برقرار کرده بود . برای مثال در اوایل سال ۶۲۱ ه.ق سلطان جلال الدین به هنگام عبور از لرستان ، حدود یکماه در شهر شاپورخواست  اقامت کرد که در این مدت امرای لر به خدمت او رسیدند . « جوینی : ۹۳» در این هنگام اتابک شجاع الدین اگر زنده بود ، بدلیل پیری نمی توانست به خدمت سلطان برسد . از این رو سیف الدین رستم باید از سلطان جلال الدین استقبال کرده باشد . جلال الدین تا سالهای بعد پیوسته در حدود لر کوچک و بزرگ ، عراق و آذربایجان و نواحی مرکزی ایران تحرکاتی را علیه رقبای سیاسی خود ، خلفا و مغولان صورت می داد . بدون شک در بسیاری از این موارد از حمایت هایی چند از طرف اتابکان لر کوچک برخوردار بوده است . به احتمال بسیار اتابکان لر کوچک ، به دلیل آنکه از نظر سیاسی و قدرت نظامی در حدی نبودند که بتوانند در برابر خوارزمشاه ایستادگی کنند . بنابراین چاره ای جز اطاعت از او نداشتند . « بویل : ۳۱۳، ۳۱۲»

متأسفانه چون از طول مدت حکمرانی اتابک سیف الدین اطلاع دقیقی نداریم ، از این رو نمی توان به ضرس قاطع از ارتباط دورۀ حکمرانی وی با مسائل سیاسی نظامی که در اطراف قلمرو لر کوچک می گذشته است ، سخن گفت .

اتابک  سیف الدین رستم با اقداماتی که انجام داد توانست حکومتی را که اتابک شجاع الدین خورشید تأسیس کرده بود ، در نزد رعایای لر و کرد ، بعنوان قلمرو لر کوچک را تثبیت کند .

سیف الدین با فرستادن حسام الدین خلیل به دارالخلافه تأیید خلیفه را بدست آورد که این موضوع سبب شد اختلافات درونی بر سر جانشینی حل و فصل شود .

اتابک با در پیش گرفتن سیاست عمرانی ، کشاورزی را تشویق کرد و موفق شد در کوتاه مدت در اجرای عمران و آبادانی قلمرو خود ملک لرستان را به مانند بهشت تبدیل کند . «منتخب التواریخ معینی : ۵۵»

مورخان حکایت در این باره نقل کرده اند  ، که زنی روستایی جو در تنور سوزاند و با آن نان پخت . چون اتابک شنید ، موضوع را بازخواست نمود . زن در پاسخ گفت ، بدان سبب کردم که به روزگار بگویند در عهد تو چنان امن و رخص بود که به جای هیمه ، جو در تنور می سوختند . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۵۳- بدلیسی : ۳۶- منتخب التواریخ معینی : ۵۶» اما زن روستایی بجز دلالت ظاهری آن اشاره به مضمون دیگری در سیاست و کشورداری اتابک نیز دارد .

بخشی دیگر از سیاست های اتابک سیف الدین به تلاش های او در برقراری نظم اجتماعی و ثبات امنیت بر می گردد . در واقع پس از مرگ اتابک شجاع الدین و بحران های سیاسی جامعۀ ایران ، فرصت مناسبی را در اختیار بعضی سودجویان و اراذل و اوباش گذاشت تا به غارت و چپاول و تجاوز به حقوق دیگران بپردازند . پایۀ اصلی حکومت اتابک نیز بر ممانعت از چنین حوادثی تمرکز یافته بود . نقل است که در دورۀ سیف الدین رستم گروهی از گردنکشان و راهزنان که از آنان با تعبیر (دلاوران لُر) یاد شده ، « حمدالله مستوفی : ۵۵۴» بر راههای عراق تسلط پیدا کردند . قدرت آنان به جایی رسیده بود که کسی از احکام عراق یارای مقابله با آنان را در خود نمی دیدند . به احتمال آنها گروهی از رؤسای قبایل و طوایف قدرتمند محلی بودند . اتابک با لطایف الحیل آنان را به چنگ آورده و اسیر کرد . « منتخب التواریخ معینی : ۵۶ – بدلیسی : ۳۶»

محدوده قلمرو اتابکان لرکوچک

جالب آنجاست که وابستگانشان پیشنهاد کردند هر مرد را به شصت رأس ( استریک رنگ) باز خرند ، اما اتابک نپذیرفت و این عمل را دزد فروشی و مایۀ بدنامی خود خواند و آنها را کشت . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴»

این واقعه سبب شد که چپاول و دزدی و غارت در جامعه به حداقل رسیده و مردم بخصوص روستا نشینان بتوانند با خیال آسوده تری به امور خود بپردازند . امنیت به حدی رسید که در روایات آمده است (هیچ کس چوپان و گله بان نداشت و شب درخانه ها را نمی بستند.)  « منتخب التواریخ معینی : ۵۶»

مؤلف منتخب التواریخ معینی ، از رفتار سیف الدین رستم با رعایا اشاره ای دارد که می توان نشانگر بخشی دیگر از سیاست عمرانی وی دانست . نقل است که وی از محصول بدست آمدۀ کشاورزان ، با اینکه برداشت خوب و محصول فراوانی داشتند ، بگونه ای که از یک من ، صدمن حاصل می کردند ، تنها ده من را بعنوان مالیات وصول می کرد . « منتخب التواریخ معینی : ۵۶»

پرچم-اتابکان-لر-کوچک

او در سیاستهای عمرانی و اصلاحی خود ، خاصه در حوزۀ روابط اجتماعی بسیار سخت گیر بود . بگونه ای که لران این عدل و داد را برنمی تافتند . «حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴- منتخب التواریخ معینی : ۵۶» در واقع در نزد قبایل و طوایف شبان ، تعرض و چپاول و دارایی قبایل رقیب یا جماعت یکجا نشین شیوه و منبع درآمد و کسب ثروت بوده است . از این رو با هر تزلزلی که در امنیت و نظم جامعه بوقوع می پیوست ، دوره ای از ترک تازی و تعرضات قبایل نسبت به یکدیگر و به روستاها و کاروان ها و سایر مراکز ثروت ظاهر می شد ، بگونه ای که قبلاً ذکر شد دستگیری آن شصت مرد لُر که راهها را قُرُق می کردند و حاضر بودند در ازاء هر نفر شصت استریک رنگ بپردازند ، پیشنهادی که حتی اتابک را نیز می توانست تطمیع کند . در واقع رؤسا و متنقذان قبایل لر از تحمیل اراده و سلطۀ اتابک که محدودکنندۀ اختیارات و برخی رویه های معمول در نزد آنان بود ، ناراضی بودند . از این رو در توطئۀ برکناری و قتل وی با مشارکت برادرش وارد شدند . شرف الدین برادر اتابک سیف الدین و برخی از امرای قدرتمند ، تنها توانستند به هنگامی که اتابک در حمام بود ، متعرض وی شوند . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴ – منتخب التواریخ معینی : ۵۶» امری که نشانگر موقعیت ضعیف مخالفان وی در حکومت بود . شرف الدین برای توجیه کار قتل برادر و کسب حمایت شاخۀ دیگری از خانوادۀ شجاع الدین خورشید ، اتابک سیف الدین رستم را به پسران بدرالدین ( ازجمله امیرعلی ) که بدست وی بقتل رسید ، سپرد و آنان وی را به قصاص خون پدر کشتند .« حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴- منتخب التواریخ معینی : ۵۶- غفاری ، تاریخ جهان آرا : ۱۷۲» متأسفانه از تاریخ دقیق مرگ وی اطلاعی در دست نیست و این موضوع سالشماری دوره ای از حکومت اتابکان لر را مشکل می سازد . گفته اند مقبرۀ او در کاکاشرف ، در گورستان دهکده و روی تپه قرار دارد . قبر او به سودی معروف و مشهور است و به خیال مردم محل امامزاده ای است . « ایزد پناه ، آثار تاریخی و باستانی لرستان : ۱۵۷»

منابع :

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

جوینی ، عطاملک ، تاریخ جهانگشای ، به اهتمام محمد قزوینی ، تهران ، ۱۳۷۰ شمسی

بویل ، جی .آ .تاریخ دودمانی وسیاسی ایلخانیان ،تاریخ ایران کمبریچ ، ترجمۀ حسن نوشه ، جلدپنجم ، تهران ، ۱۳۶۶ ، شمسی

ایزد پناه ، حمید ، آثار تاریخی و باستانی لرستان ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده