نوح بن نصربن احمد

نوح بن نصربن احمد  حکومت ۳۳۱الی ۳۴۳هجری قمری

ابوالحسن نصربن احمدبن اسماعیل پس از ابتلا به بیماری سل در تاریخ رجب سال ۳۳۱ ه.ق در سی وهشت سالگی چشم از جهان فرو بست . « ابن اثیر : ۸/۷۸ – نرشخی :۱۳۱،۱۳۲- حمزۀ اصفهانی :۱۵۰» پس از مرگ او از بزرگان خاندان سامانی ، کسی زنده نمانده بود .برخی در کشمکش ها کشته و بعضی دیگر به مرگ طبیعی از دنیا رفته بودند . « ابن اثیر : ۸/۴۰۱» بنابراین پسر او ابومحمد نوح ملقب به حمید ، در شعبان سال ۳۳۱ ه.ق به امارت رسید . منهاج سراج :۱/۲۰۹- مقدسی :۳۳۷- نرشخی :۱۳۲» و خلیفه های عباسی ، متقی ، مستکفی ، و مطیع ، یکی پس از دیگری برایش عهد ولایت ارسال کردند.« گردیزی : ۱۹۷، ۱۹۸، ۲۰۰» نوح بن نصر پس از رسیدن به امارت برای جلب رضایت اهل تسنن و ترکان متعصب ، زمام امور کشور را به ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سُلمی ملقب به حاکم جلیل ، که فقیهی پرهیزکار ، اما از سیاست بی بهره بود ، سپرد . نوح برای تأمین هزینه های دستگاه اداری و پرداخت مواجب سپاهیان ، میزان خرج سالانه را تا دو برابر افزایش داد. اینکاربه منزلۀ وام و برای حل دشواری های مالی صورت گرفت ، پس از آن به سنت تبدیل گردید . « مقدسی : ۳۴۰»

محدوده قلمروسامانیان

معضل دیگری که دراین ایام نوح با آن روبرو گردید ، برآمدن سلسلۀ شیعی مذهب آل بویه بود که بر تسلط سرزمینهای ری و ایران مرکزی با سامانیان به رقابت پرداختند . در قبل سامانیان توانسته بودند که اسماً بر شهرهای کرانۀ دریای مازندران ، مرکز ایران ، دامغان ، ری ، همدان تسلط داشته باشد .    « فرای : ۸۶»در سال ۳۳۳ه.ق ابوعلی بن محتاج چغانی ، حاکم و سپهسالار خراسان در صدد برآمد ری را که رکن الدولۀ بویهی برآن مسلط شده بود از چنگ وی خارج سازد بدین جهت عازم آنجا گردید لیکن شکست خورده و مراجعت کرد . اما با یورش مجدد شهرهای جبال و ری را متصرف شد . « ابن اثیر : ۸/۴۴۳» پس از چندی امیر نوح بن نصر به دلیل نافرمانی ابوعلی چغانی وی را از کار برکنار کرد و ابراهیم بن سیمجور را جایگزین وی نمود . بدین جهت ابوعلی چغانی در تاریخ ۳۳۴ ه.ق شورش نمود . از این زمان در قلمرو سامانیان آشوب و بلوا و اغتشاش بسیار بوجود آمد .  « گردیزی :۳۴۰- نرشخی : ۱۳۲- همو : ۸/۴۴۴ ، ۴۵۶،۴۶۴»

بخارا-پایتخت-سلسله-سامانیان–اعکس-از-فارس-نیوز

ابوعلی چغانی با دعوت و دوستی از ابواسحاق ابراهیم بن احمد سامانی در محرم سال ۳۳۵ ه.ق در نیشابور خطبه بنام وی خواند و ابوعلی سپس به مرو یورش برد و آنجا را تسخیر کرد. عده ای از سپاهیان که حاکم جلیل وزیرنوح بن نصر را مقصر حوادث بوجودآمده می دانستند وی را بقتل رساندند . در جمادی الاول همان سال ابوعلی چغانی چون اوضاع بخارا را مساعد ندید ، ابوجعفر محمدبن نصر سامانی را به امارت نشاند و به چغان رفت . نوح در رمضان آن سال به بخارا آمد و عم خود ابراهیم و برادران خویش ، محمد و احمد را نابینا ساخت . وی با سپاهیان خود در منطقۀ خرتنگ (سه فرسنگی سمرقند ) در منطقۀ چغانیان با ابوعلی مصاف داد . که نوح پیروز میدان بود لیکن در نبردهای بعدی با یکدیگر به صلح رسیدند . و ابوعلی پسر خود عبدالله را به عنوان گروگان به نزد نوح فرستاد . ابوعلی نیز ازسوی نوح بن نصر مجدد به سپهسالاری خراسان منصوب شد . «منهاج سراج : ۱/۲۰۹، ۲۱۰- ابن اثیر : ۸/۴۵۸ ، ۴۶۵ ، ۴۹۲ ، ۴۹۳- ابوعلی مسکویه :۲/۱۰۰ ، ۱۰۴- گردیزی :۱۹۸ :۲۰۰»

گدان-سیمین-با-خط-کوفی-سده-چهارم-ه.ق-موزه-ملی-ایران

نوح در تاریخ ذیحجۀ سال ۳۴۰ ه.ق ابوعلی بن محتاج چغانی را احضار نموده  و امارت خراسان را به او داد . و ابوعلی به نیشابور آمده و در سال ۳۴۱ ه.ق به امور خراسان سامان داد . و ازجانب نوح مأمور گردید وشمگیر زیاری را در جنگ با رکن الدوله بویهی کمک و همراهی کند . ابوعلی رکن الدوله را در ری محاصره نمود لیکن کاری از پیش نبرد و با وی مصالحه نمود . بر اثر شکایت وشمگیر امیر نوح بن نصر ، ابوعلی را از سمت خود برکنارکرد . و ابوسعیدبکربن مالک فرغانی را جایگزین وی نمود . در همین زمان بود که در ماه ربیع الثانی ۳۴۳ ه.ق امیر نوح بن نصربن احمد ، دارفانی را وداع گفته و از دنیا رفت . وی دوازده سال و سه ماه امیر سامانیان بود . «این اثیر :۸/۵۰۸ – عتبی ، التاریخ : ۱/۳۴۹- گردیزی : ۳۳۹ ، ۳۴۹- نرشخی :۱۳۳- حمزه اصفهانی : ۱۵۰»

قندیل-شیشه-ای-به-سبک-ری-سدۀ-چهارم-هجری-قمری-موزه-ملی-ایران

منابع :

ابن اثیر ، علی ،الکامل فی التاریخ ، بیروت ، ۱۴۰۲ه.ق

مقدسی ، محمد ، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم ، به کوشش دخویه ، لیدن ، ۱۹۶۷ میلادی

منهاج سراج جوزجانی ، عثمان ، طبقات ناصری ، به کوشش عبدالحی حبیبی ، کابل ،۱۳۴۲ شمسی

نرشخی ، محمد ، تاریخ بخارا ، ترجمۀ لبونصر احمد بن محمدبن نصر القباوی ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی ۱۳۵۱ شمسی

گردیزی ، عبدالحی ، تاریخ یا زین الاخبار به کوشش عبدالحی حبیبی ، تهران ، ۱۳۶۳شمسی

عتبی ، محمد ، التاریخ الیمینی ، در حاشیۀ شرح الیمینی منینی ، مصر ۱۳۸۶ ه.ق

ابوعلی مسکویه ، احمد ، تجارب الامم ف به کوشش ،ه ، ف ، قاهره ، ۱۳۳۲-۱۳۳۷ ه.ق

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم سامانیان ، محمدرضا ناجی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده