انوشیروان پسر منوچهر

انوشیروان پسر-منوچهر

منوچهر درسال ۴۲۱ ه.ق چشم از دنیا فرو بست . و پسر او انوشیروان در عنفوان جوانی بود به جای پدر نشست البته بیهقی گزارش کرده که ابوکالیجار دایی انوشیروان هم در حکومت دخالت داشته است دربارۀ مدت حکومت انوشیروان و زمان امارت او همزمان با ابوکالیجار منابع موضوع را متناقض ذکر کرده اند . بیهقی گفته است درسال ۴۲۳ ه.ق مسعود در بلخ بود که اطلاع یافت انوشیروان از دنیا رفته است . شایع بود که ابوکالیجار به اتفاق حاجب بزرگ منوچهر به او زهر خورانیده اند . تا کالیجار جایگزین وی شود . بدیت ترتیب پروندۀ حکومت آل زیار برای همیشه بسته شد . « بیهقی : ۴۳۳، ۴۳۴»

به علت اوضاع ناآرامی که در آن دوران بر گرگان و طبرستان (محدوده حکومت زیاریان) حاکم بود طغرل گرگان را گرفت و با انوشیروان پیمان بست و به این ترتیب زیاریان تا اواخر قرن تحت امر طغرل (فرمانروای سلجوقیان) بر ولایت گرگان و طبرستان ادامه دادند.

ابن اسفندیار در تاریخ تبرستان آورده است :

دارا بعد از آنکه از جانب ابوعلی در جانب ملک رضّی گردید ، ملازم خدمت و مساهم نعمت او بود تا شمس المعالی با سر مملکت خویش آمد و او به خدمت پدر از خدمت اجانب مستغنی شد و یشپدر به نظر اشفاق و اشبال و قضیّت پدر پسری ماحوظ و محظوظ بود تا او را به تبرستان فرستاد و آنجایگاه بر جمله طاعت ورعایت مصلحت و قیام به جواب منازعان مملکت پدر مدتی مقیم بود ، پس به سبب تهمتی که بدو حوالت افتاد او ا بخواند و به استرآباد به خدمت پدر (منوچهر) رسید وبرائت ساحت خویش روشن کرد و پدر به قبول معاذیر و اکرام مقدم او استبشار نمود و بعد از چند روز او را پیش خویش خواند و دارا(انوشیروان) اندیشناک شد و برنشست که به خدمت پدر رود و تا شمس المعالی از حال او آگاه شد و بر پی او سواران روان کرد ، او مسافتی گذشته بود و چون به سرحد خراسان رسید ، از عواصف بأس و قواصف غیظ پدر ایمن شد و به حضرت سلطان پیوست و در خدمت او مکان معمور و محلّ مرموق یافت و به انواع نمویل و تخویل و اکرام و تبجیل مشرّف گشت و از غرور جوانی و خفّت وقار در مجالس سلطان قربت و رتبت خویش باطل کرد و از عارضۀ اعراض مستوحش شد و از تغیّر رأی سلطان مستشعر گشت و در ستر خوافی راه هرب پیش گرفت و سلطان اسخاص را در طلب او اشخاص فرمود و در گرد موکب و نرسیدند و در ولایت غرش پیش شاه شار شد و بوسیلت مودّتی قدیم که میان ایشان قائم بود ، به جانب او التجا ساخت و سلطان مثال فرستاد و او را باز خواست و در استدعا و استرجاع اوابواب و عید و تهدید تقدیم فرمود و شاه شار از سر اضطرار و خوف امیر دارا را پیش سلطان فرستاد و چند مدت در حبس و شدّت روزگار گذاشت و یک نوبت به طریقی نامعقول از بند عقال بیرون افتاد و اما حامی ایام رنج و بقای روزگار غصّه دامن او بگرفت تا اعوان سلطان او را به دست آوردند و به مزید تکلیف و تعنیف و تقیید و تشدید بجایی حصین تر باز داشتند تا عارضه وحشت سلطان به زوال رسید و برو ببخشود و او را به حیاتی تازه و عیشی نو منتعش گردانید و با عتاق و اطلاق او مثال داد و عایده احسان و عارفه امتنان درباره او بقرار معهود باز برد و ولایت جرجان و طبرستان بدو داد و ارسلان جاذب را به مظاهرات و معاونت او نامزد کرد و اگر کفایت فلک المعالی در اظهار طاعت و بذل طاقت در استعطاف و استرضاء جانب سلطان تدارک کار خویش نکردی ، ملک و خانه از دست او رفته بود ، اما چون کار او به اصلاح آمد سلطان دارا را باز خواند و در زمره ارکان دولت و اخوان عشرت ملازم خدمت او می بود و در مجالس انس و تماشای شکار و اوقات خلوت و هنگام  معاقرت و معاشرت از پیش چشم سلطان غایب نشدی تا وقتی که امیر ابوالفوارس بن عضدالدوله از کرمان به سبب مخاصمت برادر پیش تخت سلطان رسید بر امید امداد و اعانت او بر مزاحمت برادر و شبی در خدمت سلطان دارا و ابوالفوارس مجتمع بودند و در باب شرف خانه و قدمت خاندان و اعراق نسبت مجاراتی می رفت و دارا چند کلمه که لایق حرمت حضرت و حشمت بساط سلطنت نبود ، بگفت و چون بر او انکار رفت اصرار نمود و به تکرار آن کلمات لجاج وقاحت بیفزود و بدان رسید که او را از مجلس انس از عاج کردند و تا دیگر روز به بعضی قلاع محبوس کردند و اسباب و ضیاع او با دیوان خاص گرفتند تا وزیر در باب شفیع شد و ضیاع و املاک او در محرم شنۀ تسع و اربعمایه با تصرف وکیلان او سپردند تا در مصالح او خرج می رفت و السلام . «تاریخ تبرستان ، ج ۲ ، ص ۱۷»

منابع :

بیهقی ، ابوالفضل ، تاریخ ، به کوشش علی اکبر فیاض ، مشهد ۱۳۵۶ شمسی

تاریخ تبرستان ، تألیف ابن اسفندیار ، به تصحیح عباس اقبال ، به اهتمام محمد رمضانی ، ۱۳۸۶ خورشیدی

تاریخ جامع ایران  ، جلد هفتم ، صادق سجادی ، تاریخ آل زیار

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده