جهانگیر میرزا آق قویونلو

جهانگیر میرزا آق قویونلو

حمزه بیک و علی بیک هر دو برادر در سال ۸۴۷ ه.ق از دنیا رفتند .« ابوبکر تهرانی : ۱۳۸ ، ۱۳۹ ، ۱۵۷ ، ۱۵۸- همو :۱۶۸»

محدوده قلمرو سلسله آق قویونلو

پس از فوت حمزه بیک تعدادی از هوادارانش به برادرزادۀ وی جهانگیر میرزا آق قویونلو و عده ای به برادر وی شیخ حسن ملحق شدند . اما جهانگیر سریعتر به شهر آمِد رفت و امارت طایفۀ خود را بدست گرفت . شیخ حسن به ارزنجان مقر خود بازگشت « همو:۱۷۱ – روملو :۲۴۴ ،۲۴۵» او با قراقویونلوهای ناراضی متحد شده و در سال ۸۵۵ ه.ق بسوی شهر اورفه حرکت کرد . جهانگیر میرزا که شخصی بی کفایت و ناتوان بود ، از برادر خود اوزون حسن کمک خواست .  و حسن نیز به کمک او رفت و در نبرد با شیخ حسن فاتح گردید و شهر را بتصرف در آورده و شیخ حسن عموی خود و چندتن دیگر از امرای او را بقتل رساند. « ابوبکرتهرانی :۱۸۲،۱۸۹» پس از آن واقعه رستم ترخان قوی ترین فرماندۀ سپاه قراقویونلو به ماردین حمله برد و جهانگیر میرزا را مغلوب ساخت . لیکن با عملیات پارتیزانی اوزون حسن موفق به شکست قطعی آنها نگردید . « همو:۱۰۴»

تنگ سفالی نقاشی زیر لعاب شفاف محل کشف ساوه اواخر سده نهم ه.ق موزه ملی ایران

الوند میرزا که با اتحاد مشعشعیان موفقیتی جهت استیلا بر جهانشاه بدست نیاورد ، از جنوب بازگشت و به جهانگیر آق قویونلو پناه برد . جهانشاه از رهبر قوم آق قویونلو جهانگیرمیرزا ، درخواست استرداد الوند میرزا را کرد لیکن وی این درخواست را نپدیرفت . بنابراین جهانشاه با قوای خود به آنها حمله برد و در ماردین سپاه جهانگیر میرزا آق قویونلو را مغلوب ساخت . «ابن تغری بردی :۶/۹۴، ۹۵ »

جهانگیرمیرزا مادرش سارا خاتون را به قصد میانجیگری بین او و جهانشاه به نزد سلطان چقمق حاکم مصر فرستاد  و پس از چندی جهانشاه نیز سفیری را طی نامه ای به دربار مصر روانه کرد .

درسال ۸۵۶ ه.ق جهانشاه به دلیل آمدن بابر تیموری به آق قویونلوها قرار داد صلح بست . از سوی دیگر جهانگیرمیرزا که توسط حسن پادشاه حکومتش غصب گردیده بود ، چون نتوانست ملک خود را از حسن پادشاه باز پس گیرد ، به جهانشاه قراقویونلو متوسل شد . جهانشاه وی را به گرمی پذیرفت و لشکر دوازده هزارنفری را به فرماندهی محمود الماس ، به همراه سپاه آذربایجان به مقابلۀ حسن پادشاه گسیل داشت . او فرماندهی کل سپاه را نیز به امیر عربشاه واگذاشت . به محض اینکه سپاه آنها به ارزنجان رسید ، حسن پادشاه به مقابله شتافت . امیرعربشاه که یارای رویارویی را درخود نمیدید به خوی عقب نشینی کرد.« همو : ۲۵۸ ، ۲۵۹ ،۲۶۰» جهانشاه میرزا که از قدرت یافتن حسن پادشاه بیم داشت ، رستم ترخان را اینبار به جنگ حسن پادشاه روانه ساخت . لیکن او نیز مغلوب گشته و بسیاری از سپاهیانش بقتل رسیدند. «ینانچ : ۲۶۶ ، ۲۶۸»

بشقاب سفالی نقاشی زیر لعاب شفاف محل کشف ساوه سده نهم ه.ق موزه ملی ایران

جهانشاه در بهار سال ۸۷۱ ه.ق به شروان قشون کشید و کلیه سرزمینهای ایران مرکزی ، فارس ،کرمان ، آران و عراق را ضمیمۀ قلمرو خویش نمود . جهانشاه در شوال سال ۸۷۱ ه.ق در منطقۀ وان ییلاق کرد لیکن قصد یورش به آق قویونلو ها را داشت . حسن پادشاه که مردی زیرک و با سیاست بود ، سپاهیان بسیاری گرد آورده و تمامی مرزهای مشترک و راهها و نواحی میان دجله و انشعابات آنرا مسدود ساخت . در ربیع الاول سال ۸۷۲ ه.ق وارد آناتولی گردید . حسن پادشاه سلطان خلیل را به مقابلۀ پیشاهنگان سپاه جهانشاه فرستاد که در آن آق قویونلوها پیروز شدند . در این هنگام سربازان جهانشاه از سرمای زمستان عاصی گردیده و درخواست بازگشت نمودند که در اینزمان میان سپاه قراقویونلوها اختلاف و بی نظمی پدید آمد . حسن پادشاه با سپاهیان خود در پی سپاه دشمن نهاد و در صبحگاهان چهاردهم ربیع الثانی سال ۸۷۲ ه.ق به آنها یورش برد که دراین بحبوحه جهانشاه قصد گریز داشت که دستگیر و بقتل رسید . حسن پادشاه نیز بسیاری از امرای سپاه و برزگان قراقویونلو را دستگیر و به هلاکت رساند.«ینانچ :۲۸۰، ۲۸۳، -۲۸۴ میرخواند: ۶/۸۵۶ – همو: ۶/۸۵۴ ، ۸۵۷»

ظرف پایه دار برنجی سده نهم ه.ق موزه ملی ایران

منابع :

ینانچ ، مکرمین خلیل (جهانشاه قراقویونلو)ترجمۀ وهاب ولی ، فصلنامۀ فرهنگ ، ۱۳۷۵ شمسی

ابن تغردی بردی ، یوسف ، النجوم الزهراهفی ملوک مصروالقاهره، به اهتمام عبدالقادر حاتم ۱۳۸۳ ه.ق

همو ، هشت بهشت ، نسخۀ خطی کتابخانۀ سلیمانیه ، استانبول ، شمارۀ ۲۱۹۷

روملو ، حسن ، احسن التواریخ ، به اهتمام عبدالحسین نوایی ، ۱۳۴۶ شمسی

میرخواند ، میرمحمد ، روضهالصفا ، تهران ، ۱۳۳۹ شمسی

خلاصۀ تاریخ جامع ایران ، جلد دهم ، قراقویونلو، حوری وش احمدی دستگردی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده