گاوباریان

 گاوباریان  پیشینۀ آن سلسله

به هنگام کشته شدن پیروز شاهنشاه ساسانی در سال ۴۵۹ تا۴۸۳ میلادی در جنگ با هپتالیان گروهی از بزرگان ایران که قباد نیز در میان آنها بود اسیر شدند . و ایرانیان فرزند دیگر پیروز را که بلاش نام داشت ، در سال ۴۸۳ تا ۴۸۸ میلادی به پادشاهی برگزیدند . و جاماسب برادر با او از در موافقت در آمد . دیری نگذشت که بلاش در گذشت و جاماسب پادشاه ایران شد (۴۸۹ تا ۵۰۱ میلادی ). پس از چندی قباد با وعده خراج به هیاطله با سپاهی که از آنان به کمک گرفته بود به جنگ جاماسب بیامد. فرمانده سپاه ایران که سوخرا ( سوفزا ) نام داشت به قباد ملحق شد . جاماسب که توان مقابله با قباد را در خود نمی دید ، تسلیم قباد گردید و به ارمنستان عازم شد .  از آنزمان دورۀ دوم پادشاهی قباد آغاز گردید . جاماسب پس از رفتن به ارمنستان قسمتی از آن مناطق را از دربند به خزر و سقلاب را متصرف شد . او در آنجا بانویی را به همسری خود درآورد و از او صاحب دو فرزند پسر بنامهای نرسی و بهواط  گردید .

نرسی  پسر جاماسب در عهد خسرو انوشیروان عادل (۵۳۱ تا ۵۷۸ میلادی) به سمت یکی از فرماندهان وی بمدت سیزده سال جنگها نمود و فتح ها کرد . فرخزاد (وهرز) که به فرمان انوشیروان در یمن پیروزیها و فتوحاتی داشت ، همانا که پسر نرسی بود .

فیروز پسر دیگر نرسی فیروز بود که به جمال و مردی مانندی نداشت و جانشین پدر شد و تمامی مردم ممالک خزر و سقلاب و روس گوش به فرمان او بوده و او را دوست می داشتند . فیروز از میان شاهزادگان گیلانی زنی را به همسری  خود در آورد و از او صاحب پسری بنام گیلانشاه گردید . اخترشناسان آوردند که او را پسری آید که پادشاهی بزرگ شود . « ابن اسفتدیار ۱۵۳»

گیلانشاه  پس نوبت گیلانشاه رسید . او را فرزندی آمد خجسته چهر و ماه پیکر که بخوبی او نه در آسمان ماهی بود و نه در زمین به فر و سیمای او شاهی . او را گیلِ گیلانشاه نام نهادند . گیلانشاه در سال ۶۲۲ میلادی مطابق ۲۲ هجری و سال ۱۱ یزدگردی چشم از جهان فرو بست . « ابن اسفندیار ۱۵۳»

محدوده قلمرو حکومت گاوباریان

 گیل  از سال ۶۴۲ تا۶۸۱ میلادی  به مدت سی و نه سال با اقتدار بر مناطق رویان و گیلان حکومت نمود او در طول مدت حکومتش در سال ۶۵۲ میلادی با فرمان یزدگرد سوم به فرمانروایی طبرستان منصوب گردید .

حکومت دابویه او فرزند گیل بود و ازسال ۶۸۱ تا سال ۷۱۱میلادی حکومت کرد در زمان فرمانروایی او برادرش پادوسبان بر منطقه رستمدار حکم راند و سلسله ای تأسیس نمود که آنرا به پادوسبانیان ملقب نمود . پس از مرگ دابویه فرزندش فرخان بزرگ جانشین وی گردید .

فرخان بزرگ پس از مرگ دابویه فرزندش فرخان بزرگ جانشین وی گردید . اعراب به او لقب ذوالمناقب داده بودند. در دوران حکومت او خلفای اموی قصد تسخیر تبرستان را کردند لیکن وی همواره در نبرد با اعراب پیروز می شد و یزیدبن ملهب سردار عرب را در زمان سلیمان عبدالملک از سال ۷۱۷ تا ۷۱۴ میلادی به سختی شکست داد و به عقب نشینی بسوی عراق مجبور کرد . فرخان بزرگ اولین پادشاه گاوباریان است که از وی سکه بدست آمده است وی از سال ۷۱۱ تا ۷۲۸ میلادی حکومت کرد پس از مرگ وی اسپهبد دازمهربه جای پدر نشست .

اسپهبد دازمهر

پس از درگذشت فرخان بزرگ فرزندش اسپهبد دازمهر در تاریخ ۷۲۸ میلادی برتخت نشست و تا تاریخ ۷۴۰ میلادی حکمرانی کرد او فرمان داد تا بنامش سکه ضرب نمودند بر روی سکه های بدست آمده از وی نامش به وضوح دیده می شود نمونه ای از آنها جهت رؤیت بیننده آمده است . درسال ۷۴۰ میلادی اسپهبد دازمهر از دنیا رفت و چون هنوز فرزندش خردسالش که شش سال بیش نداشت ، برادر وی فرخان دوم زمام حکومت را بدست گرفت .

فرخان دوم

در سال ۷۴۰ میلادی اسپهبد دازمهر از دنیا رفت و چون هنوز فرزند خردسالش که شش سال بیش نداشت ، برادر وی فرخان دوم یا فرخان کوچک برتخت نشست و زمام امور را بدست گرفت وی چون نایب السلطنه بود اقدام به ضرب سکه نکرد . فرخان دوم از سال ۷۴۰ تا ۷۴۸ میلادی به مدت هشت سال در مقام جانشینی حکم راند و چون خورشید فرزند دازمهر به چهارده سالگی رسید برتخت سلطنت جلوس کرد .

اسپهبد خورشید

چون خورشید فرزند دازمهر به سن چهارده سالگی رسید بر تخت جلوس کرد . آغاز حکومت وی با اقتدار سپری شد لیکن در اواخر حکومتش همزمان با خلافت منصور دومین خلیفه عباسی ، مهدی فرزند خلیفه مذکور با سیاست و نیرنگ به قلمرو خورشید رخنه کرد و سپاهیان عباسی به تبرستان راه یافتند . خورشید متواری گشته و به گیلان گریخت و به گردآوری سپاه پرداخت و پس از دوسال به قصد تصرف مجدد تبرستان بدانجا رهسپار شده ، لیکن مطلع گشت که فرزندان و زنان خاندان او به دست عباسیان اسیر و راهی بغداد شده اند . وی طاقت شنیدن این خبر را نداشت و در تاریخ ۷۶۱ میلادی برابر با سال ۱۱۹ تبرستانی و ۱۵۳ ه.ق با خوردن زهر به زندگی خود خاتمه داد . در اینجا سکه خورشید برای رؤیت بیننده آمده است . او از سال ۷۴۸ تا ۷۶۱ میلادی به مدت سیزده سال حکومت کرد .

روی سکه اسپهبد خورشید گاوباریان سکه های ایران ، موزه کاظمینی ، امین امینی

منابع :

تاریخ تبرستان تألیف ابن اسفندیارتاریخ ۶۱۳ ه.ق

سکه های ایران علی اکبر سرفراز ، فریدون آورزمانی

گاوباریان پادوسبانی ، بازماندگان ساسانیان در رویان ، چراغعلی اعظمی سنگسری

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده