رکن الدین خورشاه و انقراض اسماعیلیه

رکن الدین خورشاه  حکومت ۶۵۳ الی ۶۵۵ ه.ق

در مبحث علاءالدین محمد ذکر کردیم که او ۵ سال پس از فرمانروایی به بیماری مالیخولیا دچار شد و کسی جرئت نمی‌کرد دربارهٔ مسائل کشوری با او سخن بگوید. این باعث شد که نابسامانی در منطقهٔ تحت فرمانروایی او حکمفرما شود . خواجه نصیرالدین طوسی مدتها نزد این فرمانروا بوده است. عاقبت  خورشاه پسر او همراه با دیگر سران دولت تصمیم به قتل او گرفتند. در نیمه ‌شب آخر شوال ۶۵۳ قمری (آذر ۶۳۴) حسن مازندرانی او را با تبر گردن زد . «مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیر طوسی،  ص ۱۳۶»

خواجه نصیرالدین طوسی

در هنگامی که هلاکوخان پس از فتح سرزمینهای شرقی منزل به منزل جلو می آمد ، چون به حدود زاوه و خواف رسید ، دو امیر خود را به فتح دیگر ولایات اسماعیلیان گسیل داشت که آنها قهستان را پس از یک هفته محاصره گشودند و حصار را ویران کرده ، و بسیاری از مردم را بقتل رساندند . آنان نامعقول دست به غارت فراوان زده و برخی را نیز به اسارت گرفتند سپس به شهر تون « فردوس کنونی در خراسان » عازم شده و پس از دو هفته نبرد آنجا را متصرف شدند و اکثریت مردم را بجز پیشه وران بطور وحشیانه ای بقتل رساندند . پس از آن به هلاکوخان ملحق شده و بسوی توس براه افتادند پس از رسیدن به آنجا در مرغزار رادکان که منطقه ای خوش آب و هوا بود ، مدتی به استراحت و عیاشی پرداختند . هلاکوخان بهمراه سپاه خود عازم خبوشان « قوچان کنونی » گردید . وی پس از مشاهدۀ منظره تخریب شده شهر که در حمله اولیه مغول به این صورت در آمده بود ، فرمان داد تا شهر مجدد بازسازی شود . سپس عازم خرقان و بسطام در حومه شاهرود گردید .

هلاکوخان مغول

رکن الدین خورشاه که در ذیقعده سال ۶۵۳ ه.ق پدر خود علاءالدین را که رهبر اسماعیلیان محسوب می شد ، توسط حسن مازندرانی بقتل رسانیده و خود به جای پدر رهبری فرقه مذکور را بعهده گرفته بود ، با اطلاع از نزدیک شدن هلاکوخان به قلعه الموت، سپاهیان و فدائیان اسماعیلی را بر سر کوه در شمال الموت برده و فرمان داد تا در آنجا موضع بگیرند . لشکریان مغول راه صعود از کوه  را در پیش گرفتند . جنگ سختی درگرفت لیکن طرفین توفیقی در شکست یکدیگر نداشتند . لذا مغولان برگشته و بسیاری از مزارع الموت را ویران ساختند .

باز سازی رویارویی اسماعیلیان الموت و سپاهیان هلاکوخان

رکن الدین برادر خود را جهت مذاکره صلح به حضور هلاکو فرستاد که وی پس از مراجعت پیام شاه مغول را که نوشته بود چون برادر را فرستادی و اظهار فرمانبرداری کردی درخواست تو را پذیرفتم . بشرط آنکه پس از تخریب قلعه و تسلیم اهالی آن ، خود نیز به نزد ما آیی و گرنه لشکریان من ویرانگری بیشتری خواهند کرد . رکن الدین پس از تخریب سر دیوارها و کنگره ها در روز آدینه بیست و هفتم شوال ۶۵۴ ه.ق بزرگان و دانشمندانی چون خواجه نصیرالدین طوسی ، خواجه اصیل الدین زوزنی ، وزیر مؤیدالدین و فرزندان رئیس الدوله و موفق الدوله از قلعه فرود آمده به حضور هلاکو خان رسیدند و روز دیگر رکن الدین نیز خود را تسلیم وی نمود . خان مغول وی را مورد نوازش قرار داد و خواست تا یکصد برج و بارو و قلاع دیگر اسماعیلیه را تخریب سازد . سپس به پای قلعه الموت آمده و از رکن الدین خواست که ساکنان قلعه را تسلیم کرده تا به پایین قلعه بیایند . لیکن مقدم الدین رئیس قلعه از این امر امتناع ورزید . لذا سپاه مغول ظرف مدت یک هفته قلعه را تصرف کرده و آنجا را تاراج نمودند . اما بدلیل توصیه و خواهش خواجه نصیرالدین طوسی کتابخانه الموت که از نفیس ترین کتابهای آنزمان برخوردار بود ، از گزند مغولان محفوظ ماند.

نقاشی مینیاتوری تسخیر قلعه الموت توسط هلاکوخان مغول

ایلخان مغول پس از تسلیم شدن رکن الدین ، دختری مغولی و به عبارت دیگر دختر یکی از اراذلان ترک را به عقد وی درآورده و سپس به نزد قاآن روانه ساخت . رشیدالدین فضل الله گزارش کرده است که : چون خبر به قاآن رسید که خورشاه در حال آمدن نزد اوست ، گفت که چرا وی را می آورند و مرکوب را خسته می کنند . لذا رکن الدین خورشاه و همه خویشاوندان و نزدیکان او از زن و مرد و کودک شیرخوار را میان ابهر قزوین بقتل رساند . بدین ترتیب پادشاهی اسماعیلیان در بسیاری از مناطق ایران آنزمان که حدود صدو هفتاد سال از آن می گذشت ، منقرض گردید . « تاریخ جامع ایران ، هاشم رجب زاده ص ۵۴۷»

منابع :

تاریخ جامع ایران ،  هاشم رجب زاده ، جلد نهم و دهم ، ۱۳۹۳ شمسی

مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیر طوسی، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۴ خورشیدی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده