زندیه و چگونگی برآمدن آن قوم

اصل و نسب زندیه

خاندان زند یکی از قدیمی ترین قبایل ایالت عراق عجم بودند که از زمانهای گذشته درآنجا ساکن شدند . هنگامیکه افغانان (غلزایی ها) اصفهان را تسخیر کرده بودند و از سویی دولت عثمانی تا حوالی همدان پیشروی کرده و بابت حکومت مرکزی ایران نگرانی  نداشتند ، از سوی قدرتهای ملوک الطوایفی و قدرتهای محلی نیز ، روستاها و شهرهای بزرگ مورد تعرض واقع می شدند که با مقاومت سرسختانۀ آنها روبرو می گردیدند . رهبر یکی از آن مدافعان مهدی زند بود که حملات آنها را دفع و خنثی می کرد . این وقایع ادامه داشت تا زمانیکه نادر عثمانی را سرکوب و از ایران بیرون کرد . نظر به اینکه مهدی خان به کار عیاری و راهزنی روزگار می گذراند ، نادرشاه فرمان دستگیری وی را صادر نمود و باباخان چاپشلو با توطئه ای وی را دستگیر و بقتل رسانید . « مجمل التواریخ : ص۱۴۶» نادر سپس قبیلۀ مهدیخان که محمد ، شیخه ، علی ویس ، اسکندر، نادرخان و کریم خان را شامل می شد، به همراه دیگر خانواده به خراسان کوچاند. « مجمل التواریخ : ۱۴۷» این جریان در سال ۱۱۴۴ ه.ق اتفاق افتاد و کریم خان در آنهنگام سی دو سال داشت . «پرویز رجبی ، کریم خان زند و… : ص۲۷»

قلعه-پری-ملایر-محل-تولد-کریم-خان-زند-عکس-از-سایت-تکنازقلعه-پری-ملایر-محل-تولد-کریم-خان-زند-عکس-از-سایت-تکناز

قبیلۀ زند تا پایان سال ۱۱۶۰ ه.ق در نهایت گمنامی درخراسان بسر می برد . « گیتی گشا : ص۶» دربارۀ کودکی و جوانی کریم خان تقریباً هیچگونه اطلاعاتی در دست نیست . تاریخ تولد او نیز برای ما مشخص نیست . ظاهراً وی در خانوادۀ فقیری بدنیا آمده ، زیرا که برای امرار معاش خود چوپانی   می کرده است . « مجمل التواریخ : ص۱۴۷»به هرحال جوانی وی چندان روشن نیست . اما در گذشت وی را دقیقاً شب سه شنبه سیزدهم صفر سال ۱۱۹۳ ه.ق ذکر کرده اند . « مجمل التواریخ : ص۱۴۹ ، ۴۵۸» در روایات تاریخی بعضی سن وی را ۷۵ و بعضی ۸۰ سال آورده اند . اما گ .آ .اولیویه فرانسوی ، شخصی که در سال ۱۸۷۴ میلادی  ، یعنی هفده سال پس ازمرگ کریم خان به ایران آمده است . روایت کرده که ، کریم خان در زمان فوت ۷۳ سال سن داشته است . لیکن مسافر انگلیسی فرانکلین ، که درسال ۱۷۸۶ میلادی درایران بود ، اظهار داشته : کریم خان در هشتاد سالگی از دنیا رفته است . «فرانکلین : ص ۳۰۹»

محدوده قلمرو حکومت زندیه در زمان کریم خان زند

داستان زیر اگر صحت داشته باشد . نشان می دهد که کریم خان گاهی از روی ناچاری دست به سرقت می زد  . این حکایت از خود او نقل شده است: در ایام نادر شاه زین مرصعی برای رضا قلی میرزا پسر وی می ساختند . شب خود را به آنجا رسانیده و زین را ربودم . بعد از سه روز جهت دریافت خبر به کاروانسرای مربوطه رفتم . قریب به یکهزار نفر در زیر شکنجه و چوب بودند .  فکر کردم که برای یک نفس پلید و شوم هزار نفر خلق الله را به عذاب الیم گذاشتن از انصاف خارج است . بخود جرأت داده آن زین اسب جواهرنشان گرانبها را برداشته و با خود به کاروانسرا برده و از دیوار بالا رفتم و زین را به داخل کاروانسرا انداختم . وخود نیز گریختم . پس از سه روز باردیگر عازم همان کاروانسرا شدم . در هرحجره ای ذکر جوانمردی دزدی که زین اسب را ربوده بود ، استماع کردم . «مجمل التواریخ :ص ۴۶۱- ملکم : ۱۴۸به بعد»

طایفۀ زند تا زمان قتل نادر که به سال ۱۱۶۰ ه.ق اتفاق افتاد در خراسان بسر می برد . «تاریخ گیتی گشا : ص ۶»

افسر-دوره-زندیه

منابع :

تاریخ گیتی گشا ، محمد صادق موسوی اصفهانی ،به کوشش سعید نفیسی ، تهران ،÷۳۱۷ شمسی

مجمل التواریخ :ابوالحسن بن امین گلستانه ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی ،تهران ۱۳۴۴شمسی

مجمل التواریخ ،میرزا محمدخلیل مرعشی صفوی ، به کوشش عباس اقبال آشتیانی ،تهران ۱۳۲۸ شمسی

سفرنامۀ الیویه به ایران درسالهای ۱۷۹۶تا۱۷۹۸میلادی

سفرنامۀ ویلیام فرانکلین ،مشاهدات فرانکلین درسفر از بنگال به ایران

تاریخ سیاسی اجتماعی ایران درعصر زند ، دکتر غلامرضا ورهرام ، ۱۳۸۵ شمسی

کریم خان وزمان او ، پرویز رجبی ، ۱۳۵۱ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد یازدهم ، ایران درعصر زندیه ، جان پری ۱۳۹۳ شمسی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبورصادقزاده