نوح بن منصور

نوح بن منصور بن نوح         حکومت ۳۶۶ الی ۳۸۷ هجری قمری

امیر منصوربن نوح در یازدهم سال ۳۶۶  در بخارا چشم از جهان فروبست و پس از مرگ وی پسر سیزده ساله اش ابوالقاسم نوح بن منصور ملقب به رَضی را جانشین وی کرده و با او بیعت نمودند . « ابن اثیر : ۸/۶۷۳- گردیزی :۳۶۱ – عتبی،التاریخ :۱/۹۰» یکسال بعد خلیفۀ عباسی الطائع  برای او حکم امارت ارسال کرد . چون نوح خردسال بود ، مادرش مسئولیت امور مملکت را عهده دار شد . و زمام امور به فائق خاصه و حسام الدوله ابوالعباس تاش ،حاجب بزرگ واگذار گردید . « ابن فوطی :۸۰۳- عتبی ، التاریخ ۱/۱۳۶ ، ۱/۹۶- گردیزی :۳۶۱- ابن اثیر :۹/۱۰»سپهسالار سیمجور نیز کماکان در مقام خود ابقا گردید . و وزارت نیز به ابوالحسن عُتبی سپرده شد . « عتبی التاریخ : ۱/۸۹ ، ۱/۹۰- رشیدالدین فضل الله : ۱۷ ، ۱۸ ، ۱۹ ، ۲۰- ابن اثیر :۹/۱۰»

محدوده قلمروسامانیان

در سال ۳۷۱ ه.ق تاش با کمکهای مالی و نظامی سامانیان به نیشابور آمد و یک سال در آنجا ماندگار گردید . و با پشتکار و قاطعیت به امور آنجا پرداخت . «منینی : ۱/۱۰۵- گردیزی : ۳۶۳»ابوالحسن سیمجوری در ابتدا خیال سرکشی داشت ، لیکن با اطلاع از عواقب اینکار به قهستان و سیستان رفت و در آنجا سکنی گزید. «گردیزی :۳۶۲ ،۳۶۳- عوفی :۶۸۰ ،۶۹۰- عتبی: ۱/۱۰۲،۱۰۴»که این موضوع بسیار برای سامانیان گران تمام شد . فخرالدوله بویهی و قابوس بن زیاری در سال ۳۷۱ ه.ق بدلیل آنکه عضدالدوله و مؤیدالدوله بویهی قلمرو آنها را تصرف کرده بودند به نیشابور آمدند و از نوح کمک خواستند و امیر سامانی سپهسالار تاش را به گرگان گسیل داشت و او دوماه آنجا را در محاصره داشت اما سرانجام بدون نتیجه بازگشت . و عضدالدوله و مؤیدالدوله در سال بعد از دنیا رفتند . « گردیزی :۳۶۳ ،۳۶۴- رشیدالدین فضل الله : ۲۶ ، ۳۰ – ابن اثیر :۹/۱۱ ،۱۲»

مدتی بعد  ابوالحسن سیمجوری به اتفاق فائق خاصه قیام کرد لیکن نیشابور  توسط سپهسالار تاش به محاصره درآمد . سیمجوری مغلوب گردیده و به قُهستان عقب نشینی نمود . «گردیزی :۳۶۶- رشیدالدین فضل الله :۳۵ – ابن اثیر : ۹/۲۶، ۲۸»

پیالۀ-سفالی-نقاشی-زیر-لعاب—مکشوفه-از-نیشابور—سدۀ-چهارم-ه.ق

پس ازچندی ابوالحسن سیمجوری سپاهیان پراکندۀ خود را جمع آوری کرد وبا کمک لشکر شرف الدوله ابوالفوارس بویهی ، حاکم فارس و فائق خاصه در تاریخ هفتم شعبان سال ۳۷۷ ه.ق سپاه تاش را مجبور به فرار کرد . تاش با کمک فخر الدوله به خراسان لشکر کشید که توفیقی بدست نیاورد . حسام الدوله ابوالعباس تاش ، پس از مدتی اقامت در گرگان بر اثر مسمومیت یا ابتلا به وبا جان سپرد . «عتبی ، التاریخ :۱/۱۴۵، ۱۴۹- ابن اثیر :۹/۲۹- گردیزی :۳۶۷»بعد از مرگ  ابوالحسن سیمجوری پسرش ابوعلی سیمجوری بر سپاه پدرش در نیشابور دست یافت . لیکن  امیرنوح فائق را به حکومت خراسان برگزید . بنابراین بین ابوعلی و فائق نبردی درگرفت که ابوعلی پیروز شد و پس از آن تا مرو پیش رفت . نوح چاره ای ندید و حکومت خراسان را به او واگذار کرد و سپس قهستان و هرات را نیز به او سپرد . و در سال ۳۸۱ ه.ق به وی لقب عمادالدوله اهدا کرد . « ابن اثیر :۹/۹۸- عتبی ،التاریخ : ۱/۱۵۳ ،۱۵۴» فائق به دلیل کم لطفی امیر نوح به نزد شهاب الدوله هارون بن ایلک ، معروف به بُغراخان ، که از کاشغر و بَلاساغون تا مرز چین را در اختیار داشت ، رفت و او را برعلیه امیر نوح و حمله به بخارا و تصرف سرزمین او تحریک نمود . «ابن اثیر :۹/۹۹- گردیزی :۳۶۸- رشیدالدین فضل الله : ۴۷ –  عتبی التاریخ : ۱/۱۶۵، ۱۶۷»

گدان-سیمین-با-خط-کوفی-سده-چهارم-ه.ق-موزه-ملی-ایران

در سال ۳۸۲ ه.ق بغرا خان بسوی بخارا لشکر کشید و سپاه امیر نوح را مغلوب ساخت . بنابراین نوح بسوی سلجوقیان رفت و استمداد خواست . سلجوق نیز پسر خود ارسلان را به یاری وی فرستاد . و امیرنوح با یاری آنان توانست قلمرو خود را باز پس گیرد . « ابن اثیر : ۹/۴۷۴»بار دیگر بغراخان با فائق ساخت و بسوی لشکریان سامانی تاخته و آنها را تار و مار ساختند . امیر نوح بیمناک از دربار خود گریخت  و بغرا خان به بخارا آمد و برثروت و دارایی سامانیان دست پیدا کرد بعضی مورخین این حمله را درسال ۳۸۲ وبعضی دیگر در سال ۳۸۳ ه.ق ذکر کرده اند . رشیدالدین فضل الله : ۴۸،۴۹-عتبی ، التاریخ : ۱/۱۶۸ ، ۱۶۹ – ابن عمرانی : ۱۸۳- ابن اثیر : ۹/۹۸ ، ۹۹- بیهقی ، ابوالفضل : ۲۵۱»

نوح بن منصور پس از گذر از رود جیحون به رود آمویه رفت و دوستان خود را گرد آوری کرد و سپس از سیمجوری کمک درخواست کرد و او نیز به گمان اینکه سامانیان در حال سقوط هستند ، از مدد رساندن به او خودداری کرد . و امیر نوح خود به مقابله با بغراخان روانه شد . لیکن از خوش شانسی او بغراخان به سبب تناول میوه های بخارا به اسهال شدید مبتلا گشت و بازگشت نمود اما در قچقارباشی در راه ترکستان از دنیا رفت . نوح نیز وارد بخارا شد و عم خود عبدالعزیز را که به فرمان بغراخان به امارت آنجا نشسته بود را نابینا ساخت . « ابن اثیر :۹/۱۰۰- بیهقی ،ابوالفضل : ۲۵۱- عتبی ، التاریخ : ۱/۱۷۵»

پیالۀ-سفالی-مکشوفه-از-سیراف-بوشهر—سدۀ-چهارم-ه

در رجب سال ۳۸۳ ه.ق سیمجوری و فائق با یکدیگر متحد شده و به جنگ با نوح بن منصور روانه گردیدند . نوح نیز امیر سبکتکین و پسرش محمود را از غزنه فراخواند و با اتحاد آنان به جنگ دو سردار شورشگر خود شتافت و درنبرد سختی که میان آنان در نیمۀ رمضان سال ۳۸۴ ه.ق درگرفت سپاه دشمن را مغلوب ساخت . ابوعلی سیمجور و فائق از مهلکه گریختند و به فخرالدوله پناه آوردند . « عتبی ، التاریخ : ۱/۱۸۹ ، ۱۹۲- بیهقی  ، ابوالفضل : ۲۵۲ – ابن اثیر :۹/۱۰۳- رشیدالدین فضل الله : ۵۹»

نوح بن منصور به سبب این پیروزی سبکتکین را لقب ناصرالدوله و پسرش محمود را به لقب سیف الدوله مفتخر کرد و امارت خراسان را به محمود واگذار نمود . پس از چندی سیمجوری و یار همرزمش فائق ، به جنگ محمود آمده و او را شکست داده و فراری ساختند . سبکتکین با لشکریان هندو ، خلج و دیگر گروهها و لشگری که از سوی امیر نوح بدو پیوسته بود به سیمجوری و فائق حمله برده و آنها را شکست داد . «همو : ۲۵۹ ، ۲۶۰ – بیهقی ، ابوالفضل :۲۶۰ ، ۲۶۱- ابن اثیر : ۹/۱۰۷- گردیزی:۳۷۲، ۳۷۴»

سیمجوری که به مأمون بن محمد والی گرگانج پناهنده شده بود با وساطت او به بخارا آمد لیکن امیر نوح فرمان داد تا وی و پانزده تن از سرهنگانش را بازداشت ودر تاریخ شعبان ۳۸۶ ه.ق. بدستور سبکتکین به قلعۀ گردیز فرستاده و در آنجا محبوس شدند .«بیهقی ، ابوالفضل : ۲۶۲،۲۶۳- گردیزی:۳۷۴- ابن اثیر:۹/۱۰۹- عتبی ، التاریخ : ۱/۲۲۸ ، ۲۳۰،۲۳۹ ، ۲۴۰»

آرامگاه-دانیال-نبی-در-شوش-مربوطه-به–سده-های–یک-تاچهار-پس-از-ظهوراسلام-عکس–ازناوه

نوح بن منصور پس از گذراندن یک دورۀ سخت بیماری در تاریخ سیزدهم رجب سال۳۸۷ ه.ق چشم از جهان فرو بست . کالبد او را جهت بخاک سپاری به غزنه منتقل کردند پس ازمرگ به او لقب رَضی داده اند . «منهاج سراج : ۱/۲۱۴ – گردیزی : ۳۶۱ ، ۳۷۵- عتبی التاریخ : ۱/۲۵۴، ۲۵۶، ۳۵۰»

منابع :

ابن اثیر ، علی ،الکامل فی التاریخ ، بیروت ، ۱۴۰۲ه.ق

طبری ، محمد ، تاریخ الامم والملوک ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت ۱۳۸۷ ه.ق

منهاج سراج جوزجانی ، عثمان ، طبقات ناصری ، به کوشش عبدالحی حبیبی ، کابل ،۱۳۴۲ شمسی

منینی دمشقی ، احمد ، شرح الیمینی المسمی بالفتح الهبی ۱۲۸۶ میلادی

گردیزی ، عبدالحی ، تاریخ یا زین الاخبار به کوشش عبدالحی حبیبی ، تهران ، ۱۳۶۳شمسی

بیهقی ، ابوالفضل ، محمد ، تاریخ ، به کوشش علی اکبرفیاض ، مشهد ،۱۳۵۶ شمسی

رشیدالدین فضل الله ، جوامع التواریخ به کوشش احمد آتش ، ۱۹۵۷ میلادی

ابن فوطی ،عبدالرزاق ، تلخیص مجمع الآداب فی معجم الالقاب ، به کوشش مصطفی جواد ، ۱۹۶۳ میلادی

ابن عمرانی ، محمد ، الانباء فی تاریخ الخلفاء ، به اهتمام قاسم سامرائی ۱۹۷۳میلادی

عتبی ، محمد ، التاریخ الیمینی ، در حاشیۀ شرح الیمینی منینی ، مصر ۱۳۸۶ ه.ق

عوفی ، سدیدالدین محمد ، پانزده باب جوامع الحکایات به کوشش محمد رمضانی تهران ۱۳۳۵ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم سامانیان ، محمدرضا ناجی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده