تاریخ اتابکان لر بزرگ

تاریخ اتابکان لر بزرگ

ابوالحسن فضولی رهبر لرهای آن زمان پسری بنام علی داشت و نام نوۀ او نیز محمد بود که به خدمت سلغریان درآمد و به واسطۀ شجاعت معتبر گشت و پس از فوت وی پسرش ابوطاهر که جوانی شجاع و دلاور بود ، ملازمت اتابک سنقر اختیار کرد . درآنوقت که اتابک سنقر به احکام شبانکاره مخالفت می نمود ، ابوطاهر را به سپاهی گران به جنگ آنها گسیل داشت که ابوطاهر بر دشمنان پیروز گشته و به فارس مراجعت کرد .آنگاه اتابک سنقر او را تحسین نموده و گفت از من چیزی بخواه ، ابوطاهر یکسر اسب خاص طلب کرد و اتابک مجدداً اظهار کرد چیز دیگری بخواه . ابوطاهر داغ اتابکی خواست . برای بار سوم سنقر گفت چیز دیگر طلب کن . ابوطاهر اظهار کرد ، اگر اجازت است به لرستان بروم و آن ولایت را جهت اتابک مستخلص گردانم .لذا سنقر لشکری مصحوب ابوطاهر گردانید و او را بدان جانب گسیل فرمود .

کاسۀ-سفالی-نقاشی-روی-لعاب-و-زراندود—سده-های-شش-و-هفتم-ه.ق

محمد ابو طاهر به صلح و جنگ ، به وعده و وعید و فریب و شکیب توانست که ملک لرستان را در ضبط آورد و چون تمکین و استقرار یافت ، هوس استقلال کرد و خود را اتابک خواند و عصیان نمود و کار آن ملک بر او قرار گرفت . در سنه خکسین و خمس مایه . بعد از مدتی درگذشت و پنج پسر به یادگار گذاشت . هزار اسب و بهمن  و عماد الدین پهلوان و نصرت الدین ایلواکوش و قزل . «دائره المعارف دهخدا»

محمد ابو طاهر با افراد تحت رهبری خود و نیروی نظامی که اتابک سنقر در اختیارش قرار داد ، بسوی لرستان عزیمت کرد . متأسفانه منابع دربارۀ مراحل و اهداف این حرکت متفاوتند . بخصوص جزئیات این لشکرکشی نیز آشفته و ناقص است . « امام شوشتری ، تاریخ خوزستان »

تنها می توان گفت که ابوطاهر پس از تصرف قلمرو لُر بزرگ ، از سال ۵۵۰ ه.ق حکمرانی خود را آغاز کرده است . « مینورسکی ، لربزرگ : ص۸۲۶»

محدوده قلمرو اتابکان لر بزرگ

دربارۀ اهداف لشکرکشی محمد ابو طاهر به لرستان ، عمده ترین هدف ، تمایل و ارادۀ ابوطاهر برای حکمرانی از یک سو ، و انگیزۀ سلغریان برای توسعۀ قلمرو خود به درون لر بزرگ از سوی دیگر ذکر شده است . درحالی که باید عوامل و مسائل دیگری را نیز در این خصوص در نظر گرفت . مسئلۀ اول مربوط به شرایط آغازین قدرت یابی سنقر بن مودود می باشد . وی در شرایط مناسب پس از بروز ضعف سلجوقیان عراق و قتل امیر بوزآبه در فارس به حکومت رسید . «وصاف : ص ۱۴۶، ۱۴۸» ازسوی دیگر حضور اتابک شومله و ترکمانان تحت امر وی ، و سایر عمال خلفای عباسی در خوزستان نیز از جمله عواملی مهم است که در اتخاذ این تصمیم سلغریان مؤثر بوده اند .

در خصوص وضعیت سیاسی لرستان در این دوره بطور اجمال می توان تصویری را عرضه کرد . در نیمۀ قرن ششم ه.ق در منطقۀ عراق عجم دو نیروی بزرگ وجود داشت . یکی سلاطین سلجوقی که با رقبای خاندانی خود در نزاع بودند و دیگری امراء ترک قدرتمند که با در اختیار داشتن ایالات و قلمروهای گوناگون ، برنامه های سیاسی و نظامی خود را پیگیری می کردند . در چنین شرایط سیاسی ، بسیاری از رهبران متنفذ قبایل می توانستند از فرصت های موجود برای تصرف سرزمین ها و ایفای نقش بهره برداری کنند . « صفی نژاد : ص۷۴»

سرانجام ابوطاهر لشکرکشی خود به لرستان را از کهکیلویه آغاز نمود . وی بتدریج پس از غلبه بر امراء شول ، راه تصرف لر بزرگ را هموار کرد . « شبانکاره ای : ص ۲۰۷ ، ۲۰۶»

تنگ-مفرغی-نقره-کوب-سبک-خراسان-با-کتیبه-به-خط-ثلث-سده-ششم-ه.ق–موزه-ملی-ایران

بنظر می رسد که محمد ابو طاهر پس از طی این مرحله ، بسوی تأسیس حکومتی مستقل گام برداشت . هر چند که اتابک سنقر وی را بعنوان امیری وابسته به دستگاه خود که برای تصرف لرستان اعزام شده بود ، می شناخت . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ص۵۴» و بگونه ای که خواهیم دید ، این طرز تلقی ، دشواریهایی را در روابط دو حکومت پیش آورد . ابوطاهر پس از آنکه توانست سلطۀ خود را بر سرزمین لرستان تحکیم بخشد ، هوس استقلال کرد و آنگاه خود را اتابک خوانده و عصیان نمود و کار آن ملک بر او قرارگرفت .« حمدالله مستوفی ، تاریخ گززیده : ص۵۴۰ – بدلیسی : ص۲۶- میرخواند : ص۳۶۲۶ ، ۳۶۲۷»

منابع :

امام شوشتری ، محمدعلی ، تاریخ جغرافیایی خوزستان ،به اهتمام روح بخشان ، تهران ۱۳۷۹ شمسی

شبانکاره ای ، محمد ، مجمع الانساب ، به اهتمام میر هاشم محدث ، تهران ، ۱۳۷۶ شمسی

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

میرخواند ، محمد ، روضه الصفا ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

وصاف الحضره، عبدالله ،تاریخ ، به اهتمام محمد مهدی اصفهانی ، تهران ، ۱۳۳۸ شمسی

صفی نژاد، جواد ، لرهای ایران ، تهران ، ۱۳۸۱ شمسی

اتابکان لرستان و لرکوچک و لر بزرگ ، دائرهالمعارف دهخدا

مینورسکی ، ولادیمیر ، رسالۀ لرها و لرستان ترجمۀ سکندر امان اللهی بهاروند و لیلی بختیاری ،تهران ، ۱۳۶۲ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

گردآوری و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده