اتابک نصرت الدین احمد  

اتابک نصرت الدین  احمد (حکومت  ۶۹۵ تا ۷۳۳ ه.ق)

وی فرزند اتابک یوسف شاه و برادر اتابک افراسیاب که مدت ها در ملازمت اردوی ایلخان بسر می برد ، توانسته بود با حُسن سلوک خود ، اعتماد و توجه غازان خان را بخود جلب نماید . غازان خان پس از مرگ افراسیاب ، حکومت لرستان را به وی واگذار کرد . اتابک احمد بموجب حکم ایلخان به لرستان عازم گردید . اتابک نصرت الدین از جمله مشهورترین اتابکان لر بزرگ بشمار می رود . دورۀ حکمرانی وی با حکومت ایلخانان مغول همچون غازان خان ، سلطان الجایتو و سلطان ابوسعید مصادف شد . همچنین مجموعه فعالیت های اتابک نصرت الدین را ، پیوسته در مجامع ،  اهمیت دورۀ وی را تکرار می کرده اند .

بقایای-شهر-قدیم-مالمیر-پایتخت-اتابکان-لر-بزرگ

اتابک نصرت الدین احمد در مدت حکمرانی خود در لُر بزرگ اقدامات مختلفی برای بسامان کردن وضعیت اجتماعی ، اقتصادی لرستان و فراهم آوردن زمینه های رشد فرهنگی منطقه انجام داد . « تاریخ جهان آرا ، غفاری : ۱۷۱» او برای اجرای بهتر برنامه های اصلاحی خود ، در بخش اداری حکومت نیز تدابیری اندیشید . در برنامۀ تغییرات وی ، از یک سوی مسئلۀ تعیین وزیر برای خود ، که در عین حال سمت ولیعهدی او را نیز دارا بود ، مورد توجه قرار گرفته بود . شخص منتخب برای این منصب ، ملک قطب الدین ، پسر عمادالدین پهلوان بود . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ص۵۴۸»

محدوده قلمرو اتابکان لر بزرگ

اتابک نصرت الدین احمد در تکمیل برنامه های مورد بحث ، خسرو شاه بن ملک حسام الدین را به مقام سرداری لشکری خود برگزید . « منتخب التواریخ معینی : ص۴۱»  چنین تدابیری باعث شد بخش اداری و لشکر حکومت اتابک تحت نظم و قاعده درآمده و برنامه های اصلاحی و عمرانی مورد نظر با موفقیت بیشتری به اجرا درآید . چنانکه به روایت مرخان ملک لرستان محسود چنان شد . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برکزیده : ص ۵۴۸»

اتابک نصرت الدین در کنار تدابیری که برای بسامان کردن امور حکومتی اندیشید ، مجموعه اقداماتی را در حوزۀ مسائل فرهنگی انجام داد . وی از یک سو با حمایتی که از اهل فضل و دانش بعمل می آورد ، سبب شد گروهی از دانشمندان در اطراف وی گرد آیند و فضای فرهنگی دربار را رونق ببخشند . شرف الدین فضل الله حسینی ( ۶۶۰ تا۷۴۰ ه.ق) اثر خویش را بنام معجم آثار ملوک العجم که در شرح حالات پادشاهان عجم است ، را بنام اتابک کرد . وی اثر دیگر خود الترسل النصرتیه را در سال ۷۲۷ ه.ق بنام نصرت الدین احمد نوشت . « اقبال آشتیانی : ص۵۲۱»

شمس الدین بن فخرالدین فخری اصفهانی در حدود سال ۷۱۳ ه.ق اثر خویش بنام معیار نصرتی را که در عروض و قافیه است را ، بنام اتابک نمود . همچنین هندوشاه بن سنجر نخجوانی ، ترجمۀ کتاب منیه القصلاء فی تواریخ الخلفا و الوزراء را که بنام تاریخ فخری معروف است ، با افزودن اضافاتی بر آن ، به اتابک نصرت الدین تقدیم کرد . « اقبال آشتیانی : ص۴۹۳»

قلعه-مانگشت-در-کهکیلویه-ومحل-پناه-گرفتن-اتابک-لر-بزرگ-افراسیاب

اتابک نصرت الدین همچنین مدارس و خانقاه هایی نیز برپا کرد . ابن بطوطه در این باره ذکر می کند که اتابک حدود ۴۶۰ خانقاه در قلمرو اش بنا کرده بود که حدود ۴۴ باب آنها در شهر ایذه (مال میر) احداث شده بود . « ابن بطوطه : ص ۲۰۵»

وی برای اینکه توفیق در برنامه های عمرانی خود را تضمین کند ، بودجۀ حکومتی را به سه بخش تقسیم کرد . یک بخش آن صرف مدارس و مسائل آموزشی می گردید ، بخش دوم هزینۀ قشون بود و بخش سوم مصروف مخارج شخصی و حرم سلطنتی و خدام و غلامان او بود . هدایای مقرر سالانه که برای ابوسعید ایلخان مغول ارسال می شد ، ازجمله این بخش هزینه ها بود .«ابن بطوطه : ۲۰۵»

اتابک نصرت الدین گرایشاتی نسبت به اهل زهد و تصوف داشت . متأسفانه بدلیل فقدان آگاهی های بسنده دربارۀ فرق و جریان های صوفیه که در این ادوار در لرستان فعالیت داشته اند ، به صورت دقیق نمی توان دربارۀ ماهیت گرایش صوفیانه اتابک قضاوت کرد . « ابن بطوطه : ۲۰۶» از سوی دیگر اتابک بعنوان فردی که بسیار متشرع و پایبند به مسائل شرعی بوده است ، توصیف می شود . « میرخواند : ۳۶۳۴- بدلیسی : ۳۱- خواند میر : ۳۲۸»

شهرایذه-کنونی-و-مالمیر-کهن-پایتخت-اتابکان-لر-بزرگ

اتابک نصرت الدین در دورۀ حکمرانی خود با برخی مسائل منطقه ای و فراتر نیز بنا به ضرورت هایی که پیش آمد ، روبرو می شود . در دورۀ غازان خان وقتی که محمودشاه به سال ۶۹۹ ه.ق در کرمان عصیان کرد ، ایلخان دستور داد شحنۀ اصفهان و اتابک نصرت الدین احمد و نظام الدین حسن شبانکاره به کرمان رفته و شهر را به تصرف درآورند . « اقبال آشتیانی :  ص ۴۰۹»

حمدالله مستوفی تاریخ برگزیده را در دورۀ اتابک نصرت الدین محمد در سال سی و پنجم حکومت او به پایان رسانده است . از این رو یکی از مهمترین منابع تاریخ اتابکان لر که به روایت پیوسته تری از تاریخ آنان را در اختیار می گذارد ، در مورد تاریخ جانشینان او تداوم نیافته است . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۴۸ ، ۵۴۹»

لباس سنتی مردمان لر

اتابک نصرت الدین پس از سی و هشت سال حکمرانی طولانی عاقبت در دورۀ سلطان ابوسعید از دنیا رفت . « اقبال آشتیانی : ص۴۴۷- بدلیسی : ص۵۵- میرخواند : ۳۶۳۵- خواندمیر ص۳۲۸- خطیبی : ۵۰۳» او را در توابع مال میر به خاک سپردند . وی در دورۀ حکمرانی اش پس از درگذشت ملک قطب الدین پسر عمادالدین پهلوان که نایب و ولیعهد او بود ، پسر خود یوسف شاه را ولایت عهد داد . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۴۸ – میرخواند : ۳۶۳۵»

منابع :

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

اقبال آشتیانی ، عباس ، تاریخ مغول ، تهران ، ۱۳۶۵ شمسی

خواندمیر ، غیاث الدین ، تاریخ حبیب السیر ،به اهتمام محمد دبیر سیاقی ، تهران ۱۳۳۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

ابن بطوطه ، سفرنامه ، ترجمۀ محمدعلی موحد ، تهران ، ۱۳۶۴ شمسی

خطیبی ، ابوالفضل ، اتابکان لرستان ، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی ، جلد ششم ، تهران ، ۱۳۷۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

میرخواند ، محمد ، روضه الصفا ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده