باوندیان

سلسله باوندیان   (حکومت۴۵ تا ۷۵۰ ه.ق در طبرستان )

این خاندان از نسل کیوس ساسانی و بنیانگذار این سلسله در مازندران «باو» پسر شاپور پسر کیوس است که ابن اسفندیار در مورد او چنین می نویسد : هنگامی که لشکر اسلام بر یزدگرد ظفر یافت و او منهزم به ری افتاد «باو» با او بود. اجازت طلبید که بطریق طبرستان بگذرد ؛ یزدگرد اجازت داد . باو سر بتراشید و مجاور بکوسان به آتشگاه بنشست . «تاریخ طبرستان ، ص۱۵۸»

سکه باوندیان قرن چهارم ه.ق

پس از سقوط دولت ساسانی و چیرگی اعراب بر یزدگرد ، مردم طبرستان با توجه به حملات ترکان «باو» را به فرمانروایی کوهستان طبرستان برگزیدند .

بدین ترتیب که بیست وچهارسال ‌بعدازسقوط ساسانیان ، همزمان با حکومت فرخان بزرگ در گیلان و دیلم در سنه ۶۵۵ میلادی، ترک‌هایی که هنوز قبیله‌ای شکل بودند، از سمت گرگان به طبرستان حمله نمودند. پس از مدتی مردم این دیار از باو خواهش کردند تا رهبری مردمان را بدست بگیرد و به ترکان متجاوز هجوم ببرد؛ ولی باو قبول نکرد، ولی با دعوت مصرانه مردم بالاخره راضی شد تا پادشاه بلاد شرقی مازندران گردد ولی شرطی را مقرر کرد و آن شرط این بود که:

تمام مردان، زنان از کوچک تا بزرگ که در طبرستان زندگی می‌کنند همه باید سوگند وفاداری بخورند که «باو» را به رهبری انتخاب کرده اند و حاضرند جانشان را برای وی تسلیم کنند.

پس از اینکه مردم از باو اعلام حمایت کردند، باو با ارتشی که تشکیل داده بود به سوی ترکان حمله‌ور شد و تا زمان مرگش درگیر مسائلی همچون پیکار با ترک‌ها یا دیگر دشمنان بود .

محدوده قلمرو دورانهای مختلف باوندیان

از مشهورترین فرمانروایان خاندان باوندی باید از شروین پسر سرخاب که کوهستان شروین در مرز “کومش” به نام اوست نام برد . فرمانروایان سلسله باوندی لقب پادشاه کوهستان ( ملک الجبال) و اسپهبد داشتند . ابتدای حکومت باوندیان از سال ۴۵ ه.ق برابر ۶۴۵ میلادی آغاز و تا سال انقراض آن سلسله در سال ۷۵۰ ه. ق برابر با ۷۲۷ خورشیدی سه شاخه از آن خاندان در طبرستان حکومت کردند .

قلمرو باوندیان طبرستان ، درجنوب دریای مازندران  و مشرق گیلان و مغرب استرآباد ، شامل شهرهای آمل ، ساریه (ساری) ،مهروان و آبسکون بود « ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۵۶، »

طبری از سه منطقه کوهستانی در طبرستان به نامهای کوهستان ونداد هرمز ، کوهستان ونداسنجان و کوهستان شروین یاد کرده است .

پریم یا فریم در نزدیکی ساری تختگاه باوندیان بوده است

   ۱- کیوسیه

فرمانروایان این شاخه از فرزندان کیوس برادر خسرو انوشیروان ساسانی بودند ، سلطنت این دسته از باوندیان از سال ۴۵ ه.ق آغاز و در سال ۳۹۷ ه.ق برابر ۳۸۵ خورشیدی به دست قابوس پسر وشمگیر از سلسله آل زیار منقرض گردید . مدت فرمانروایی این شاخه ۳۵۱ سال به درازا کشید . یکی از افرادمشخص شاخه کیوسیه مرزبان پسر اسپهبد رستم ، مؤلف کتاب مفقود شده مرزبان نامه به زبان طبری می باشد . افزون بر این مرزبان دیوانی در دستور نظم زبان تبری داشت که ابن اسفندیار در تاریخ خود از آن به نیکی نامه یاد کرده است .

نسب این شاخه به شرح زیر است :

قبادشاه ساسانی – کیوس  – شاپور – اسپهبد باو – سرخاب – مهر مردان – سرخاب – شروین – شاپور – قارن پسر شهریار – رستم پسر سرخاب – شروین – شهریار – رستم – دارا – شهریار – که تا سال ۳۹۷ ه.ق سلطنت کرد و به دست قابوس پسر وشمگیر بقتل رسید .

برج باوند یا سرخ آباد در سوادکوه مازندران

۲– اسپهبدیه

فرمانروایان این شاخه از سال ۴۶۶ ه.ق برابر با ۴۵۲ خورشیدی تا سال ۶۰۶ ه.ق برابر با ۵۸۸ خورشیدی در طبرستان ، ری ، دیلمستان ، و کومش حکومت کردند و مرکز فرمانروایی آنها شهر ساری بود نخستین کس از این دسته حسام الدوله شهریار پسر قارن پسر سرخاب پسر شهریار بود که از سال ۴۶۶ ه.ق به مدت سی و هفت سال بر مناطق بالا حکومت کرد . سلسله نسب این شاخه از بالا به پایین به شرخ زیر است :

حسام الدوله شهریار – نجم الدوله قارن – شمس الملوک رستم – علاءالدوله علی پسر شهریار – شاه غازی رستم – علاءالدوله حسن – حسام الدوله اردشیر – شمس الملوک رستم که در سال ۶۰۶ ه.ق بقتل رسید و در همین سال مازندران تحت تسلط سلطان محمد خوارزمشاه در آمد .

برج رادکان کردکوی محل دفن اسپهبد جعفر راوندی.

۳– کینخواریه

فرمانروایان این شاخه از سال ۶۳۵ تا ۷۵۰ ه.ق برابر ۶۱۶ تا ۷۲۸ خورشیدی که ملک فخرالدوله حسن باوندی بقتل رسید به مدت ۱۱۵ سال در مازندران حکومت کردند . مؤسس این سلسله حسام الدوله اردشیر پسر شهریار پسر کینخوار پسر دارا پسر شهریار راوندی می باشد . مرکز حکومت این شاخه شهر آمل بود . نسب این دسته از بالا به شرح زیر است :

حسام الدوله اردشیر ، شمس الملوک محمد ، علاءالدوله علی پسر حسام الدوله اردشیر ، تاج الدوله یزدگرد پسر سهراب پسر حسام الدوله ، نصیرالدوله شهریار ، رکن الدوله شاه کیخسرو پسر تاج الدوله یزدگرد ، شرف الملوک رستم ، فخرالدوله حسن پسر شاه کیخسرو که در سال ۷۵۰ ه.ق بقتل رسید و سلسله باوندی مازندران به دست کیا افراسیاب منقرض گردید .

برج رسکت مقبره برخی پادشاهان باوندی واقع در دودانگه ساری

سید ظهیرالدین مرعشی در تاریخ طبرستان و رویان در بخش فرمانروایی سلسله باوندی و چگونگی بقتل رسیدن ملک باوندی چنین می نویسد:

در آنزمان سید قوام الدین علیه الرحمه بنیاد عزلت و گوشه نشینی کرد و درویشی بنیاد نهاد و کیا افراسیاب مرید سید گشت و ملک را نیز بدان دعوت می کرد و کیا افراسیاب صاحب اختیار ملک فخرالدوله بود و خواهر او را ملک در نکاح داشت و از آن عورت دختری بود از شوهری دیگر مگر ملک را بر آن دختر می گفتند که نظر نامشروعی واقع شده از آن سبب افراسیاب از علما فتوای بر قتل ملک خاصل کرد و به نشان سید قوام الدین علیه الرحمه موشخ گردانید …  سپس در ادامه مطالب می افزاید که پسران کیا افراسیاب بنام علی کیا و محمد کیا مک فخرالدوله باوندی را در مسلخ حمام بقتل رساندند . با گذشت ده سال کیا افراسیاب هم توسط سید قوام الدین بقتل رسید و مملکت مازندران نزدیک به دو سده و نیم تحت حکومت مرعشیان قرار گرفت . «تاریخ استندار ، رودگرکیا ص ۳۰ و ۳۱»

سکه باوندیان قرن چهارم ه. ق

منابع :

ابن اثیر ، الکامل فی التاریخ ، بیروت ۱۹۸۵/۱۴۰۵

 ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران

محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری ، تاریخ الامم والملوک، جلد ۹ ص۹۷ چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم

تاریخ استندار ، (رویان و دیلم زمین ) ایرج رودگرکیا ، انتشارات بازپیرار تهران ، ۱۳۹۵ خورشیدی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده