عزالدوله غزنوی

عزالدوله غزنوی « عبدالرشید پسر محمود»

بنابر روایت ابن بابا ، مودود پسر پنج ساله اش مسعود را در آخرین لحضات زندگی به جانشینی برگزید که گویا چهار روز بیشتر دوام نیاورد و بزرگان حکومت ابوالحسن علی بن مسعود را برتخت نشاندند . «مجمع التوارخ : ۴۰۵ ، ۴۸۲ ، ۴۲۹- ابن اثیر:۹/۳۸۲ – منهاج سراج : ۱/۲۳۵- شبانکاره ای : ۱۸۸- خواندمیر – ۱۱۶ ، ۱۱۷- حمدالله مستوفی : ۳۹۳»

بنا برگزارش فرشته ، در ایام پادشاهی کوتاه مسعودبن مودود ، قدرت در دست امیران نظامی ترک بود . او از دوگروه رقیب به فرماندهی علی بن ربیع خادم و آیتگین بزرگ حاجب نام می برد . وقتی جناح آیتگین بر اوضاع مسلط شد ، مسعود را از سلطنت برکنار کردند و علی بن مسعود را برتخت نشاندند . اما ولایات هند به رهبری علی بن ربیع شورید و از متصرفات غزنه جدا شد .  علی بن مسعود بیش از دو ماه سلطنت نکرد و براثر شورشی سرنگون شد وعبدالرشیدبن محمود ، عموی مودود برتخت پادشاهی نشست وعلی بن مسعود را به حبس انداخت . « فرشته : ۶۷، ۶۸»

حرم-مطهر-حضرت-رضا-ع-ساخت-در-دورانهای-غزنوی-سلجوقی-ایلخانی-تیموری-صفوی-افشاریه-قاجاریه—عکس-از-سعید-ازناوه-آرشیو-میراث-فرهنگی–کشور

بر اساس منابع تاریخی عبدالرزاق میمندی با دریافت خبرفوت مودود ، تصمیم گرفت تا مسن ترین فرد سلسلۀ غزنویان یعنی عبدالرشید (عزالدوله غزنوی) را برتخت بنشاند . به گزارش ابن بابا در بیست وهفتم شعبان سال ۴۴۱ ه.ق عبدالرشید در غزنه برتخت نشست . « ابن بابا : ۲۰۸- ابن اثیر : ۹/۳۸۲- منهاج سراج : ۱/۲۳۵- خواندمیر : ۱۱۷»

از آنجا که پادشاهی عبدالرشید بسیار کوتاه بود، نمی توان درمورد بیوگرافی وی با دقت و راستی نظر داد .برخی وی را لجوج و مستبد و تا اندازه ای فاقد اراده و اندیشه می دانند . بعضی دیگر از فضل و خردمندی و علاقه اش به دانش سخن به میان آورده اند . « حسینی : ۱۴- منهاج سراج : ۱/۲۳۵»

حادثۀ مهم دورۀ عبدالرشید به قدرت رسیدن غلام ، سپهسالار ترک ، طغرل بود که به برکناری و مرگ عبدالرشید و سقوط موقت خاندان غزنوی انجامید . اما طبقۀ حاکم و امیران سپاه این حادثه غافلگیرانه را تاب نیاوردند و تاج وتخت را به غزنویان بازگرداندند.

بنابر گزارش منهاج سراج  ، طغرل از غلامان ترک سلطان محمود بود که در عهد مودود خدمت غزنویان را ترک کرد و به سپاه سلجوقیان پیوست . وی پس از مدتی در اوایل دورۀ عبدالرشید دوباره به غزنه بازگشت . «منهاج سراج : ۱/۲۳۶»

منابع :

ابن بابا کاشانی ، کتاب رأس مال الندیم ، استانبول ، تورهان ولیده ، شم ۲۳۴

ابن اثیر ، علی ، الکامل ، ترجمۀ محمد حسین روحانی ، تهران

حسینی ، علی ،زبده التواریخ ، ترجمۀ رمضانعلی روح اللهی ، تهران ۱۳۸۰

میرخواند ، روضه الصفا ، تهران ، ۱۲۷۰ ، ۱۲۷۴ه.ق

منهاج سراج ، عثمان ، طبقات ناصری ، کابل ۱۳۴۲،۱۳۴۳

خواندمیر ، غیاث الدین : دستور الوزراء ،به کوشش سعید نفیسی ، تهران ۱۳۱۷

حمدالله مستوفی ،تاریخ برگزیده : به کوشش عبدالحسین نوایی ، تهران ۱۳۲۹

فرشته ، محمد قاسم ، تاریخ یا گلشن ابراهیمی ، نسخۀ خطی منچستر

برگزیدۀ تاریخ جامع ایران ، جلد نهم : کلیفورد ادموند بوزورث تاریخ غزنویان ترجمۀ حسن انوشه ، تهران ۱۳۷۸

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده