ابوالقاسم جعفربن ناصر کبیر

ابوالقاسم جعفربن ناصر کبیر  حکومت ۳۰۴الی ۳۱۶ هجری قمری  

محدوده قلمرو علویان

پس ازسه سال حکومت ، ناصر از امارت کناره کیری کرد و در مدرسه ای که خود ساخته بود به تدریس علوم دینی وعبادت پرداخت اما بیشتر ازیکسال دیگر عمر نکرد ودر شب جمعه بیست وپنجم شعبان سال ۳۰۴ ه.ق از دنیا رفت . وی در موقع مرگ ۷۴ تا۷۹ سال عمر داشت . «المحلی :۲۴۰ – ابن اسفندیار : ۲۷۵ – مرعشی : ۱۴۸- صابی :۳۳- رازی : ۱۲۲»حسن قاسم روز دوازدهم رمضان سال ۳۰۴ ه.ق به محض شنیدن مرگ ناصر به آمل وارد شد و ابوالحسین احمد پسر ناصر پادشاهی را به او سپرد . « ابن اسفندیار :  ۲۷۶ –  اولیاءالله آملی : ۱۱۰»  چون حسن به حکومت نشست پسر کوچکتر سید ناصر بنام ابوالقاسم جعفر به  او به مخالفت برخاست  وبرادر خود ابوالحسین احمد را ملامت نمود که چرا ملک پدر را به حسن بن قاسم واگذار کرده است  واو جواب داد که وی نیزهمیشه ازحسن متنفر بوده است ، لیکن وی  را جهت این منصب شایسته ترمی دانسته است « مرعشی : ۱۵۰ »

بنابراین ابوالقاسم جعفر به ری رفت و با سپاهی که محمدبن صعلوک دراختیارش گذاشت به آمل یورش برد و در سال ۳۰۶ ه.ق آنجا را تصرف نمود حسن بن قاسم نیز به گیلان رفت . ابوالقاسم جعفر بمدت هفت ماه در آمل ماند و خطبه و سکه بنام فرمانروای سامانی اجرا کرد . از سوی دیگر حسن قاسم در گیلان سپاهی گرد آورده به آمل تاخت و آنجا را متصرف شد و این بار نیز ابوالقاسم جعفر به گیلان گریخت . « مرعشی : ۱۵۰ – اولیاء الله آملی : ۱۱۱»

حسن بن قاسم در سال ۳۰۸ ه.ق سردار خود لیلی بن نعمان را به خراسان گسیل داشت و او نیشابور را تصرف کرد و سپس بسوی طوس عازم شد . لیکن در آنجا در سال ۳۰۹ ه.ق مغلوب سامانیان گردید و توسط سپهسالار اردوی نصر سامانی مقتول گردید .

نمای شرقی گنبد علویان ساخت بنا دوره سلجوقی

پس از چندی ابوالقاسم جعفر در گیلان به تکاپو برخاست . برادرش ابوالحسین احمد نیز به دلایلی نامعلوم در گرگان بر علیه حسن قاسم قیام کرد و با سپاه خود به آمل یورش برد لیکن از وی شکست خورد و به برادرش ابوالقاسم جعفر در گیلان ملحق گردید . و در آنجا با ماکان کاکی و علی پسر خورشید و اسفار پسر شیرویه بر ضد حسن پیمان بستند و بسوی ساحل دریا حرکت نمودند . حسن نیز با شروین پسر رستم به جنگ آنها بیامد که در مشکوار جنگ آغاز گردید و حسن بن قاسم مغلوب گردید و گریخت . ابوالحسین در تاریخ ۲۸ جمادی الاول سال ۳۱۰ ه.ق به آمل رفت و روز بعد نیز برادرش ابوالقاسم وارد آنجا گردید . و دو برادر در آن شهر بقدری ظلم و ستم روا داشتند که مردم آرزوی حسن را می کردند . « ابن اسفندیار : ۲۸۵ ، ۲۸۶»

طرح گرافیک سردر گنبد علویان ترسیم توسط نگارنده

داعی ابومحمد حسن بن قاسم پس از آخرین شکست به گیلان گریخت و آنقدر آنجا ماند که ابوالحسین احمد ناگهانی و بدون هیچ کسالتی در تاریخ بیست و نهم رجب سال ۳۱۱ ه.ق چشم از جهان فرو بست . حسن بن قاسم که در انتظار فرصت مناسب بود ، به کوهستان آمد و نفرات بسیاری گرد آورد و در رمضان سال ۳۱۱ ه.ق به آمل یورش برد . لیکن یاران او به ابوالقاسم ملحق شدند . و حسن مجدداً به کوهستان گریخت . در این اثنا ابوالقاسم جعفر که بر آمل حکمران بود پس از مدتی در روز دوم ذیقعدۀ سال ۳۱۲ ه.ق دار فانی را وداع گفت . « اولیاءالله آملی : ۱۱۳ –  ابن اسفندیار : ۲۸۶ – مرعشی ، تاریخ طبرستان : ۱۵۱ – صابی :۳۴ »

قدح-سفالی-نیشابور-،-قدمت-قرن-۳و۴-ه.ق

منابع :

ابن اسفندیار : محمد ، تاریخ طبرستان ، به کوشش عباس اقبال ، تهران ۱۳۶۶ شمسی

اولیاء الله آملی ، محمد ، تاریخ رویان ، به کوشش منوچهر ستوده ، تهران ، ۱۳۴۸ شمسی

صابی ، هلال ، المنتزع من کتاب التاجی ، همراه اخبار ائمه الزیدیه فی طبرستان به کوشش ویلفرد مادلونگ بیروت ۱۹۸۷ میلادی

مرعشی ، تاریخ طبرستان ، و رویان ومازندران به کوشش محمد حسین تسبیحی ، تهران ، ۱۳۴۵ شمسی

رازی ، فخرالدین ، الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه ، به کوشش سید مهدی رجایی ،قم ۱۴۰۹ ه.ق

المحلی ، حمید ، « الحدائق الوردیه فی مناقب ائمه الزیدیه » در اخبار ائمۀ زیدیه در طبرستان ، طبرستان وجیلان  به کوشش ویلفرد مادلونگ بیروت ، ۱۹۸۷ میلادی

تاریخ جامع ایران  ، جلد هفتم ، صادق سجادی ، تاریخ علویان

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده