ملک معزالدین حسین آل کرت

ملک معزالدین حسین  فرزند غیاث الدین (حکومت ۷۳۲ تا ۷۷۷ه.ق)

پس از قتل ملک حافظ ، برادرش ملک معزالدین حسین را بزرگان و اعیان غور و هرات با وجود خردسالی به تخت حکومت نشاندند . در سالهای نخست حکمرانی او ، سلطان ابوسعید آخرین حکمران ایلخانان ، به سال ۷۳۶ ه.ق از دنیا رفت . اوضاع ایران پس از مرگ وی آشفته و مغشوش شد . جانشینان نالایق او هر یک چند صباحی سلطنت کردند اما چون آشوبهایی رخ داد ، دسته ای از دانشمندان و بزرگان ایران که آوازۀ دادگستری و بخشش های معزالدین را شنیده بودند ، به هرات مهاجرت کرده و در آنجا ساکن شدند. «خواند میر ، تاریخ حبیب السیر : ۳۸۰»

اتفاق دیگر این زمان ، قدرت یابی سربداران در سبزوار بود . امیر مسعود سربدار برادرش امیر عبدالرزاق را از پای درآورد و خود برجای او بر سبزوار جکومت می کرد ، وی شیخ حسن جوری را که پیروان زیاد داشت از زندان در آورد و او را مقتدای خود کرد . به این ترتیب مگسان زیادی پیرامونش گرد آمدند . پس از آن وی به هرات حمله برد . تا آل کرت را بر اندازد و هرات را ضمیمه قلمرو خود سازد . سپاه سربداران و آل کرت در ولایت زاوه بهم رسیدند . در ابتدا سربداران غلبه یافتند اما معزالدین به سختی مقاومت کرد . سرانجام شیخ حسن جوری کشته شد و امیر مسعود گریخت . « اسفزاری : ۱۰ ، ۱۲- میرخواند : ۶۸۳»

معزالدین پس از غلبه بر سربداران ولایت قهستان و برخی نواحی بلخ را تصرف کرد و سپس به مقابله امیر غرغن پیش دستی کرد و هرات را که معزالدین حصاربندی کرده بود محاصره نمود . غرغن چندی شهر را محاصره داشت اما از عهدۀ فتح آن برنیامد و سرانجامِ آن دو نفر در سال ۷۵۲ ه.ق به مصالحه انجامید . «اسفزاری : ۱۳ ، ۱۴»

با حوادث پیش آمده و ضعفی که معزالدین در مقابل غرغن از خود نشان داد ، بتدریج جایگاه خود را از دست داد . غوریان او را برکنار و برادرش ملک باقر را بجای وی نشاندند معزالدین ناچار به دشمن دیرین خود امیر غرغن به ماوراءالنهر پناه برد . اما او هم کمکی نکرد و مجدد به هرات برگشت و ملک باقر را برکنار و خود بر جای سابق تکیه زد . « اسفزاری : ۱۷ ، ۱۸»

قلمرو آل کرت

چندی پس از این حوادث امیر محمد خواجه از حدود جیحون و امیر ستلمش از قهستان متحد شده به  جنگ با معزالدین بیرون آمده در بادغیس به هم پیوستند . جنگ در فرامرزان نزدیک سرخس روی داد . آن دوتن در آغاز جنگ بدست کسان معزالدین حسین بقتل رسیدند .« اسفزاری : ۲۱ ، ۲۳- خواندمیر ، تاریخ حبیب السیر : ۳/۳۸۰»

این زمان مقارن با ظهور تیمور و قدرت نمایی او در منطقۀ ماوراءالنهر و سپس خراسان بود . تیمور فرزند خود جهانگیر را به تصرف هرات مأمور کرد . وی نخست امیرجاکو را به رسالت نزد معزالدین فرستاد و او با ملاطفت هرچه تمامتر پاسخ وی را داد ، امیر تیمور مصلحت ندانست که فعلاً به هرات حمله برد ، بلکه بار دیگر امیرزاده جهانگیر را به رسالت نزد معزالدین فزستاد . اما معزالدین در همین سال « ۷۷۱ه.ق » بیمار گردید و اطبا از معالجه وی عاجز بودند . او قبل از فوت ، بزرگان و امرا را فرا خواند و اولاد ارشد خود ملک غیاث الدین پیرعلی را به جانشینی منصوب کرد و به پسر دیگر خود ملک محمد ، فرانروایی سرخس را عطا کرد و اندکی بعد درگذشت . «اسفزاری : ۲۴، ۲۶»

قلعه-اختیار-الدین-دوره-آل-کرت

منابع :

کتاب تاریخ جامع ایران  جلد دهم  ص ۱۰۸ سید علی آل داوود

روزگاران  ، دکتر عبدالحسین زرینکوب

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده