گیل گیلانشاه

گیل گیلانشاه    مدت حکومت  از سال ۶۴۲ تا۶۸۱ میلادی  به مدت سی ونه سال 

محدوده قلمرو حکومت گاوباریان

وی پس از پدر به فرمانروایی رسید جمله گیل و دیالم بر او گرد آمدند و به فرمان او گردن نهادند . منجمان اتفاق کردند که برطبرستان نیز فرمانروا خواهد شد و این دعوی در دماغ او جای گرفت . خواست که وقوف بر طبرستان حاصل کند . به سخن و رأی کسی اعتماد نکرد . از ثقات خود نایبی برگیلان منصوب و امور ممالک را به او تفویض داشت و به آئین آوارگان بار و بنه برد و بر سر گاو گیلی نهاد و همچون ستمدیدگان پیاده روی به طبرستان نهاد . بزرگان طبرستان وی را  به صحبت پذیرا می شدند . با حکام و بزرگان به اختلاط و گفتگو می نشست و طرح دوستی می ریخت و چون بار بر گاوان داشت ، او را گاوباره نامیدند . چه گاوباره یا گاواره  شکاف کوه و گلۀ گاو را گویند ( برهان قاطع ۹۶۸ و ۹۷۰ ) و گمان می بردند که از کوه آمده و گلۀ گاو را پشت سر نهاده است .

در آن وقت فرمانروای طبرستان آذرولاش نام داشت . گاوباره به درگاه او راه یافت . در این موقع ترکان که از جنگ ایرانیان و تازیان آگاهی یافته بود ، از خراسان به طبرستان می تاختند . گیل گاوباره که همراه او بود اسب و سلاح خواست و خود را برای جنگ آراست و برقلب لشکر اتراک زد و ایشان را منهزم ساخت و آوازۀ شجاعت او در طبرستان پیچید .

پس از چندی آذر ولاش را گفت اجازت می خواهم به گیلان روم . اسبابی چند را نقد نموده و بازماندگان را برداشته ، بزودی به درگاه تو آیم و خدمت کنم . آذرولاش اجازت و رخصت فرمود . گاوباره به گیلان بیامد . ساز لشکر بساخت و اندهزار گیل و دیلم برگرفت و بعد از یک سال به طبرستان کشید . آذر ولاش از این امر آگاهی یافت و پیکی به مدائن نزد یزدگرد سوم آخرین شهریار ساسانی گسیل داشت . و ماوقع را به اطلاع او رسانید . یزدگرد درجواب به آذرولاش امر کرد دربارۀ گیل جستجو شود و معلوم دارند که از چه خاندان است . آذرولاش پاسخ فرستاد که پدرانش از ارمنیه آمده و گیلان را به تصرف در آورده اند . و شرح حال او و پدرانش را باز نمود . یزدگرد از موبدان و وقایع نگاران خواست دربارۀ گیل گاوباره تحقیق نموده و نژادش را معلوم دارند . او را بشناختند و گفتند که نبیرۀ جاماسب و از بنی اعمام شهریاران ایران است . یزدگرد در حال ( سال ۶۵۲ میلادی) نامه نوشت که طبرستان به او ارزانی داشتیم و با خویشان خود ستیز روا نمی داریم و آذر ولاش را نیز فرمان او می باید برد . آذر ولاش چون نامه بخواند طبرستان را به گاوباره تسلیم نمود . آنگاه گیلِ گیلانشاه هدایای شاهوار به درگاه یزدگرد فرستاد . یزدگرد خلعتی گرانمایه بر او ارزانی داشته و او را ملقب به « فرشو اذ گرشاه» فرمود .

مدتی بدین منوال روزگار سپری شد تا اینکه در سال ۳۵ یزدگردی مطابق با ۶۶۶ میلادی و ۴۶ هجری یعنی ۱۴ سال پس از کشته شدن یزدگرد سوم ، آذرولاش که همچنان بر بقیۀ طبرستان فرمان می راند ، به میدان گوی از اسب بیفتاد و جان سپرد . جمله نعمت و مال ، گیل گیلانشاه برگرفت و پانزده سال دیگر در منتهای قدرت از گیلان تا گرگان را در اختیار گرفت اما دارالملک او همچنان گیلان بود . گیل در سال ۶۸۱ میلادی مطابق با ۶۲ هجری و ۵۰ یزدگردی در گیلان درگذشت و کالبد او را همانجا به خاک  سپردند.

گیل گاوباره هم عصر سه تن ازخلفای راشدین یعنی عمر رضوان الله (۱۳تا ۲۳ هجری) ، عثمان رضوان الله (۲۳ تا ۳۵ هجری) و علی علیه السلام ( ۳۵ تا ۴۰ هجری) و همچنین دوتن از امویان یعنی معاویه ( ۴۱ تا ۶۰ هجری ) و یزید ( ۶۰ تا ۶۴ هجری) بود . اما اعراب در مدت ۲۹ سال فرمانروایی او پس از یزدگرد نتوانستند به استقلال وی پایان دهند با اینکه بطوریکه برخی از مورخین نوشته اند در سال ۳۲ هجری در عصر عثمان که مصادف با کشته شدن یزدگرد سوم بود ، سپاهی تحت فرمان امام حسن علیه السلام،  عبدالله بن عمر، حذیفه الیمانی ، قثم بن عباس و مالک اشتر نخعی بسوی آمل آمدند اما موفق به گشودن قلمرو گیل گاوباره نشدند . «برهان قاطع ۹۶۸ و ۹۷۰»

گیل گیلانشاه را دو پسر به نامهای دابویه و پادوسپان بود . که دابویه پسر بزرگتر در گیلان به جانشینی پدر نشست . وی و فرزندانش یعنی دابویگان که عبارت بودند از فرخان بزرگ ، دادمهر ، فرخان کوچک ، اسپهبد خورشید و شاخۀ اول گاوبارگان را تشکیل می دادند و به مدت ۸۰ سال خورشیدی یعنی تا سال ۷۶۱ میلادی و ۱۳۰ یزدگردی و ۱۴۰ هجری فرمانروایی داشتند . «سکه های طبرستان : گاوباریان و خلفا»

شاخۀ دوم گاوباریان پادوسپان و فرزندانش بودند . پادوسبان پس از مرگ پدر فرمانروای رویان گردید و نسل او  تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری  هم عصر شاه عباس کبیر در آن منطقه  فروانروایی کردند . « سکه های طبرستان ۱۳ و ۱۴»

منابع :

تاریخ تبرستان تألیف ابن اسفندیارتاریخ ۶۱۳ ه.ق

سکه های ایران علی اکبر سرفراز ، فریدون آورزمانی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده