ملک فخرالدین آل کرت

ملک فخرالدین

در سال ۶۹۳ ه.ق فخرالدین یکی از فرزندان رکن الدین که در قلعۀ خیسار به دستور پدرمحبوس بود، زندانبان خود را کشته و از قلعه گریخت . وی به هرات آمد و از آنجا نیز به یکی از قلاع نزدیک خیسار پناه برد . امیرنوروز به وساطت بین پدر و فرزند برخاست و بدنبال آن فخرالدین نزد امیرنوروز آمد و نواخته شد . چندی بعد امیر نوروز ، ملک فخرالدین را به نبرد پهلوان محمد بن محمود جردی که طغیان کرده ودر قلعۀ خواف موضع گرفته بود فرستاد. فخرالدین مدتی با او جنگید و در بازگشت از سوی امیرنوروز فرمانروای هرات شد و مدتی بعد از سوی نوروز به جنگ ملک نیال تکین برادر ملک جلال الدین که زندانی امیر نوروز بود ، در فراه رفت . «سیفی هروی : ۳۸۹، ۴۰۱ » اما میانه امیرنوروز وفخرالدین پس از چندی به نقار کشید . امیر نوروز در هرات بدست تاج الدین یلدز و جمال الدین محمد سام و سراج الدین عمر هارون دستگیر شد . آنان جماعتی را فرستادند تا به طرفداران و سپاهیان امیرنوروز خبر گرفتاری او را به آرامی بدهند و اندک اندک آنان را نیز دستگیر نمایند . برخی از آنان بدست مبارزان غوری به هلاکت رسیدند و گروهی از نوروزیان را در چاهی انداختند . پس از آن ملک فخرالدین کس نزد امیر قتلغشاه فرستاد و  امیر نوروز را از او بخواست اما امیر قتلغشاه خود بیدرنگ به قتل امیرنوروز اقدام کرد . فخرالدین نیز همۀ برادران وخویشاوندان او را بقتل رسانید . « همو : ۴۲۹ ، ۴۲۷»

سرانجام  ملک رکن الدین کهین در سال ۷۰۵ ه.ق در قلعۀ خیسار درگذشت در حالی که حکومت هرات چند سالی عملاً در اختیار فرزندش ملک فخرالدین قرار داشت . «خواندمیر ، تاریخ حبیب السیر : ۳۷۰ – سیفی هروی : ۴۵۷»

متعاقب فعالیتهای امیر فخرالدین ، امرای ولایات غور ،غرجستان ،خواف و باخرز و اسفزار به هرات آمدند و اظهار اطاعت کردند . « اسفزاری : ۴۳۲، ۴۳۰- میرخواند : ۶۷۲»در سال ۶۹۸ ه.ق نکودری بوقا از امیران مغول با سه هزار مرد جنگجو به هرات آمد. فخرالدین از آنها استقبال و پذیرایی کرد و سپس آنان را مأمورکرد تا قهستان ، فراه و سجستان را تصرف کنند . گروهی در این گیر و دار کشته شدند و بازماندگان شکایت به غازان بردند و او برادرش الجایتو را با لشکری به هرات فرستاد تا نکودریان را سرکوب کند اولجایتو پیکی نزد فخرالدین فرستاد تا امرای نکودری را به وی تسلیم کند . اما فخرالدین به این بهانه که این گروه اکنون در هرات نیستند ، تقاضایش را نپذیرفت . اولجایتو به هرات حمله برد و فخرالدین در قلعۀ اسکلجه مشهور به قلعۀ امان کوه پناه برد . اولجایتو با آنکه مدتی این قلعه را در محاصره گرفت ولی از عهدۀ تسخیر آن بر نیامد و بازگشت .« سیفی هروی : ۴۳۹ ، ۴۳۱» در سال ۷۰۱ ه.ق فخرالدین برای تصرف اسفزار و سرکوب ملک حسام و ملک رکن الدین ملوک اسفزار به آنجا حمله برد و شهر را به زحمت تسخیر کرد . حسام الدین در آن گیرو دار درگذشت ، اما ملک رکن الدین به خدمت وی درآمد و پس از مدتی کوتاه گریخت و افزار را مجدد به تصرف خود درآورد . « همو : ۴۴۷ ، ۴۳۳»

قلمرو آل کرت

در سال ۷۰۳ ه.ق غازان درگذشت و اولجایتو برتخت ایلخانی نشست . فخرالدین برخلاف سایر امرا و حاکمان ولایات به دیدار او نرفت . اولجایتو چند سال صبر کرد و آنگاه در سال ۷۰۶ ه.ق یکی از امیران خود موسوم به دانشمند بهادر را با سپاهی برای تنبیه فخرالدین و تسخیر هرات به آنجا گسیل داشت . فخرالدین چندی در قلعۀ امان کوه پناه گرفت و شهر را به دانشمند بهادر داد اما در ضمن جلال الدین محمد سام را از سوی خود در شهر هرات نشانید . دانشمند بهادر برای دستگیری فخرالدین و جمال الدین ، محرمانه نقشه هایی داشت لیکن خود در صفر ۷۰۶ه.ق توسط جمال الدین محمد سام دستگیر و بقتل رسید . « سیفی هروی : ۴۷۵ ، ۴۹۷»

پس از قتل دانشمند بهادر ، اولجایتو برای انتقام خون او بوجای فرزند بهادر را با سپاهی انبوه به نبرد فخرالدین و جمال الدین سام فرستاد . بوجای درآغاز از ملک فخرالدین خواست قاتلان پدر را به او تسلیم کند و چون جواب مساعد نشنید به هرات حمله برد و چند روز جنگید اما از عهدۀ تصرف شهر برنیامد . « همو : ۵۰۳ ، ۵۰۹»

مسجد-جامع-هرات-که-پس-از-حمله-مغولان-وتخریب-آن-توسط-ملک-غیاث-الدین-و-ملک-عزالدین-بازسازی-گردید

ملک فخرالدین سرانجام در ۲۴ شعبان ۷۰۶ ه.ق از دنیا رفت . پیش از مرگ وصیت کرده بود تا قلعۀ امان کوه به اختیارالدین محمدهارون از امرای هرات که مردان جنگی زیاد در اختیار داشت داده شود . پس از مرگ او ، بوجای بار دیگر به هرات حمله برد ولی جمال الدین سام به مقابله برخواست و بوجای کاری از پیش نبرد . « سیفی هروی : ۵۰۳ ، ۵۱۴»

منابع :

تاریخ جامع ایران  جلد دهم  ص ۱۰۸ سید علی آل داوود

روزگاران  ، دکتر عبدالحسین زرینکوب

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده