یمین الدوله غزنوی

یمین الدوله غزنوی (بهرامشاه)

ملک ارسلان پسر سوم مسعود و احتمالاً فرزند شاهزاده خاتون سلجوقی مهد عراق بوده که در ششم شوال سال ۵۰۹ ه.ق با لقب سلطان الدوله برتخت نشست  وی نیز تبعیت از خلیفۀ بغداد را پذیرا شد . « مسعود سعد : ۳۱۷ ، ۳۱۸»

لقب او ابوالملک بود و منابع تنها از یک پسر او بنام خسرو ملک ذکر کرده اند که درعصر پادشاهی ملک ارسلان (سلطان الدوله) متولد شد .اما از سرنوشت وی هیچ اطلاعی در دسترس نیست . «مسعود سعد : ۱۳۱، ۱۳۲، ۳۱۸»

ابوالملک ارسلان پس از نشستن برتخت تمامی برادران خود را کورکرد که مبادا مدعی حکومت گردند . البته یکی از برادرانش بنام بهرامشاه در آنزمان دور ازغزنه و در زمین داور مقام داشت . « ابن اثیر : ۱۰/۳۵۳- خواند میر :۱۲۸- فرشته :۷۲» در آنهنگام شمس الوزراء قطب الدین نظام الملک ابوالفتح یوسف بن یعقوب مقام وزارت سلطان الدوله را بر عهده داشت .

بهرامشاه ( یمین الدوله )پس از مدتی دعوی سلطنت کرد و به سوی ارسلان روانه شد لیکن در جنگی که میان آندو در گرفت بهرامشاه شکست خورد و از راه سیستان بطرف کرمان رفته و به امیر سلجوقی محی الدین ارسلانشاه پناهنده شد .وی بهرامشاه را جهت کمک به دربار سلطان سنجر سلجوقی فرستا د . «محمدبن ابراهیم : ۳۵»

کاشی-به-سبک-نیشابور-کتیبه-به-خط-کوفی—سدۀ-پنجم-ه

سلطان سنجر سپاهی را به فرماندهی «انر»همراه بهرامشاه روانه غزنه کرد  در منطقۀ بست نیز سپاه تاج الدین ابوالفضل نصربن خلف یا طاهر صفاری به آن لشگر ملحق شد .« حسینی : ۹۰ ، ۹۱- بنداری : ۲۶۲ ، ۲۶۳- ابن اثیر : ۱۰ /۳۵۳» ملک ارسلان در ابتدای نبرد شکست خورد وبه سلطان سنجر پیام داد که در صورت عقب نشینی خراج هنگفتی به وی خواهد پرداخت . لیکن سنجر این مورد را نپذیرفت .بار دیگر جنگ مجدد بین آنها آغاز کردید و پادشاه غزنوی سپاهی را با جلوداری فیلهای جنگی عازم میدان نبرد کرد سپاه سلجوقی هراسان شد اما با تدابیر امیر تاج الدین ابوالفضل فیلها از حرکت بازماندند و سپاه غزنوی مکرر شکست خورد . بدین ترتیب سلطان سنجر و بهرامشاه وارد غزنه شدند و سلطان سلجوقی بهرامشاه را برتخت سلطنت غزنویان نشاند و سلجوقیان شروع به جمع آوری خراج در غزنه گردیدند . « حسینی : ۹۱- ابن اثیر : ۱۰/۳۵۳، ۳۵۶-راوندی : ۱۶۸»

ملک ارسلان نیز بسوی شمال هند گریخت و پس از گرد آوری سپاه و پس از ترک سلطان سنجر از غزنه در تاریخ ۵۱۰ ه.ق بسوی غزنه روان شد . بهرامشاه بدون کوچکترین مقاومتی بسوی بامیان گریخت . سلطان سنجر بار دیگر سپاهی به یاری بهرامشاه گسیل داشت . ملک ارسلان چون تاب مقاومت در برابر سپاه مذکور را نداشت پس از یکماه از غزنه به کوههای اوغنان گریخت .لیکن در آن منطقه به اسارت یکی از سرداران سلجوقی درآمد . بهرامشاه نیز بلادرنگ وی را از آن سردار خرید و در تاریخ جمادی الثانی ۵۱۲ ه.ق فرمان داد تا او را خفه کردند به گزارش منهاج سراج ملک اسلان در آنزمان ۳۵ ساله بوده است . جسد وی را در آرامگاه پدرش مسعود سوم بخاک سپردند . « ابن اثیر : ۱۰/۳۵۵، ۳۵۶- منهاج سراج ۱/۲۴۱- خواندمیر : ۱۳۱، ۱۳۳»

یشقاب-سفالی-نقش-کنده–زیر-لعاب-شفاف-محل-کشف-.کاشان-سده-۶،۷-ه

بهرامشاه بمدت سی و شش سال بر غزنه حکومت کرد . می توان گفت که در تمام مدت حکومت تحت فرمان سلجوقیان باقی ماند و به آنها خراج پرداخت می کرد . « منهاج سراج : ۱/۲۴۱» علائم پادشاهی وی نشاندهندۀ آن است که او در دورۀ حکومت سلطانی قدرتمند بوده است . چرا که در بسیاری از سکه های وی ، نام او درپشت سکه ها و بر روی آن نام خلیفۀ عباسی ضرب شده است . اما بر روی سکه هایی که برای هند ضرب می گردید ، فقط نام بهرامشاه بر روی آن مشاهده می شد . « منهاج سراج : ۱/۲۵۸»

بهرامشاه در سالهای ۵۲۹ ه.ق از تابعیت سلطان سنجر شانه خالی کرد و خراج نمی پرداخت . و سلطان سلجوقی در سال ۵۳۰ ه.ق بسوی غزنین حرکت کرد . لیکن بهرامشاه به سنجر پیغام داد که تابعیت از وی را ادامه خواهد داد . « حسینی :۹۲- بنداری : ۲۶۴»

در سال ۵۴۳ ه.ق سیف الدین سوری بر علیه بهرامشاه (یمین الدوله) قیام کرده و خود را سلطان خواند و در جنگی که مابین آنها در گرفت بهرامشاه شکست خورده و به سرحدات هند و افغانستان گریخت . سپس با سپاهیانی که گرد آورد از راه کابل عازم غزنه گردید . و در نبردی که در تاریخ دوم محرم سال ۵۴۴ ه.ق در گرفت ، سوری گریخت . لیکن توسط غزنویان دربند شد و بهرامشاه وی را بدار کرد و سر وی را برای سلطان سنجر ارسال کرد . «منهاج سراج : ۱/۳۹۳، ۳۹۵- ابن اثیر : ۱۱/۸۹، ۹۰- خواند میر ۴/۱۷۲- ۱۷۴»

ظرف-سفالی-_-نقش-قالب-زده-زراندود–مکشوفی-از-ری—اواخر-سدۀ-ششم-ه

ابن اثیر دربارۀ تاریخ مرگ بهرامشاه می نویسد که وی سال ۵۴۸ فوت کرده است . « ابن اثیر : ۱۱/۱۲۴» لیکن حمدالله مستوفی گفته است که بهرامشاه در سال ۵۴۴ ه.ق بدرود حیات گفت . « حمدالله مستوفی : ۴۰۱» منهاج سراج نیز تاریخ مرگ وی را سال ۵۵۲ ه.ق می داند . وی در زمان مرگ ۹ پسر داشته است .

منابع :

فرشته : محمد قاسم ، تاریخ یا گلشن ابراهیمی ، نسخۀ خطی منچستر

ابن اسفندیار : تاریخ طبرستان ، ترجنۀ منتخب براون ، لندن۱۹۰۵میلادی ،

تاریخ جامع ایران ، جلد هشتم : کلیفورد ادموند بوزورث تاریخ غزنویان ترجمۀ حسن انوشه ، تهران  ۱۳۷۸ ، مبحث یمین الدوله

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده