ابراهیم شاه افشار

ابراهیم شاه افشار

ابراهیم شاه افشار برادر کوچکتر عادلشاه بود که از برادران دیگر بزرگتر، و سردار و صاحب اختیار آذربایجان و عراق در اصفهان بود.  اللهیار خان ترخی سرکردۀ افاغنه و عطاخان سرکردۀ ازبکها که با قوای خود در نواحی آذربایجان و شهر زور در حوالی ممالک روم بودند به اصفهان آمده و سپاه خود را در اختیار ابراهیم خان گذاشته و خود به مشهد و بنزد علیشاه آمدند . وی که آمدن آنها را مخل در کار حکومت می دید ، همه را به اتفاق سهراب خان غلام ، برای جاسوسی و آوردن اطلاعات از دربارابراهیم خان به اصفهان فرستاد. لیکن ابراهیم خان به نیت آنها پی برده وسهراب خان را درحمام بقتل رسانید .

ابراهیم خان با قوای افاغنه و ازبک و سردارانشان بامهربانی و عطوفت رفتار کرده و آنها را به خود جلب نمود . و به فکر کشور ستانی افتاد . وی سلیم خان قرقلوی افشار که از یک چشم نابینا بود را به خود خیلی نزدیک میدید و او را عمواوغلی خطاب می کرد لذا وی را به رتق و فتق امور اصفهان گماشت

در اصفهان مردی بود بنام شفیعای ابرو ، ادعای کشف و کرامت می کرد . ابراهیم خان جهت رسیدن به مقام سلطنت به او متوسل شد و شفیعا پس از پیش بینی آیندۀ اظهار کرد که ابراهیم خان چهل سال در مقام سلطنت ایران باقی خواهد بود . ابراهیم خان هم از دل و جان مرید وی گردید . همزمان امیر اصلان خان قرقلوی افشار که فرمانروایی آذربایجان را داشت ، به وی ملحق شد .

ابراهیم خان ازاین پس سرکشی آغاز کرده و قوای افغان و ازبک را به کرمانشاهان اعزام کرد و آنها امیرخان را که فرماندهی قوای کرمانشاهان را برعهده داشت شکست داده و او را دستگیر نمودند . سپس شهر را مورد چپاول و غارت قرار داده و تمامی ادوات جنگی که بدستور نادرشاه در آنجا ذخیره و نگهداری می شد را تصرف کردند .

قصرخورشید قدمت افشاریه عکس از گزارش ابنیه تاریخی خراسان مهدی صبور صادقزاده

ابراهیم خان خود را ابراهیم شاه نامید . او به قصد آذربایجان از اصفهان خارج شد و چون عادلشاه از نیت او آگاه شد ، از مازندران جهت تنبیه برادر خود براه افتاد . ابراهیم خان امیر اصلانخان افشار را که عمه زادۀ نادر و حاکم آذربایجان بود ، احضار نموده و قوای خود را آماده کرد . در این اثنا میرزامحمد تقی گلستانه بنام وکیل الدوله که بدستور نادر حاکم کرمانشاه بود نیز به ابراهیم خان پیوست . حد فاصل دو شهر زنجان و سلطانیه جنگ میان دو برادر آغاز گردید . دیری نگذشت فوجی از لشکریان عادلشاه که از ماجرای پیش گویی چهل سال سلطنت ابراهیم شاه باخبر شدند ، به وی ملحق شدند و نفاقی در سپاه علیشاه پدید آمد و همه روی از او برتافته و پراکنده شدند . علیشاه که دیگر تاب مقاومت نداشت ، با سه هزار تن از سپاهیان خود بسوی تهران گریخت و ابراهیم خان قشونی پنج هزار نفری برای دستگیری وی به تهران گسیل داشت محسن خان که از سوی علیشاه حاکم تهران و نمک پروردۀ او بود، با جمعی از رجال و اوباش تهران علیشاه را دستگیرکرده و تسلیم کسان ابراهیم خان نمود. آنان نیز علیشاه را به خونخواهی عموزادگان و شاهزادگان  افشار دو چشمش را نابینا ساخته و با غل و زنجیر و حال وخیم به دربار ابراهیم خان فرستادند.

سکه ابراهیم شاه افشار

در این هنگام امیراصلانخان در تبریز به اقتدار کاملی رسید . لذا ابراهیم خان سپاهی را برای سرکوبی وی روانه کرد که در مراغه بین آنها نبرد آغاز شد پس از مدتی ابراهیم خان همان حیله ای را که در جنگ با برادرش بکار بسته بود تکرار کرد که موجب پیروزی او شد بدین صورت که دستور داد نظریه و پیش بینی شفیعای ابرو را بر سر علم کرده و به سپاهیان دشمن نشان دادند که این امر سبب شد سپاهیان امیر اصلانخان شکست خورده و متفرق شدند و خود او به کوهستان قراچه داغ پناه برد اما کاظم خان قراچه داغی او را دستگیرکرده و بفرمان ابراهیم خان وی را با برادرش ساروخان در تبریز بقتل رسانید.

بدین ترتیب ابراهیم خان صاحب قدرت گردید و سپاهیان نادری که در نواحی آذربایجان ، لرستان ، کردستان ، اهواز ، هویزه ، فارس و بنادر و کرمان با طوایف افغان و ازبک که متفرق بودند ، به او پیوستند تا جائیکه سپاهیان وی به یکصد و پنجاه هزار نفر رسیدند . ابراهیم خان شش ماه در تبریز توقف داشت . بنا براین دولت عادلشاه که فقط یازده ماه دوام داشت ، به پایان رسید . « نادرنامه ، انجمن آثار ملی ، محمدحسین قدوسی : ۴۱۲ ،۴۱۳،۴۱۴، ۴۱۵»

توپهای سپاه نادری وحل نگهداری در مجموعه آرامگاه نادر

ابراهیم شاه پس از نابودی متحدان سابق از جمله امیراصلان خان ، اقتدار کلی بدست آورد . وی برادر خود حسین بیک را سردار صاحب اختیار خراسان قرار داد . و شهرت داد که سلطنت از آن شاهرخ میرزا است . بنابراین از شاهرخ دعوت کرد که برای سلطنت به عراق آید و در اصفهان تاج شاهی بر سرگذارد . پس از اینکه حسین بیک به خراسان رسید ، اکراد و رؤسای خراسان اظهار داشتند شاهرخ در خراسان جلوس خواهد کرد . و شاهزاده شاهرخ در نهم محرم شوال ۱۱۶۱ ه.ق در مشهد بر اریکۀ سلطنت تکیه زد .

ابراهیم شاه که نقشۀ خود را ناموفق یافت ، او نیز رسماً بر اورنگ سلطنت جلوس نمود . وی با حاتم بخشی به هر بی سر و پای تنگ مایه وی را صاحب ثروت ساخت . « استرآبادی ، تاریخ … : ۵۴۷،۵۴۸ –  محمدکاظم : ۱۱۹۹»

مسجد دومنار سقز ساخت دردوره افشاریه

ابراهیم خان سپس از آذربایجان به قصد تصرف خراسان عازم آن دیار شد تا به منطقۀ سرخۀ سمنان رسید . بیکباره درآنجا سپاهیانش از وی جدا شدند و تنهایش گذاشتند . او با جمعی از سربازان افغان و ازبک قبل از درگیری و جنگ ، شکست خود را مشاهده کردند و رو به سوی قم نهادند ، که راهشان را مسدود ساختند ، ابراهیم خان با راهنمایی عمواوغلو به قلعۀ قلاپور گریخت . اما اهل قلعه توسط پناه خان قلاپوری وی را دستگیر ساخته و به شاهرخشاه پیام فرستادند . شاهرخ فرمان داد که ابراهیم خان را بهمراه برادرش علیشاه که نابینا بود به جانب خراسان گسیل دارند . در راه به امر شاه ابراهیم خان را نابینا و سپس بقتل رساندند . علی شاه را نیز به محض ورود به مشهد به قصاص خون شاهزادگان نادری و بخونخواهی بردران و کسان شاهرخ به داخل حرم نادری برده و توسط زنان مثله گردید . «استرآبادی، تاریخ … : ۵۴۸ ،۵۴۹- مرعشی :۹۸ ، ۹۹»«انجمن آثار ملی ،محمد حسین قدوسی»

منابع :

محمد کاظم ، عالم آرای نادری ، به کوشش محمد امین ریاحی ، تهران ، ۱۳۶۴ شمسی

مرعشی ، محمدخلیل ، مجمع التواریخ ، به کوشش عباس اقبال ، تهران ، ۱۳۶۲ ه.ق

استرآبادی ، محمدمهدی ، تاریخ جهانگشای نادری تهران ۱۳۶۸شمسی

نادرنامه ، انجمن آثار ملی ، محمدحسین قدوسی ، ۱۳۳۹ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد یازدهم ، ایران درعصر افشاریه ، مهدی کیوانی ۱۳۹۳ شمسی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبورصادقزاده