چوپانیان

چوپانیان

چوپانیان عنوان سلسله وحکومتی است که در اواخر سالهای حکومت ایلخانیان در ایران تشکیل گردید . آنها فرزندان ونوادگان امیرچوپان پسر ملک تودان پسر چیلاوغان پسر سورغان شیرۀ سلدوزی بودند .« رشیدالدین فضل الله ، جامع التواریخ : ۱۳۶، ۱۳۵، ۱۳۳»

سلدوز یا سلدوس از جمله قوم های مغول است که پس از مرگ سیوکا بهادر ، پدرچنگیز ، به تایجیوت ها پیوستند و در کنار رودخانۀ آلون در جنوب وجنوب شرقی کوههای خینگام زندگی می کردند . برپایه روایت های رایج در میان مغولان ، سورغان شیره ، بزرگ سلدوز ، چنگیزخان را به هنگام فرار از دست دشمن خونی اش یعنی ترغوتای قرلتوق پادشاه تایجیوت کمک کرد . او که با این کار موقعیت خود و دودمان وخانواده اش را در میان تایجیوت ها به خطر انداخته بود ، ناچاراً به چنگیزخان پیوست و سورغان شیره و پسرانش چنگیزخان را در نبرد با تایجیوت ها یاری کردند و سرانجام در یکی از نبردها چیلاوغان بهادر پسر سرغان شیره توانست ترغوتای قرلتوق سرکردۀ دشمنان چنگیز را از پای درآورد . «رشیدالدین فضل الله ، جامع التواریخ : ۱۳۳ ، ۱۳۵»سولدوزها بعد ازچندی بهمراه هلاکو خان در سال ۶۵۱ ه.ق رهسپار ایران شدند . سولدوزها کماکان در دوران حکومت ایلخانیان در دربار صاحب مقام و منصب بودند تا بهار سال ۶۷۱ ه.ق پسرملک که چوپان نام داشت ، بتدریج توانست بالاترین جایگاه سیاسی و نیز گسترده ترین نفوذ را در دستگاه ایلخانان بدست آورد .

محدوده قلمرو چوپانیان

پس از مرگ گیخاتو ، پادشاهی به بایدو رسید و چوپان نیز به او پیوست اما کمی بعد او و همقطارانش از بایدو جدا گشته و به غازان خان ملحق شدند.    « رشیدالدین فضل الله ، تارخ مبارک غازانی ، ۸۹ ، ۸۳ و جامع التواریخ ۹۱۲، ۹۱۳- حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۶۰۲» یکی از دلایل ترفیعاتی که چوپان در دربار ایلخانیان پیدا کرد ، ازدواج او با دولندی خاتون دختر اولجایتو بود که سبب استواری پایه های قدرتش گردید . دومی نیز از دیگر پایگاههای چوپان و فرزندان امیر حسن می باشد . «حمدالله مستوفی ،   نزهۀ القلوب : ۹۴» مورخان براین عقیده هستند که شیخ حسن چوپانی ، گردانندۀ حکومت ایلخانی و درآن عصر ابوسعید بهادرخان را بازیچۀ دست او می دانند . بعد از مرگ ابوسعید در ربیع الثانی سال ۷۳۶ قمری ایلخانیان شیب سقوط را پیمودند و شیخ حسن چوپان از فرصت استفاده کرد و حکومتی را در بخشی از ایران شامل گرجستان ، آران ، مغان ، آذربایجان و قسمتی از نواحی مرزی ایران با اولوس جوچی در دشت قپچاق تشکیل داد وی آذربایجان را پایگاه قدرت خود قرار داد .  او در روز ۲۷ رجب سال ۷۴۴ هجری قمری بدست همسر و زنان درباری بقتل رسید .

درمتون تاریخی آمده است که ارادت خاصی به صوفیه واهل طریقت بخصوص شیخ صفی الدین اردبیلی داشته و به تشیع کینه می ورزید .

بشقاب سفالی زراندود سده هشتم ه.ق موزه ملی ایران

در عصر شیخ حسن مسجدی در تبریز بنا گردید که آنرا مسجد سلیمانیه نامیدند و چون عبدالله صیرفی و شاگردش به ساخت کتیبۀ مسجد همت کردند ، از آن پس مردم تبریز آن مسجد را بنام استاد و شاگردش خواندند .

تذکر : شیخ حسن وملک اشرف هر دو نایب السلطنه بودند لیکن هم سلطان و هم وزرا را آنها انتخاب می کردند .

منابع :

« چوپانیان : علی اکبر دیانت »

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادق زاده