پایان کوچ کردن انسانها درایران

پایان کوچ کردن انسانها درایران

مطالعات گسترده در دهۀ ۱۹۷۰میلادی که بر اساس چندین نمونۀ کربن از آبهای شیرین دریاچه های واقع در منطقۀ زاگرس پایه ریزی شده است ، وقوع یک تغییر عمومی و تدریجی را در وضعیت آب و هوا از اواخر عصر پائیستوسن تا حدود ۳۵۰۰ ق.م در منطقۀ زاگرس و مناطق همسایه نشان می دهد (زایست ۱۹۶۷ : ۳۰۱- ۳۱۱؛ رایت و دیگران ۱۹۶۷: ۴۱۵- ۴۴۵؛ مگارد ۱۹۶۷: ۳۱۳- ۳۱۸ ؛ رایت ۱۹۶۸: ۳۳۴- ۳۳۹) قبل از هزارۀ ۱۲ ق.م ، هوای منطقۀ زاگرس سرد و خشک بود ، اما بتدریج گرم تر و مرطوب تر شد و تا اواسط هزارۀ چهارم ، یعنی پایان دوران ده نشینی و آغاز دوران شهر نشینی ، همچنان ادامه یافت . این دگرگونی آب و هوا در خاورمیانه پس از سال ۱۲۰۰۰ ق.م اهمیت ویژه ای در ساختار زندگی ساکنان منطقه داشت . « تاریخ جامع ایران ، مجید زاده ، جلد اول :ص۵۳»  زیرا با توجه به وضع مساعد آب و هوا کشاورزی رونق بیشتری پیدا کرده و از اهمیت شکار کاسته شد . و زمینه جهت اسکان دائم بوجود آمد . لذا با استقرار در یک منطقه ، شرایط بهداشتی بهتر، آسان شدن کار زنان و اینکه مجبور نبودند مدام در تحرک و جابجایی قرار داشته باشند ، و نظر به یکجا نشینی آنها باعث استراحت بیشتر آنها و آسان بودن دوران بارداری موجب شد که زنان بتوانند فرزندان بیشتری را متولد کنند ( برد سل ۱۹۵۷ : ۴۷- ۶۹) بنابراین اسکان در یک جا موجب رشد جمعیت در آن منطقه شد . و رشد جمعیت باعث فعالیت بیشتر در امر کشاورزی گردید ؛ اما افزایش کارایی تولیدات غذایی ، به کشاورز اجازه داد که بیش از نیاز خود و خانواده اش تولید کند .

کشاورزی در ایران باستان و عهدی که روستاها شکل گرفت

به عبارت دیگر ، اقتصاد جدید تولید منظم مازاد محصول اجتماعی را ممکن ساخت . (چایل ۱۹۵۰: ۶) « تاریخ جامع ایران ، جلد اول مجیدزاده : ص ۵۵» در این هنگام زارعین بدلیل نبودن وسیله نقلیه همانند ارابه و …  قادر به جابجایی محصول خود نبوده ، لذا مجبور می شدند که در کنار مزرعه خود استقرار یافته و از دسترنج و تولیدات خود نگهبانی کنند . که قاعدتاً این موضوع و همچنین خطرات طبیعی ( خطر حملات درندگان و …)  سبب گردید که کشاورزان یک محدوده پس از نقل و انتقال محصولات با زحمت بسیار ، همراه با خانواده های خود گرد هم آمده و در محیطی کوچک به زندگی در کنار یکدیگر بپردازند که این مجموعه کوچک زندگی تشکیل یافته ، همان شروع یک زندگی روستایی است  . در طول این مدت به اهلی کردن برخی حیوانات مانند گاو ، گوسفند ، سگ و ماکیان اهمیت بیشتری بدهند.

کشاورزی و دامداری در عهد کهن

اما همانطوری که اشاره شد یکجا نشینی باعث افزایش جمعیت گردید و این افزایش موجب ازدیاد روستاها شد . بر اساس مطالعات انسان شناختی ، میانگین جمعیت هر دهکده رقمی در حدود چند صد نفر برآورد شده است . و بعنوان یکی از راههای جلوگیری از تراکم جمعیت بخشی از آن جماعت به مناطق دیگری کوچ می کردند .

آغاز شکل گیری روستاها و پایان کوچ کردن انسانها درایران

البته در برخی از مناطق با توجه به میان تراکم جمعیت و سطح فناوری دو ارتباط مهم وجود داشت . نخستین ارتباط میان ابعاد جمعیت و کیفیت و کمیت کارهای زیربنایی بود . یک جامعۀ بزرگ توان سرمایه گذاری هایی با مقیاس وسیع در زمینۀ کانال کشی ، راه سازی ، تسهیلات آبیاری و مانند آنرا داشت . چنین امکاناتی برای یک جامعۀ کوچک فراهم نبود . بنابراین ، افزایش تراکم جمعیت از طریق رشد طبیعی یا ورود مهاجران ، یک پیش شرط برای استفاده از فناوری های پیش رفته تر بود . ارتباط دوم ، میان ابعاد جامعه و منابع طبیعی بود . هنگامی که به تراکم جمعیت در منطقه ای افزوده می شد ، مقدار منابع طبیعی برای هرنفر کاهش می یافت . از این رو فناوریهایی مانند نظام های تولید غذای گسترده با گذاشتن تراکم جمعیت از حد معینی دیگر نمی توانست سودمند واقع شود . بنابراین صرفه جویی در استفاده از منابع طبیعی یا امکان استفاده از جانشینی برای این منابع ، تکنولوژی ناگزیر دچار دگرگونی می شد . از سوی دیگر ، همان گونه که گفته شد ، بالا رفتن رشد جمعیت نسبت به منابع طبیعی موجب مهاجرت هایی به مناطق کم جمعیت شده و یا اینکه جمعیت اهالی چند روستا به اتفاق ، در صدد ایجاد امکانات پیشرفته تری همچون کانال کشی آب ، اجرای فاضل آب و….در محدوده ای بزرگتر از یک روستا برآمدند و زندگی جمعیت بیشتری در منطقۀ مورد نظر شکل گرفت که آن حیات را حیات شهری گفتند .

آغاز شکل گیری روستاها در عهد کهن

البته در بعضی مناطق نخستین شهرها به لحاظ وسعت از بسیاری روستاهای امروزی کوچکتر بودند . ساکنین شهرها را بیشتر کشاورزان تشکیل می دادند که در زمین های حومۀ شهر به زراعت و باغداری می پرداختند . این شهروندان با استفاده از مازاد محصول کشاورزی همراه با دامداری ، می توانستند زندگی تعدادی شهروند غیر متخصص غیر تولید کنندۀ غذا را برای تمامی سال تأمین کنند و به این ترتیب تخصص تمام وقت بوجود آمد که یکی از ویژگی های شهر نشینی است . (تاریخ جامع ایران جلد اول ، مجید زاده ، ص۵۷)

یکجا نشینی و تشکیل روستا و شهرها

منابع :

خلاصه ای از کتاب تاریخ جامع ایران جلد اول ، یوسف مجید زاده چاپ اول ، ۱۳۹۳ شمسی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده