اتابک مظفرالدین تکله

اتابک مظفرالدین تکله    (حکومت ۶۴۹ تا ۶۵۶ ه.ق)

تصویر ذهنی نقاشی شده تکله اتابک لر بزرگ

بنابه روایات مظفرالدین تکله فرزند هزار اسپ پس از فوت کلچه به منصب اتابکی  دست یافت . « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۴۲-  بدلیسی : ۲۷»

مهمترین اقدام وی در آغاز امر ، درخواست (منشور و تشریف لقب) از خلیفۀ عباسی بود . خلیفۀ عباسی به دلایلی با این درخواست موافقت کرد و به وی لقب اتابکی داد . « منتخب التواریخ ، معینی : ۴۱» اتابک تکله نوه سلغریان بود . و پدرش اتابک هزار اسپ  وی را یکبار برای درخواست ( منشور و تشریف اتابکی ) به نزد خلیفۀ عباسی فرستاد که خلیفه نیز با آن موافقت کرده بود .

اتابک مظفرالدین تکله بخشی از توجه و فعالیت خود را مصروف مسائل فی مابین خاندان خود و اتابکان سلغری فارس کرد . ظاهراً جنگهای چند گانه ای که سلغریان از دورۀ اتابک سعدبن زنگی سلغری (۵۹۹ تا ۶۲۳ ه.ق) شروع کرده بودند ، در دورۀ پس از مرگ هزار اسپ ادامه یافت . متأسفانه آشفتگی در سالشماری تاریخ اتابکان لر پس از هزاراسپ ابوبکربن سعد (۶۲۳ تا۶۵۸ ه.ق) حاکم مقتدر سلغری ، از یک سو قلمروهای خود را گسترش می داد و از سوی دیگر به سرعت با مغولان روابط سیاسی برقرار کرد و از این طریق توانست از اوگتای قاآن تأیید تداوم حکومت فارس را برای خود بگیرد . « اقبال آشتیانی ، تاریخ مغول : ۳۸۶ ، ۳۸۷»

بقایای-شهر-قدیم-مالمیر-پایتخت-اتابکان-لر-بزرگ

سپس به علت برخی مسائل حل نشده میان سلغریان و اتابکان لر به قلمرو تکله یورش برد . به گزارش حمدالله مستوفی اتابک سعد سلغری جهت آزاری که بواسطۀ شکست شولان از لران داشت ، جمال الدین عمرلابلا را که همزادۀ هزار اسپ بود ، با ده هزار پیادۀ لر و شول وترکان به جنگ تکه فرستاد . اتابک با سپاهی (حدود ۵۰۰ نفر) در حدود مانگشت به مقابلۀ آنها شتافت . با قتل جمال الدین عمرلالبا ،سپاه دشمن ازهم پاشید.« حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۴۲، ۵۴۳- منتخب التواریخ معینی : ۴۲- بدلیسی :۲۷» پس از نبرد مزبور چندین نبرد دیگر بدنبال لشکرکشی سلغریان به حدود لر بزرگ رخ داد . که هیچیک نتیجۀ دلخواه برای حکام فارس در بر نداشت . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده :۵۴۳- بدلیسی : ۲۷- خواندمیر :۳۲۶» ظاهراً موضوع نزاع در اختیار داشتن قلعۀ مانگشت بوده است .

اتابک تکله با اتابکان لر کوچک نیز درگیریهایی داشت . در واقع به هنگام تهاجم مکرر سلغریان به قلمرو بزرگ ، اتابک تکله بارها از اتابک لر کوچک کمک خواسته بود ، اما به دلیل نامشخصی از آن سو تمایلی به این همکاری نشان داده نشده بود .« منتخب التواریخ ، معینی : ۴۲» از این رو اتابک تکله پس از آنکه حملات سلغریان را دفع کرد ، با لشکری گران به لر کوچک حمله کرد . وی پس از آنکه برخی از ولایات لر کوچک را بتصرف خود در آورد ، مجبور به بازگشت شد .  « حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده : ۵۴۳- منتخب التواریخ معینی : ۴۲ – میرخواند : ۳۶۲۹»

مسجد-اتابکان-شهر-کرد–اتابکان-لربزرگ-عکس-از-سایت-عصر-ایذه

حسام الدین خلیل اتابک لر کوچک در سال ۶۴۰ ه.ق وفات یافت و پس از وی بدرالدین مسعود فرزند وی از سال ۶۴۰ تا ۶۵۸ ه.ق اتابک لر کوچک شد . و دلیل بازگشت حملۀ بهاءالدین گشتاسپ و عمادالدین یونس سرداران خلیفه در خوزستان بود که سپاهی را به لر بزرگ فرستادند و خرابی ها به بار آورده و دربازگشت قزل عموی تکله را اسیر کرده و با خود به خوزستان بردند .  « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۳- میرخواند : ۳۶۲۹»

ظاهراً به همین علت تکله مجبور شد به سرعت مسائل خود را در لر کوچک فیصله دهد و به قصد امراء مزبور بسوی خوزستان حرکت کند . به نظر می رسد هدف این امراء از حمله به خاک لر بزرگ ، کاهش فشار اتابک تکله بر حکمران لر کوچک بوده است . اتابک تکله پس از رسیدن به خوزستان سرداران خلیفه را شکست داد و عمادالدین را کشت و بهاء الدین گشتاسپ را اسیر کرد . وی بعدها اسیر خود را با قزل که اسیر آنها بود ، مبادله کرد . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۲ ، ۵۴۳- منتخب التواریخ معینی : ۴۱ ،۴۲- میرخواند : ۳۶۲۹» این وقایع حاکی از روابط غیر دوستانۀ اتابک تکله با خلیفۀ عباسی بوده است . بنابراین هنگامی که هلاکو با سپاه خود عزم بغدادکرد ، اتابک تکله به حضور او رسید (۶۵۵ ه.ق) هلاکوخان اتابک تکله را بر فرماندهی تومان کتبوقا نویان تعیین کرد . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۳- منتخب التواریخ معینی : ۴۱- بدلیسی : ۲۷۷» بدون تردید این خبر حکایت از آن دارد که مظفرالدین تکله روابطی مشخص را با هلاکوخان بعنوان حاکم جدید مغولان در ایران برقرار کرده بود و مدتی از این قضایا نیز گذشته بود . به احتمال زیاد یک جناح از سپاه مغول از مسیر لرستان بسوی بغداد فرستاده شد ، تا هم حکام و امراء طرفدار خلیفۀ عباسی و مخالفان مغولان را در آن منطقه از میان بردارد و هم نقشۀ محاصرۀ بغداد تکمیل شود .

محدوده قلمرو اتابکان لر بزرگ

اتابک تکله مدت زیادی همراه سپاه مغول باقی ماند . به هنگام محاصرۀ شهر بغداد ، بر اثر اختلافات و سوءتفاهم و کشتار مسلمانان به لرستان بازگشت . اما جزئیات ماوقع روشن نیست . گفته اند که مظفرالدین تکله بنا به عادت لری از سر انفعال به ناگهان نیمه شبی ، بدون اجازه بازگشت و به لرستان رفت . « منتخب التواریخ معینی : ۴۲» و چون این عمل وی را به هلاکوخان گزارش کردند ، رنجید و تصمیم به تنبیه او گرفت . تکله وقتی از این نیت هلاکو اطلاع یافت ، به سرعت گریخت . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۳- بدلیسی : ۲۷- غفاری ، تاریخ جهان آرا : ۱۷۱- خواندمیر: ۳۲۶»

هلاکو از کتبوقا نویان بازخواست کرد و او را باسپاهی بسیار برای دستگیری و بازگرداندن اتابک تکله فرستاد . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۴ – منتخب التواریخ معینی : ۴۳»

کوزۀ-سفال-لعابی—محل-کشف-گرگان—سدۀ-هفتم-هجری-قمری—محل-نگهداری-و-آرشیو-موزۀ-ملی-ایران

تکله برادر خود شمس الدین آلب ارغو را به جهت عذرخواهی روانۀ اردوی هلاکو کرد که در بین راه به سپاه کتبوقا نویان رسید و قصد خود را برای آنها بیان کرد ، لیکن امراء کتبوقا با وی رفتاری سخت نشان داده و اتباعش را کشتند و او را باخود به سوی لرستان بردند . اتابک تکله از برابر سپاه مغول عقب نشست و به قلعۀ مانگشت پناه گرفت . مغولان مدتی قلعه را محاصره کردند ، اما موفق به فتح آن نشدند . از این رو به وعده و وعید توسل جستند . اتابک تا هنگامی که امرا(انگشتری امان) هلاکوخان را به وی تسلیم نکردند ، از آنجا فرود نیامد . «حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۴ – منتخب التواریخ معینی : ۴۳ – بدلیسی :۲۸» اتابک مظفرالدین تکله را به تبریز و خدمت هلاکو بردند . درحضور خان مغول مجلس یارغو (محاکمه) تشکیل شد . و آنگاه دلیل بر ارتباط مخفیانه وی با درون بغداد و خلیفه آوردند و پس از اثبات گناه وی را در تاریخ پانزدهم رمضان سال ۶۵۶ ه.ق به قتل رساندند . «حمدالله مستوفی ، تاریخ برگزیده :۵۴۴- منتخب التواریخ معینی : ۴۳- غفاری قزوینی : ۲۰۵» جنازۀ وی را اطرافیانش مخفیانه به لرستان برده و در ده زرده بخاک سپردند . « حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده : ۵۴۴»

منابع :

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

اقبال آشتیانی ، عباس ، تاریخ مغول ، تهران ، ۱۳۶۵ شمسی

خواندمیر ، غیاث الدین ، تاریخ حبیب السیر ،به اهتمام محمد دبیر سیاقی ، تهران ۱۳۳۳ شمسی

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی ، تهران ، ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

میرخواند ، محمد ، روضه الصفا ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده