شرف الدین ابوبکر

اتابک شرف الدین ابوبکر

سکه عصر اتابکان کوچک

اتابک شرف الدین ابوبکر پس از قتل برادرش اتابک سیف الدین رستم ، متصدی حکومت لر کوچک شد . جلوس وی توأم با اوج گیری ستیزه های درون خانوادگی اتابکان بود ، که بلافاصله توطئه ای برای قتل وی تدارک دیده شد . همسر بدرالدین ، پسر شجاع الدین خورشید که توسط سیف الدین رستم بقتل رسیده بود ، به بهانۀ قدردانی از شرف الدین ، بخاطر قتل قاتل شوهرش ، جامی زهرآلود را به وی تعارف کرد . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴- بدلیسی : ۳۷» این زمان مادر حسام الدین خلیل بود که در بغداد اقامت داشت ، به احتمال توطئۀ وی برای قتل شرف الدین برنامه ای برای بازگرداندن حکومت به شاخۀ اصلی خاندان حکومتگر ( فرزندان شجاع الدین خورشید) بود . هرچند که در منتخب التواریخ معینی اشاره شده است ، این زن به دلیل علاقه ای که در خفا به سیف الدین رستم پیدا کرده بود ، انتقامجویی کرد . « منتخب التواریخ معینی : ۵۶» بدون شک در برنامه ریزی و اجرای این توطئۀ ناکام ، پسر دیگر زن بدرالدین ، یعنی امیرعلی ، که قبلاً سیف الدین رستم را به قصاص خون پدر کشته بود ، همکاری داشت .  زیرا بسرعت عزالدین گرشاسپ ، برادر شرف الدین که در اثر این اقدام به شدت بیمار شده بود ، او را به جرم قتل سیف الدین رستم بقتل رساند .  «حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده :۵۵۴» این امر خود حکایت از پیشدستی عزالدین گرشاسپ برای آماده سازی زمینۀ خانوادگی برای جانشینی برادر بیمارش بود . قتل امیرعلی ، مدعی مطرحی را از برابر وی بر می داشت .

اتابک شرف الدین اندکی بهبودی خود را باز یافت . هنگامی که وی برای شکار بیرون رفته بود ، عزالدین گرشاسپ توانسته بود امیرعلی را بقتل برساند . اتهامی که شرف الدین به وی اعلام کرد ، به نوعی تأکید برحق شاخۀ حکومتگر نورالدین محمد بود . وی به مقتول تذکر داده بود که حق دخالت در دعوای خانوادگی میان دو برادر را نداشته است . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۴» بیماری شرف الدین و اخباری دال بر تصفیه درون خانوادگی ، که به بغداد می رسید ، زمینه های دخالت بر امور داخلی لر کوچک را بوجود می آورد . حسام الدین خلیل پسر ارشد بدرالدین خورشید ، که در دربار خلیفه پرورش یافته بود ، به بهانۀ دیدار از شرف الدین بیمار عازم لرستان شد . اما خبر سفر وی در دربار اتابک شرف الدین با استقبال مواجه نشد . از این رو بدستور اتابک توطئه ای غافلگیرانه علیه وی طراحی شد ، تا به تنهایی دستگیر و بقتل برسد . اما پس از آنکه حسام الدین تنها به عیادت شرف الدین رفت ، توطئه گران اقدامی برای قتل وی بعمل نیاوردند . بعدها آنان در پاسخ بازخواست شرف الدین علت را چنین بیان کردند که به نظر آنان از یک سو امیدی به بهبودی وی با آن بیماری مهلک ندارند . از این رو مصلحت دانستند که بقتل وی اقدام نکنند . « حمدالله مشتوفی ، برگزیده : ۵۵۴ ، ۵۵۵ – منتخب التواریخ معینی : ۵۷»

پرچم-اتابکان-لر-کوچک

بدون تردید اجرای توطئۀ مزبور ، مدت ها قبل از آنکه در جلسه عیادت حسام الدین از شرف الدین منتفی شود ، با تردید عاملان امر مواجه شده بود . زیرا کسانی که بنا بود برنامۀ قتل را اجرا کنند ، خود در باب مسائل سیاسی و حکومتی اتابکان صاحب نظر بودند . اگر بجای آنان غلامان و سربازان معمولی مجری این طرح شده بودند ، بدون تردید نتیجۀ کار متفاوت می شد . شرف الدین سعی کرد حسام الدین را با روشهای دیگری بقتل برساند اما موفق نشد . حسام الدین نیز ترجیح داد از لرستان به بغداد بازگردد . اندکی بعد شرف الدین فوت کرد . « حمدالله مستوفی ، برگزیده : ۵۵۵ – بدلیسی :۳۷ ، ۳۸» متأسفانه تاریخ مرگ اتابک شرف الدین در جایی به ثبت نرسیده است .

در دورۀ جانشینی شرف الدین ابوبکر وابستگی خانوادگی (ملکه خاتون) همسر اتابک به شهاب الدین شاه دیده می شود ، می توان از وجود روابط حسنۀ حکمران نواحی کردستان و همدان با اتابک لر کوچک سخن گفت . این وضعیت به منزلۀ اتحاد اتابک شرف الدین با گروه امرای هوادار خلیفه عباسی در برابر سایر امرایی است که در این ایام مشکلاتی با خلفای عباسی داشتند .

منابع :

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده