ملک اشرف چوپانی

ملک اشرف چوپانی      حکومت  « ۷۴۴ – ۷۵۸»

وی  برادر کوچک شیخ حسن و فرزند دوم تیمورتاش بن چوپان بوده است که پس از کشته شدن برادرش «شیخ حسن» جانشین وی گردید . او که همراه با یاغی باستی  در نزدیکی شیراز در حال قشون کشی و حمله به آنجا بودند، یورش به فارس را رها کرده و به تبریز برگشتند . امیر سورغان در قرا حصار روم و یاغی باستی هر دو عموهای ملک اشرف بودند . « زین الدین مستوفی : ۳۲ – حافظ ابرو ، جامع التواریخ : ۲۲۲»

محدوده قلمرو چوپانیان

آن سه با یکدیگر متحد شده و قصد کردند سلیمان خان پادشاه منصوب شده از جانب شیخ حسن را از کار برکنار کنند . در آنزمان تبریز محل اجتماع فرزندان چوپان بود و سلیمان خان که صاحب دارایی شیخ حسن گردیده بود ، با بعضی از امرا و دیوانیان در قراباغ بسر می برد . « حافظ ابرو ، جامع التواریخ : ۲۲۲ ، ۲۱۸» همبستگی فرزندان و امرای چوپانی باعث گردید که اردوی سلیمان خان دچار اغتشاش شده و او به دیاربکر گریخت و به شیخ حسن بزرگ پناه آورد . یاران و نزدیکان او نیز به ملک اشرف پیوستند . « حافظ ابرو ، جامع التواریخ  : ۲۲۲ –  زین الدین مستوفی : ۳۲» در آن هنگام اتحاد یاد شده میان ملک اشرف ، امیرسورغان و یاغی باستی دچار اختلال شده و لذا ملک اشرف که کمتر مورد استقبال قرار می گرفت ، اردوی خود را که در دامنۀ کوه سهند مستقر بودند حرکت داده و به تبریز حمله برد و سورغان و یاغی باستی ازشهر گریختند . وی آنان را تا آران تعقیب کرده و در آن منطقه جنگ سختی مابین آنها درگرفت که منجر به پیروزی ملک اشرف گردید . سپس ملک اشرف مردی بنام انوشیروان را با لقب انوشیروان عادل بر تخت سلطنت نشانید . « حافظ ابرو ، جامع التواریخ : ۲۲۳ ، ۲۲۴- زین العابدین مستوفی  ک ۳۵- ۳۴» یاغی باستی در صدد صلح با ملک اشرف برآمد لذا به درگاه وی حضور یافت . لیکن بعد از مدتی کوتاه در تبریز به وضع نامعلومی بقتل رسید. امیر سورغان نیز که به دربار امیر ارتنا در روم پیوسته بود ، پس از مدتی به دربار ایلکانیان در بغداد پناهنده شد . اما او نیز پس از چندی در تاریخ ۷۴۶ ه.ق مقتول گردید . « اهری : ۱۷۱ ، ۱۷۲- مستوفی :۳۵ – حافظ ابرو جامع التواریخ  : ۲۲۴»

در بهار سال ۷۵۱ ه.ق ملک اشرف به تشویق امیر مبارزالدین محمد مظفر به اصفهان لشکر کشی کرد و آنجا را به مدت پنجاه روز محاصره نمود لیکن با شهامت مردم و حاکم اصفهان موفق به فتح آنجا نگردید . عاقبت با پیشنهاد قبول فرمانروایی وی و ضرب سکه بنام انوشیروان عادل تصمیم به مراجعت گرفت .« فصیح خوافی : ۳/۷۷- زین الدین مستوفی : ۴۹ – حافظ ابرو : ۲۲۹»

در بهار سال ۷۴۸ ه.ق ملک اشرف به قلمرو جلایریان قشون کشید و سپاهیانش بغداد را به محاصره در آوردند لیکن با شروع فصل گرما سپاه چوپانیان دچار شکست شده و بدون موفقیت به آذربایجان برگشت .« فصیح خوافی :۳/۷۴-عبدارزاق سمرقندی ۲۵۱، ۲۵۰»

مسجد سلیمانیه یامسجد استاد و شاگرد

ملک اشرف چوپانی از سال ۷۵۲ ه.ق در ربع رشیدی اقامت داشته و از آنجا به شنب غازان ، مقر حکومت ایلخانیان نقل مکان نمود و تا جنگ با جانی بیگ در آنجا ماند .

ملک اشرف در طول حکومت خود تا آنجا که می توانست ظلم و ستم را سرمشق خود قرار داد و مردم را به ستوه آورد تا جایی که اهالی تبریز تصمیم به کوچ گرفتند و درسال ۷۵۷ ه.ق آن شهر بدون سکنه ماند . «همو ۲۳۲ سلطان القرایی  ۵۳۹» وی در این ایام چنان از نظر روانی دچار مشکل شده بود ، که بر همه چیز و همه کس مشکوک می گردید چنانچه فرمان می داد مرغ و خروس و گوسفند و گاو را در برابرش ذبح می نمودند . « عبدالرزاق ۲۵۰ ، ۲۵۱- حافظ ابرو ۲۳۱،۲۳۲»

درسال ۷۵۸ ه.ق جانی بیگ پادشاه دشت قپچاق به تحریک کسانی همچون محی الدین بردعی که از بیداد گری ملک اشرف به وی پناه برده بودند ، به تظلم خواهی آنها برخواست و سپاه جانی بیگ و ملک اشرف در اوجان به مصاف هم آمدند و بی آنکه درگیری اتفاق بیفتد ، سپاه ملک اشرف از هم پاشید و خودش نیز به مرند و خوی رفت و در آنجا دستگیر شده و بقتل رسید . با مرگ ملک اشرف حکومت چوپانیان اتمام پذیرفت .

مورخان آورده اند  ملک اشرف مردی مال اندوز ، سفاک و بی رحم بوده است .

منابع :

خلاصه شده مبحث ملک اشرف در کتاب چوپانیان اثر علی اکبر دیانت

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادق زاده