علاءالدوله ابوکالیجار گرشاسب
علاءالدوله ابوکالیجار گرشاسب
علاءالدوله ابوکالیجار گرشاسب دوم بن علاءالدوله امیرعلی (۴۸۸- پس از ۵۱۳ق/۱۰۹۵-۱۱۱۹م). او گرشاسب دوم و مشهور به امیر خاصبک بود که پس از کشته شدن پدرش، از سوی سلجوقیان، به فرمانروایی یزد برگزیده شد (جعفری، ۳۷). گرشاسب اندکی پس از آنکه به فرمانروایی رسید، یکی از دختران ملکشاه سلجوقی را که خواهر تنی سلطان محمد و سنجر سلجوقی بود به عقد نکاح خود درآورد و بدین ترتیب رابطۀ او با سلجوقیان استحکام بیش‌تری یافت.
سکه نقره آل کاکویه مؤسسه کتابخانه و موزه ملک
بر اثر درگیریهایی که میان گروههای مختلف دودمان سلجوقیان وجود داشت، سلطان محمودبن محمدبن ملکشاه سلجوقی، گرشاسب را از فرمانروایی یزد برکنار کرد، لیکن وی در دستۀ طرفداران سنجر درآمد و همو بود که سنجر را در ۵۱۳ق/۱۱۱۹م به پیکار با سلطان محمود برانگیخت (ابن اثیر، ۱۰/۵۵۱-۵۵۲؛ شهمردان بن ابی‌الخیر، ۴۹-۵۰). این جنگ در ۱۲ جمادی‌الاول ۵۱۳ق/۲۲ اوت ۱۱۱۹م در نزدیکی ساوه روی داد و علاءالدوله نیز در رکاب سنجر بود (اقبال، وزارت در عهد سلاطین سلجوقی ، ۲۴۷، ۲۶۶). از حوادث دیگر دوران زندگی او، همراهی وی با سلطان محمدبن ملکشاه در سفر بغداد است. سلطان محمد در ۵۰۱ق/۱۱۰۷م با گروهی از سپاهیان خود به جانب بغداد رفت. علاءالدوله گرشاسب نیز در بین راه به او پیوست. به گفتۀ ابن اثیر، در جنگی که میان سلطان محمد با سپاهیان بغداد صورت گرفت، سپاهیان سلجوقی پیروز گردیدند (۱۰/۴۴۶-۴۴۷). براساس نوشتۀ مجمل التواریخ و القصص محمودبن محمدبن ملکشاه که در ۵۱۱ق/۱۱۱۷م بر تخت نشست،
قدمگاه یزد ساختمان بنا توسط ابوکالیجار گرشاسب دوم کاکویه در سال ۵۱۲ ه.ق به انجام رسید
در ۵۱۳ق/۱۱۱۹م با ملک مسعود که از سوی محمدبن ملکشاه فرمانروایی موصل و شام داشت، نبرد کرد. این جنگ در حوالی همدان در ۱۸ ربیع‌الاول ۵۱۳ق/اول ژوئیه ۱۱۱۹م روی داد و ملک مسعود دستگیر شد. ۳ روز پس از دستگیری او به فرمان سلطان محمود، امیر علاءالدوله را که ظاهراً در اردوی او می‌زیسته دستگیر کردند و در قلعۀ فرزین زندانی ساختند، اما او در رجب همین سال از آنجا گریخت و به خراسان رفت (صص ۴۱۳-۴۱۴). به گفتۀ ابن فوطی، گرشاسب در سالهای پس از ۵۲۰ق/۱۱۲۶م به طبس هجوم برد و در این میان شیخ محمدبن ناصر یزدی را که از جملۀ دانشمندان آن عصر بود، گرفتار ساخت و عاقبت او را کشت و در بیابان طبس به خاک سپرد (۴/۱۰۷۲). اگر گفتۀ او را درست بدانیم، بایستی گرشاسب تا این سالها زنده بوده باشد. به احتمال دیگر این واقعه در زمان برادر او فرامرز روی داده است. روایت مآخذ دیگر در مورد پایان زندگی گرشاسب مبهم است. علاءالدوله گرشاسب فرمانروایی دانشدوست و مشوق اهل علم بوده است. او گروهی از دانشمندان را در دستگاه خود گرد آورده بود و به تشویق او کتابهایی تألیف گردید . از جمله شهمردان بن ابی‌الخیر، از دانشوران اواخر سدۀ ۵ق/اواخر سدۀ ۱۱م کتاب نزهتنامۀ علائی را به سبک دانشنامۀ علائی ابن‌سینا به نام او نوشت. این کتاب در دانشهای گوناگون و همانند کتب دائره‌المعارف و از آثار ارزشمند نثر کهن فارسی است.
تصویری نقاشی شده از برج و باروی شهر قدیم یزد
منابع :
دانشنامه بزرگ اسلامی ، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی ، تحقیق و پژوهش و نویسندگان : صادق سجادی ـ سیدعلی آل داوود جلد دوم ص ۴۵۴
تحقیق و گردآوری : مهدی صبور صادقزاده
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.