اتابک یوسف شاه دوم

اتابک رکن الدین یوسف شاه دوم    حکومت ۷۳۳ تا ۷۴۰ ه.ق

یوسف شاه دوم طبق روال معمول حکمرانان قبلی خود ، هیچ زمانی را در اردوی ایلخانان بسر نبرده بود . در زمان حیات پدرش نصرت الدین احمد ، ملک قطب الدین پسر عمادالدین پهلوان به ولیعهدی انتخاب شده بود . لیکن پس از مرگ وی یوسف شاه به ولیعهدی رسید که بعد از مرگ پدر بر تخت سلطنت جلوس کرد . او حکومت لرستان را از ایلخان ابوسعید دریافت نمود .

سلطان ابوسعید در سال ۷۳۶ ه.ق از دنیا رفت . و دورۀ زوال ایلخانیان بعد از حاکمیت او شروع شد و تا ورود تیموریان به قلمرو ایران بطول انجامید . و این زمان را دورۀ فترت نامیدند . ارپاگاون جانشین ابوسعید بزودی در برابر موسی خان ، دیگر رقیب مغولی خود که از سوی شماری از امرا حمایت می شد ، حذف شد . «خواندمیر: ۲۲۲، ۲۲۳- اقبال آشتیانی ۳۴۹ ، ۳۵۰»

ایلخان جدید مدت کوتاهی حکومت کرد . « خواند میر : ۲۳۳- اقبال آشتیانی : ۳۵۲ ، ۳۵۳»

محدوده قلمرو اتابکان لر بزرگ

امیر شیخ حسن بزرگ ایلکانی که حاکم بلاد روم بود و حاجی طغای حاکم دیار بکر و ارمنستان ، در سال ۷۳۸ ه.ق محمدخان ( از نوادگان هلاکوخان) را به ایلخانی انتخاب کرده و موسی را برکنار کردند . بدین ترتیب امیر شیخ حسن بر آذربایجان مسلط شد . اما جمعی از امرای ایلخانی طغاتیمورخان را در خراسان به منصب ایلخانی انتخاب نمودند . « خواندمیر : ص ۲۲۶ ، ۲۲۷» اندکی بعد امیر شیخ حسن چوپانی نیز از بلاد روم به جمع امرای مدعی قدرت پیوست . «خواندمیر : ۲۲۷» امیر شیخ توانست ساتی بیک را در تبریز برتخت نشاند .  (۷۳۹ تا۷۴۱ ه.ق) و آذربایجان و آران را تحت حاکمیت خود درآورد . در سایر نواحی ایران ، امراء مختلفی حکومت می کردند . از جمله در سلطانیه و عراق عجم امیر شیخ حسن بزرگ ، در دیاربکر حاجی طغای ، در بغداد و عراق عرب ، رؤسای قوم اویرات و قراجری ، در فارس خاندان اینجو ، در یزد امیر مبارزالدین محمد بود . « اقبال آشتیانی : ۳۵۷، ۳۵۶»  تاریخ دورۀ حکمرانی اتابک یوسف شاه دوم مصادف است با پراکندگی سیاسی و درگیری و زد و خورد امراء مزبور با یکدیگر و از این رو وضعیت سیاسی دورۀ وی به شدت متغیر و بی ثبات بود . در چنین اوضاع و احوالی اتابک یوسف شاه دوم نیز دست به اقداماتی زد . او نخست به خوزستان لشکر کشید و شوشتر و هویزه و بصره را تصرف کرد . « منتخب التواریخ معینی :۴۸»   نتیجۀ چنین اقدامی برای اتابکان بعدی پیوسته دردسرزا بود . بگونه ای که تا دوران تیموریان اتابکان لر در مسائل آن منطقه درگیر شده و در برخی موارد حکام قدرتمندی که در آن منطقه ظهور می کردند ، به درون قلمرو لر بزرگ هجوم می آوردند . اتابک یوسف شاه دوم برنامۀ توسعه طلبی ارضی خود را بسوی قلمرو حاکم اصفهان نیز ادامه داد . به ظاهر اتابک از نبرد سیاسی نظامی با حاکم اصفهان نتیجه ای نگرفت . از این رو به حربۀ جدیدی متوسل گردید . وی حاکم اصفهان را تهدید کرد ، در صورتی که خواسته های وی را نپذیرد ، سرچشمه های زاینده رود را تغییر خواهد داد . ابتدا تصور نمی شد او بخواهد یا بتواند تهدید خود را عملی سازد ، اما اتابک درصدد عملی کردن آن برآمد . « منتخب التواریخ معینی : ص۴۸۰»

تصویر-ذهنی-نقاشی-شده-تکله-اتابک-لر-بزرگ

حاکم اصفهان بناچار تسلیم گردیده و حاضر به معامله با او برآمد . در نتیجه شهر فیروزان را بعنوان رشوه به او واگذار نمود ، تا از اینکار منصرف شود .       « منتخب التواریخ معینی : ۴۸۰»

برای اتابک یوسف شاه دوم تصرف شهر فیروزان در حکم بازگشت به سیاست سوق الجیشی حاکمیت اتابکان لر بزرگ در دورۀ مغولان بود . از این رو در دورۀ یوسف شاه حدود لر بزرگ از بصره و خوزستان تا شولستان و فیروزان را در برمی گرفت . « مینورسکی: ۸۲۷»

اتابک یوسف شاه دوم بعنوان حاکمی که با رعایای خود با عدل و داد رفتار می کرد ، مورد ستایش قرار گرفته است . « بدلیسی : ص۳۱- میرخواند: ص۳۶۳۵- خواند میر : ۳۲۸» در دورۀ او وضعیتی حاکم بود ، که به وی اجازه می داد بعنوان حکمرانی مستقل و به دور از ضرورت های تابعیت سیاسی نظامی حکومت مرکزی ، به امر حکمرانی بپردازد .

محراب-کاشی-زرین-فام-،-معروف-به-در-بهشت-،-متعلق-به-امامزاده-علی-بن-جعفر-قم–کتیبه-به-سال-۷۳۴ه.ق

اتابک یوسف شاه دوم در ششم جمادی الاول سال ۷۴۰ ه.ق و در سن ۴۳ سالگی و بر اثر بیماری در شوشتر از دنیا رفت . «بدلیسی : ۳۱- میرخواند : ۳۶۳۵ – منتخب التواریخ معینی : ۴۸» به احتمال زیاد او در جریان سفری نظامی بود که از دنیا رفت ، ملازمانش تابوت وی را به مال میر منتقل و در آنجا در مدرسۀ رکن آباد ، بخاک سپردند . « منتخب التواریخ معینی : ۴۸- بدلیسی : ۳۱- میرخواند : ۳۶۳۵ – خواندمیر : ۳۲۸»

منابع :

اقبال آشتیانی ، عباس ، تاریخ مغول ، تهران ، ۱۳۶۵ شمسی

خواندمیر ، غیاث الدین ، تاریخ حبیب السیر ،به اهتمام محمد دبیر سیاقی ، تهران ۱۳۳۳ شمسی

منتخب التواریخ معینی ، منسوب به معین الدین نطنزی ، به اهتمام ژان اوبن ، تهران ۱۳۶۳ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

میرخواند ، محمد ، روضه الصفا ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

مینورسکی ، ولادیمیر ، رسالۀ لرها و لرستان ترجمۀ سکندر امان اللهی بهاروند و لیلی بختیاری ،تهران ، ۱۳۶۲ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده