آل کرت

آل کرت

آل کرت از دودمان های نسبتاً گمنام و کوچک ایران است که فقط در چند منبع تاریخی احوال آنان و قلمروشان به تفضیل آمده است . اول تاریخنامۀ هرات اثر سیف بن محمد بن یعقوب هروی مشهور به سیفی محمد « تولد ۶۸۱ قمری مطابق ۱۲۸۲ میلادی و زنده در سال ۷۲۹ ه.ق مطلبق ۱۳۲۹ میلادی » این کتاب که با نثری نسبتاً ساده نگاشته شده مشتمل است بر سرگذشت نخستین حاکمان آل کرت و پیشینۀ آنان با ذکر جزئیات و شرح اتفاقات کوچکی که در عهد آنان رخ داده است . ادامۀ نقل حوادث این کتاب با مرگ نویسنده که در اواسط دوران حکومت سلسلۀ آل کرت اتفاق می افتد ، متوقف می شود .

تاریخ نامۀ هرات با شرح حوادث پادشاهی ملک غیاث الدین کرت یعنی تا سال ۷۲۰ ه.ق ادامه داشته و دراین سال به پایان رسیده است . براساس گزارش مورخان و ابیات برجای مانده از منظومۀ ربیعی پوشنگی که به تقلید از شاهنامۀ فردوسی سروده شده «ایشان شاعر دربار خاندان آل کرت بوده است» منسب دودمان این سلسله از طریق ملک غور به سلطان سنجر سلجوقی می رسد لیکن در این انتساب تردیدهایی نیز وجود دارد . اولین فرد شناخته شدۀ آل کرت ، عزالدین عمر مرغینی همراه با برادرش تاج الدین عثمان مرغینی از نزدیکان و زیردستان سلطان غیاث الدین غوری است . عزالدین زمانی وزارت غیاث الدین را برعهده داشته است . « اسفزاری  : ۱/۴۰۳» وی در زمان وزارت خراسان همۀ مقامات و مناصب حکومتی و فرمانروایی شهرها را به نزدیکان و برادران و خویشان حود واگذار کرد و حکمرانی ناحیۀ هرات را خود بعهده گرفت . غرجستان را به حسام الدین علی مرغینی و قلعۀ خیسار را که یکی از قلاع مستحکم و خوش آب و هوا و نزدیک هرات بود به برادرش تاج الدین عثمان مرغینی سپرد و از او خواست در حفاظت و نگهداری و آبادانی آنجا بکوشد . پس از درگذشت تاج الدین ، حکومت ناحیۀ غور و قلعۀ خیسار را به فرزندش ملک رکن الدین واگذار کردند . «سیفی هروی : ۱۴۴، ۱۴۵» ملک رکن الدین پسر تاج الدین نیای دودمان آل کرت است . او در علم و ادب و اخلاق و اوصاف پسندیده بر همۀ حکام آن روزگار برتری داشت . در زمان حکمرانی در آبادانی شهر هرات و اطراف آن بسیار کوشید تا عمارات عالی بنا کرد و مساجد و مدارس و رباطات و خانقاه ها ساخت . «خواند میر ، مآثرالملوک ، ۱۴۳»

یورش مغول به ایران مقارن با حکومت ملک رکن الدین بود و چون مغولان به ولایت غور رسیدند ، نزدیکان چنگیز او را از حمله به قلعۀ خیساه  به سبب صعوبت راه بر حذر داشتند . چنگیز پس از بررسی موقعیت قلعه و کوهستانهای پیرامون آن از فتح قلعۀ خیسار چشم پوشید و با اعزام فرستاده ، رکن الدین را به اطاعت خواند . او نیز فرمان چنگیز را گردن نهاد و به این ترتیب ولایت غور و شهر هرات در این مرحله از تعرض مغولان مصون ماند .« سیفی هروی : ۱۴۸ ، ۱۵۱»

ملک رکن الدین در سال ۶۴۳ ه.ق مطابق ۱۲۴۵ میلادی به سختی بیمار گردید . وی فرزندان و نوادگان متعدد داشت و ازمیان آنان ملک شمس الدین کرت را به جانشینی خود برگزید و در همان سال درگذشت . «همو :۱۵۵ – اسفزاری : ۱/۴۰۴»

شمس را باید بنیانگذار واقعی آل کرت بشمارآورد . پس از او هفت تن دیگر از افراد این سلسله در مدت ۱۴۰ سال به حکومت آن سلسله رسیدند . سرانجام این سلسله در سال ۷۸۳ ه.ق مطابق ۱۳۸۱ میلادی بدست امیر تیمور گورکانی منقرض گردید و هرات رسماً جزو متصرفات امپراطوری تیموریان درآمد . امرای این سلسله پس از این انقراض نیز چند سالی تحت تابعیت امیرتیمور بر هرات حکومت کردند تا آنکه وی در سال ۷۹۱ ه.ق مطابق ۱۳۸۹ میلادی بکلی آنان را از میان برداشت .

 

 

منابع :

کتاب تاریخ جامع ایران  جلد دهم  ص ۱۰۸ سید علی آل داوود

روزگاران  ، دکتر عبدالحسین زرینکوب

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده