اردشیر سوم هخامنشی

اردشیر سوم هخامنشی

چنانچه بتوان به روایات تاریخی در دست اعتماد کرد ،در متون تاریخی آمده است که اردشیردوم یکصدو پانزده فرزند داشت که اکثر آنها درطول زندگی اوفوت کردند. ظاهرا چهار پسر از وی بجا ماندند که سه تای آنها از بطن استاتیرای یکم بنامهای داریوش ، آریاسپ واُخُوس « اردشیر سوم » و یک پسر از همسر دیگر او بود که آرشام نام داشته که شاه او رابسیار دوست می داشت . « زرین کوب ص ۱۹۱ »

پلوتارک موضوع جانشینی اردشیر سوم را بینهایت رمانتیک ارائه می کند .که آن داستان کلیشه ای است . علی رغم اینها نمی توان اظهار داشت که گفته های وی همانند کتزیاس کذب می باشد.

بعد از آن ماجرا اردشیر آریاسپ  پسر دیگرش را جانشین خویش کرد . مردم وی را به جهت خوشرویی و مهربانی دوست می داشتند . درهمین اثنا  اُخُوس توسط درباریان به آریاسپ الغاء کرد که پدرشان به او هم مظنون شده وقصد دارد وی را نیز اعدام کند . بنابراین آریاسپ برای انکه او هم مثل برادر بقتل نرسد ،پیش دستی نموده وخود را کشت . مرگ او به شدت در روح وروان پادشاه تاثیر گذاشت . پس از اندک زمانی پسر دیگر اردشیر نیز به تحریک اُخُوس بقتل رسید .

در نهایت ادشیر دوم پس از چهل وپنج سال شاهنشاهی در سال۳۵۸ق.م  در سن هشتادوهفت سالگی زندگی را بدرود حیات گفت  وپسرش اُخوُس بنام اردشیر سوم بجای پدر بر تخت سلطنت جلوس کرد . «زرین کوب ص۱۹۲ »

در سال های پادشاهی اردشیر دوم بسیاری از شهربانان دور دست بویژه آسیای مرکزی وسرزمینهای غربی اقتدار پادشاه را به رسمیت نشناخته و از پرداخت مالیات سرباز میزدند و برخی دیگر از تابعیت خارج شده وفقط بعنوان متحد شاه نه تابع او، با وی در ارتباط بودند . پس از برتخت نشستن اردشیر سوم که همه اورا مردی مصمم وباپشتکار قوی می دانند مجدداً این اندیشه در همگان پدید آمد که برای بار دیگر شکوه و جلال هخامنشی به اوج خواهد رسید .

سکه نقره مربوط به اردشیر سوم هخامنشی

اردشیر سوم مصمم شد که به شمال رفته وگوشمالی سختی به کادوسیان بدهد . درآنزمان کادوسیان برغم عهد نامه قبلی همچنان امنیت شاهنشاهی هخامنشی را دچار اشکال کرده بودند . اردشیر سپاهی به فرماندهی آرسامس معروف به کودومانوس که جوانی لایق وشایسته بود را جهت سرکوبی کادوسیان که در آن هنگام در فاصله مابین دریای مازندران و ماد زندگی می کردند به آن منطقه گسیل داشت . کودومانوس از نوادگان داریوش دوم است که بعد ها بانام داریوش سوم بر اریکه سلطنت جلوس کرد .

باری وی توانست با قدرت ،شورش کادوسیان را سرکوب کند وآنان را مطیع پادشاه پارسیان نماید . گروهی از جنگجویان کادوسی به سپاه هخامنشی گرویدند . آرسامس نیز به پاداش خدمتی که کرد فرمانروایی ارمنستان برعهده او گذاشته شد .

روی-سکه-متعلق-به-اردشیر-سوم-ساسانی-سکه-های-ایران-،-موزه-کاظمینی-،-امین-امینی

پشت-سکه-متعلق-به-اردشیر-سوم-ساسانی-سکه-های-ایران-،-موزه-کاظمینی-،-امین-امینی

اردشیر سوم به تمام شهربان های بزرگ آسیای صغیر فرمان داد که سربازان مزدور خود را مرخص نمایند چرا که حضور این سربازان تهدیدی بالقوه برای حکومت مرکزی به حساب می آمد . اودر این اندیشه بود که هر آن ممکن است که ساتراپ های آسیای صغیر با اتکا به آن سربازان قصد شورش و استقلال طلبی درسر داشته باشند . «رجبی ۱۳۸۱: ۳/۱۱۲- یوستی،کتاب دهم ص۳ » اهم ساتراپ های مورد نظر ، فرمان شاه را اجرا کردند .لیکن ساتراپی هایی به مانند آرتاباز ساتراپ فریگیه و نیز فرمانده سپاه ایران در آسیای صغیر وهمچنین ارونتس حکمران میسه از فرمان شاه ایران سرپیچی ، وبرعلیه شاه قیام کردند . واز یونانیها تقاضای کمک نمودند . یونان نیز در قبال اخذ مقداری پول سپاهی به فرماندهی خارس به کمک آنها فرستاد .از سوی دیگر اردشیر نیز سپاهی را جهت سرکوب آنها روانه کرد اما در بدو شروع جنگ سپاه وی متحمل شکست گردید .لذا درصدد برآمد که متحدان آرتاباز را از پیرامونش دور سازد . بنابراین یونان را مورد تهدید قرار داد و آنها به خارس وسپاهیانش فرمان مراجعت دادند . آرتاباز از تب تقاضای کمک کرد . اما نمی دانست که او قبلا با زرهای پارسی توسط اردشیر تطمیع شده است . لذا آرتاباز و شورشیان تنها وبی یاور ماندند وسپاه هخامنشی بر آنان یورش برده و اوشکست خورد . ارونتس خود را به پادشاه تسلیم نمود اما آرتاباز گریخته و به فیلیپ مقدونی پناهنده شد . اما پس از مدتی با وساطت سرداران یونانی که در پیشگاه اردشیر دارای ارزش و احترام بودند ، مورد بخشش قرار گرفت . « داندامایف ۱۹۸۹: ۱۹۹- رجبی ۱۳۸۳: ۳/۱۱۲ ،۱۱۳ – برن ۱۳۸۵: ۲۳۳،۲۳۵»

نگاره شیرو خورشید به هنگام حکومت اردشیر سوم هخامنشی

پس از آرامش در شهرهای آسیای صغیر اردشیرمصمم شد بار دیگر مصر را از استقلال شصت ساله ، تحت تسلط حکومت هخامنشی در آورد . اما دراجرای این امر موفق نشد ودر سال ۳۵۰ق.م نه تنها دراین مورد پیشرفتی نکرد ،بلکه تحرکات وی موجب نگرانی دولت مصرگردید و آنها را بر آن داشت که اقدام به تحریک شهرهای فنیقی مشرق مدیترانه پرداخته و به آنها قول حمایت پس از شورش بدهند . «دیودور کتاب شانزدهم ۴،۳ – ۲/۴۵ : ۱-۴ : ۱-۳ »

شورشهای منطقه آسیای صغیر ، آشوبهای فنیقیه را در پی داشت . مردمان این منطقه در سال ۳۴۹ق.م شوریدند وشهر صیدا ومنطقه مصر سریعاً از آنها پشتیبانی کردند .شورشیان به مایملک پادشاهی در شهرهای خود صدمه زدند ، طوری که یکی از باغهای شاهی را ویران ومحصولاتش را نابود ساختند وتعدادی از افسران پارسی مقیم آنجا را نیز کشتند . وشورشهای مذکور تدریجاً به شهرهای قبرس کشیده شد . تنس پادشاه صیدا به جمع آوری سپاهی مزدور و تدارکات جنگ علیه ایران پرداخت . واز مصر تقاضای کمک کرد. نکتابوی دوم فرعون مصر هزار سرباز مزدور برای کمک به شهر صیدا گسیل داشت . فرماندهان نظامی منطقه هرچه کوشیدند تا شورش را سرکوب کنند توفیقی نیافتند . معهذا دوتن از فرماندهان قدرتمند بنام بِلِسیس ساتراپ سوریه و مارائوس ساتراپ کیلیکیه ، با سپاهی فراوان به رویارویی با تنس برخاستند اما آنان نیز متحمل شکست شدند . با این شکست شهرهای قبرس ،کیلیکیه و یهودیه نیزبه شورشها پیوستند . اردشیر بالاجبار شخصاً جهت فرونشاندن شورشها عازم منطقه گردید .                  «باراگ۱۹۶۶: ۴/۱۶۴ – داندامایف ۱۹۸۹: ۳۰۸»

سرستون تخت جمشید دوره هخامنشی

وی درسال ۳۴۵ ق.م با سپاه خود عازم نبرد گردید .خبررسیدن اردشیرسوم صیدا را نگران وبیمناک کرد .لذا مخفیانه از شهر خارج شده وبه اردوگاه شاه ایران رفته وخود راتسلیم کرده وخواستار همکاری با شاه ایران برای تسخیر شهر گردید . با خیانتی که تنس انجام داد ، برغم مقاومت ساکنان صیدا دروازه فتح گردید وسپاهیان اردشیر شهر را مورد چپاول قرار دادند .خیلی از مردم از ترس مجازاتهای اردشیر گروهی دست به خودکشی زدند .

پادشاه ایران توفیق یافت با حضور نظامی خود در منطقه ، شورشهای کیلیکیه ،قبرس وفنیقیه را سرکوب نماید پس از مدتی پادشاه صیدابدست اردشیراعدام گردید وسکنه آنجا نیز به مناطق دیگرتبعید شدند«رجبی۱۳۸۱: ۳/۱۱۴،۱۱۵- برن ۱۳۸۵: ۲/۲۳۶، ۲۳۷»

اردشیر از سرکوبی شورش شهرهای فنیقیه ، قبرس و کیلیکیه به آرامش خیال رسید واندیشه خود را معطوف به مصر نمود .شاه پارسی  نمایندگانی به یونان فرستاد واز آنها خواست تا با وی علیه مصر هم پیمان گشته و برایش سرباز گسیل نمایند . آتن واسپارت با پادشاه هخامنشی اظهار دوستی کرد ولیکن از درخواست نیروی نظامی امتناع ورزید . اما سرزمین تب تعداد یکهزار جنگجوی ورزیده و ولایت آرگوس نیز سه هزارنفر سرباز برای اردشیر گسیل داشتند .از سوی دیگر یونانی های آسیای صغیر تعداد شش هزار نفر نیروی مزدور برایش اعزام کردند .و خود پادشاه نیز سپاهی آماده رزم فراهم نمود . پادشاه پارسی در زمستان سال ۳۴۴ق.م با سپاه تحت فرماندهی خود که از نیروهای پارسی وغیرپارسی تشکیل شده بود عازم مصر گردید . « دیودور ، کتاب شانزدهم ،۴۶،۴-۷،۵۱»

مصریان سرسختانه در مقابل ارتش اردشیر پایداری کردند ، لیکن توانمندی وتعداد کثیرسپاه ایران ،  افزونتر از مصریان بود و آنها توانستن مصر را تصرف کنند . « بریان ۱۳۷۸: ۲/۱۳۸۸،۱۳۳۹- کینیتس ۱۹۵۳: ۱۰۷»

اردشیر پس از بازگشت پیروزمندانه از سفر جنگی شرق مدیترانه تاپایان عمر از پایتخت خارج نگردید . و دربار و حیطه خواجگان مورد اعتماد به گواس واگذارشد.

سربازان هخامنشی در سنگ نگاره های تخت جمشید

باید دانست منابعی که اطلاعات مهمی را درمورد سلسله هخامنشیان بدست ما می دهد ، بجز کتیبه ها و لوح ها ،منابع یونانی هستند . لذا مورخین آنزمان مطالب را یکسویه و به نفع موطن خود ارائه کرده اند.«خصوصا در عصر حمله اسکندر مقدونی به ایران » مورخانی که لشکرکشی های اسکندر و پادشاهی داریوش سوم را پوشش داده اند ،می توان از دیودور «کتابهای شانزدهم وهفدهم » آریان « آناباسیس ، کتاب های اول ودوم وسوم »  پلوتارک «کتاب اسکندر»  یوستی «کتابهای دهم ویازدهم »

همانطور که ذکر گردید اکثر این مورخین وقایع را یک جانبه ودر دفاع از هم میهنان خود گزارش کرده اند لذا در تمامی این گزارشات از قهرمانی های اسکندرسخن رانده و شخصیت داریوش سوم و اقداماتش بصورت کمرنگ و زیر سایه قرار گرفته است .  چنانچه در سده های اولیه اسلام بدلیل گزارشهای این مورخین بوده که مقام اسکندر تا حد مقام پیامبری ارتقاء یافته است و بعبارتی از او بعنوان ذوالقرنین در قرآن کریم و در سوره کهف ذکر شده ،لذا می بایستی در ذکر تاریخ وقایع حمله اسکندر به ایران با احتیاط بیشتری عمل نمود .

گل ابو یا نیلوفر آبی یا لوتوس بر سردر مقبره اردشیر سوم هخامنشی میان دو شیر

آنچه مسلم است اوضاع پادشاهی هخامنشی پس از خشایارشاه طبق متون تاریخی بسیار ضعیف شده و در سال ۳۵۹ تا ۳۳۸ق.م اردشیر سوم بر اریکه قدرت نشسته بود و با هوشیاری و رشادت های خود توانست قسمتی از ابهت و بزرگی هخامنشی را مجدد احیا نماید . «داندامایف ۱۹۸۹: ۳۰۷،۳۱۳» یکی از مهمترین دستاوردهای اردشیر سوم تسلط و فتح مجدد مصر می باشد که شوق وشادی را در درون سلسله هخامنشی پدید آورد .لازم بذکر است که مصر مدت حدود شصت سال بود که از تبعیت هخامنشیان خروج کرده و اعلام استقلال کرده بود . بنابراین فتح مصر درسال ۳۴۲ق.م برمحبوبیت و قدرت او افزود و نمودار اقتدار مجدد شاهنشاهی گردید .  بنا به گفته گیرشمن «گیرشمن۱۳۸۶: ۲۲۸» اعتقاد دارد که هخامنشیان در این عصر از همه دوران بعد از داریوش اول قدرتمندتر بوده است .

درسال ۳۳۸ق.م اردشیر سوم توسط باگوس ، خواجه دربار بقتل رسیده ودوباره اوضاع مملکت به حالت قبل از او برگشته و روبه نابسامانی نهاد .

مقبره-اردشیر-سوم در تخت جمشید

کتیبه اردشیر سوم در تخت جمشید:

تالار مرکزی شش در داشته که دو تا به ایوان جنوبی باز می‌شده و دو تا به اتاق‌های شمالی می‌پیوسته و یک در به اتاق شرقی راه داشته‌است. یک در دیگر هم، کفش‌کن غربی را به تالار مرکزی پیوند می‌داده و در سمت غرب همین کفش‌کن است که در زمان اردشیر سوم پلکانی دو طرفه ساخته‌اند که بر دیواره آن نقش هدیه‌آورانی چند، نقش کرده‌اند که وسط جبهه غربی‌اش، کتیبه‌ای از اردشیر سوم به زبان فارسی باستان منقور است که ترجمه آن چنین است:

خدای بزرگ اهورامزدا است که این جهان را آفریده، که آن آسمان را آفریده، و خوشبختی را آفریده، که مرا، اردشیر، شاه کرده، یگانه شاهی از بسیاری، یگانه فرمانروایی از بسیاری، گوید اردشیرشاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این سرزمین: من پسر اردشیر (دوم) شاهم، اردشیر شاه پسر داریوش (دوم) شاه بود، داریوش شاه پسر اردشیر (یکم) شاه بود، اردشیر شاه پسر خشایارشا شاه بود، خشایارشا شاه پسرداریوش شاه بود، داریوش شاه پسر ویشتاسپه بود، ویشتاسپه پسر آرشامه، از تخمه هخامنشی. گوید اردشیرشاه: این پلکان سنگی را من ساختم. گوید اردشیرشاه: بادا که اهورامزدا و ایزدمهر مرا بپایند و این کشور را و آنچه را بر دست من کرده شد.

از اینجا پیدا است که این بخش از بنا، به دستور اردشیر سوم که از ۳۵۸ تا ۳۳۸ قبل از میلاد پادشاهی راند، دستکاری و تکمیل شده‌است. در شمال این پلکان، سنگی را به صورت طاسی کم عمق کنده‌اند. محوطه حفاری شده چهارگوش آن، به راه آبی می‌پیوندد که چند متری به سوی غرب رفته سپس می‌پیچد و بیش از ۴۰ متر به سوی جنوب پیش می‌رود تا به راه‌آب‌های زیرزمینی حیاط جنوبی تچر می‌پیوندد. در کنار این راه‌آب، آثار دیوارهایی یافت می‌شود که مشخص می‌سازد زمانی اینجا اتاقکی بوده‌است، اما مشخص نیست که این سنگاب برای تشریفات مذهبی به کار برده می‌شده‌ است یا برای احتیاجات عادی روزانه یا اینکه سنگ ناودان بومی بوده‌ است.

منابع :

حسن پیرنیا (مشیرالدوله) ، تاریخ ایران باستان ،سال ۱۳۱۱ چاپ مجلس ، تهران

داندامایف ، م، ا، ۱۳۷۵ (ایران درعصرماد وهخامنشی)  تاریخ تمدن آسیای مرکزی ، ترجمۀ صادق ملک شهمیرزادی ، تهران

کورت ، آملی ، هخامنشیان ، مرتضی ثاقب فر، تهران ، ققنوس ، ۱۳۸۲ شمسی

برن ، آ. ر ، ایران ویونانیان ، تاریخ ایران ، دورۀ هخامنشیان ، جلد دوم ، به سرپرستی ایلیا گرشویچ  ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ، تهران ، جامی۱۳۸۵ شمسی

دیودور سیسیلی ، ایران و شرق باستان ، مترجم اسماعیل سنگاری

عبدالحسین زرینکوب ، تاریخ مردم ایران ، جلد اول ، تهران ، امیرکبیر، ۱۳۶۸ شمسی

بدرالزمان قریب ، رستم در روایات سغدی ، ، مطالعات سغدی ، به اهتمام محمد شکری قومشی ، تهران ۱۳۸۶شمسی

یوستی .ف ، (آلمانی) تاریخ ایران باستان ، چاپ برلن ، ۱۸۷۰ میلادی

رجبی ، پرویز ، هزاره های گمشده جلد سوم ، هخامنشیان به روایتی دیگر ، تهران ، توس

رجبی ، پرویز ، هزاره های گمشده جلد اول ، زرتشت و اوستا ، تهران ، توس

لوسیوس ، فلاویوس آریان ، آناباسیس اسکندر (لشگرکشی اسکندر)

رومن گیرشمن ، ایران از آغاز تااسلام ، محمدمعین ، تهران ، نگاه

پلوتارک ، ایران ویونانیان ، مترجم ، احمد کسروی ، انتشارات جامی ، ۱۳۸۰ شمسی

مطلب خلاصه ای از مبحث اردشیر سوم در کتاب تاریخ جامع ایران ، جلد اول ، محمد تقی ایمانپور

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده