جانشینان کریم خان 

جانشینان کریم خان  (۱۱۹۳ الی ۱۲۱۰ ه.ق)

کریم خان به هنگام مرگ چهار پسر و سه دختر داشت .

ابولفتح خان : که در سال ۱۱۶۹ ه.ق متولد شد ودر سال ۱۲۰۱ ه.ق وفات یافت .

محمدرحیم خان : او درسال ۱۱۷۳ ه.ق از مادری اصفهانی متولد شد و در روز بیست و دوم جمادی الثانی سال ۱۱۹۱ ه.ق از دنیا رفت .

محمدعلی خان : وی درسال ۱۱۷۴ ه.ق از مادری که دیانت یهودی داشت و بعد به اسلام گروید، متولدشد . تا سال ۱۲۰۶ از وی خبروجود دارد ،  لیکن پس از این تاریخ از او اطلاعی در دست نیست .

محمدابراهیم خان  : او درسال ۱۱۸۲ه.ق بدنیا آمد . و توسط علی مرادخان زند کور شد . وی درسال ۱۱۲۶ ه.ق از دنیا رفت .

پری جهان خانم : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او اطلاعی در دست نیست  اما اطلاع داریم که او درسال ۱۱۹۶ ه.ق با علی مرادخان زند ازدواج کرد .

خانم کوچک : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او نیز اطلاعی در دست نیست  وی به ازدواج ابراهیم خان پسر صادق خان درآمد .

بی بی کوچک : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او نیز اطلاعی در دست نیست  . او به عقد احمدمرادخان پسر علی مرادخان درآمد .

   زکی خان       مدت حکومت ۸ هشت ماه

با مرگ کریم خان زند اوضاع و موقعیت بکلی تغییر کرده ، حماقت و خباثت خویشاوندان و نزدیکان عنان گسیختۀ او علنی وآشکار گردید . ومیان آنها برای دست آوردن تخت سلطنت در گیری خونینی بوجود آمد که براثر آن جنازۀ کریم خان بلاتکلیف سه روز بر زمین ماند . زکی خان با علی مرادخان متحد شدند وقبل از اینکه وکیل الرعایا را به خاک بسپارند ، عدۀ زیادی از بزرگان را کشته ویا کور کرده ، سپس ابوالفتح خان ومحمد علی خان ، پسران کریم را باهم برتخت سلطنت نشاندند وخود درعمل ، رتق و فتق امور را دربهار ۱۱۹۳ ه.ق بدست گرفتند. « تاریخ زندیه : ص ۶- تاریخ گیتی گشا : ص۲۱۶ به بعد – مجمل التواریخ : ص۳۴۴به بعد» سپس زکی خان توانست جسد برادر خود را در عمارت کوچک زیبای کلاه فرنگی ، در شیراز به خاک بسپارد .

سیزده سال بعد ، وقتی روز اول ذی الحجه سال ۱۲۰۶ ه.ق آغامحمدخان قاجار که وارد شیراز گردید بدلیل کینۀ شدیدی که نسبت به  کریم خان و خاندان زند داشت فرمان داد تا عظام رمیمه (استخوانها)  وکیل الرعایا را به تهران برده و زیر پله های قصر او دفن کنند تا هر روز بتواند از روی استخوانهای وی عبور نماید . اما پس از حدود یکصد وپنجاه سال ، رضا شاه پهلوی فرمان داد استخوانهای کریم خان ، مجدد به آرامگاه اولیه وی باز گردانده شود . « گیتی گشا : ص ۲۱۵ به بعد» «فارسنامۀ ناصری ، جلد اول : ص۲۳۷»

پس از یک روزاز درگذشت کریم خان ، گروگان قاجاری او ، آغامحمدخان قاجار که دربیرون شهر منتظر مرگ سردار بزرگ زند بود، توسط عمۀ خود که همسر کریم خان بود ، از این خبر مطلع شد و بلافاصله بهمراه تنی چند از یاران خود ا زطریق اصفهان به استر آبادرفت و حکومت مازندران وگیلان را بدست گرفت . «تاریخ گیتی گشا :ص۲۴۶ به بعد- تاریخ زندیه : ص ۵ به بعد – فارسنامۀ ناصری ، جلد اول : ص۲۲۰»

صادق خان برادر دیگر کریم خان نیز پس ا اطلاع یافتن از مرگ وکیل از بصره عازم شیراز گردید تا خود زمام امور را در دست بگیرد  . صادق خان وقتی به حوالی شیراز رسید پسرش جعفرخان را به نزد زکی خان فرستاد که دعوی جانشینی اورا اعلام دارد . جعفرخان از سوی زکی خان با گرمی پذیرفته شد ، اما او درمجموع احساس کرد زکی خان مقاصد شومیدر سر دارد و با او نمی توان وارد مذاکره شد .

پس از باز گشت جعفرخان از شیراز ، صادق خان تصمیم به محاصرۀ شهر گرفت . لیکن زکی خان سپاهیان او را تهدید کرد که درصورت حمایت از صادق خان ، خانواده های خود در شیراز را به خطر خواهند انداخت . این اقدام زکی خان موجب شد که اثر سپاهیان صادق خان اردوی او را ترک نمایند . بابراین صادق خان با سیصد تن از سپاهیان خود شیراز به بسوی کرمان ترک نمود . او در راه کرمان نامه ای به علی مراد خان ززند که در اصفهان بود نوشت ، و از او تقاضای اتحاد نمود . (زکی خان پس از بدست گرفتن قدرت ، حکومت اصفهان را به علیخان واگذار کرده بود، تا اگر آغامحمدخان قاجار قصد حمله به جنوب را داشت ، علیمراد خان بتواند از از پیشروی او جلگیری نماید) علیمرادخان نیز به سبب کسب قدرت بیشتر و به بهانۀ اینکه زکی خان به خانوادۀ وکیل الرعایا وفادار نیست ، با پیشنهاد صادق خان وموافقت کرد . زکی خان هنگامی که از همکاری آن دو مطع شد ، برای سرکوبی علیمرادخان بسوی اصفهان حرکت کرد. و در روستای ایزد خواست قساوت وخشونت بسیاری ازخود نشان داد که حتی سپاهیان خودش هم به وحشت افتادند . و بلا فاصله فرماندۀ خود را بقتل رساندند . و بدین ترتیب یکه تازی یکصد روزۀ زکی خان در بیست ونهم جمادی الاول سال ۱۱۹۳ ه.ق به پایان رسید . « تاریخ گیتی گشا : ص ۲۱۹ تا ۲۲۰ و۲۲۴، ۲۲۷- تاریخ زندیه : ص۸تا۱۱»

      صادق خان    حکومت  ۱۱۹۳ تا ۱۱۹۶ه.ق

پس از  قتل زکی خان ، صادق خان از کرمان عازم شیراز گردید . ابتدا او سلطنت ابوالفتح خان را به رسمیت شناخت ، لیکن پس از چندی به بهانۀ بی کفایتی  ، وی را از سلطنت خلع و در تاریخ نهم شعبان سال ۱۱۹۳ ه.ق خود به جای وی نشست . اما سلطنت بیش از چندماه به او وفا نکرد و علیمرادخان پس از هشت ماه شهر شیراز را به محاصره درآورد و پس از تسخیر شهر صادق خان و همۀ پسران وی را بقتل رساند . لیکن جعفرخان از این مهلکه جان سالم بدر برد .«تاریخ گیتی گشا : ص۱۴۲ به بعد – مجمل التواریخ : ص ۳۴۷- تاریخ زندیه : ص ۱۹»

     علی مرادخان    حکومت ۱۱۹۶ الی ۱۱۹۹ ه.ق

علی مرادخان پس از بقتل رساندن صادق خان خود برتخت سلطنت جلوس نموده وپایتخت را از شیراز به اصفهان منتقل کرد . او جهت مقابلۀ با قاجار به مازندران رفن ۀ لیکن به اوخبر رسید که جعفرخان درغیبت او فرصت رامغتنم شمرده وبه اصفهان تاخته است . علیمرادخان علیرغم توصیۀ پزشکان خود با عجله قصد مراجعت به اصفهان را کرد ، لیکن در روز اول ربیع الثانی سال ۱۱۹۹ ه.ق در مورچه خورت اصفهان ، جان به جان آفرین تسلیم کرد . « مجمل التواریخ : ص۳۴۷ به بعد – تاریخ زندیه : ص ۱۹ تا ۲۳»

  جعفرخان   حکومت ۱۱۹۹ الی ۱۲۰۳ ه.ق

جعفر خان زند پسرصادق خان اصفهان را اشغال کرده وحکومت را بدست گرفت اما آغامحمد خان سر رسید و او را از اصفهان بیرون راند و او بطرف شیرازعقب نشست و توانست مشکلاتی را که در سر راهش به شیراز بود مرتفع سازد . «تاریخ گیتی گشا : ۲۸۶» جعفرخان ناچار شد مجدداً پایتخت را از اصفهان به شیراز انتقال دهد . او برای برقرای نظم ، حاجی ابراهیم را به جای میرزا ممد کلانتر که هنوز در اصفهان بسر می برد ، به کلانتری فارس منصوب کرد . با شنیدن خبر حرکت آغامحمد خان بسوی تهران ، جعفر خان ابتدا پسرش لطفعلی خان در فارس باقی گذاشت و سپس با سپاهی عظیم بطرف عراق و نواحی اصفهان عازم شد .ودرانجا به دلیل نبودن آغامحمدخان موفق شد شهر را از دست حاکم برگزیدۀ وی باقر خان خراسکانی ، خارج ساخته ، و اورا بقتل برساند . «تاریخ زندیه : ص ۳۲» آغا محمد خان به محض اطلاع یافتن از این موضوع بلادرنگ به سمت اصفهان روانه شد و جعفر خان بار دیگر وادار به بازگشت به شیراز گردید . «تاریخ گیتی گشا : ص ۳۱۰»

از اتفاقات مهم دیگر در زمان حکومت جعفر خان اعتراضات ایلات وعشایر و بزرگان در گوشه کنار نقاط ایران بود ، که می توان جنبش اعراب بنی کعب و شیخ غضبان در منطقۀ دورق را ، یکی از آنها دانست ، که توسط عبدالله خان زند ، فرماندۀ منتخب سپاهیان جعفرخان زند سرکوب گردید .« تاریخ گیتی گشا : ص۲۹۸به بعد»  تقی خان والی شهر یزد شخص دیگری بود که در مقابل استدلالهای غیر منطقی محصل مالیاتی جعفرخان که به آن شهر رفته بود ، تاب نیاورده و عصیان کرد . وبا عدم اطاعت او جعفرخان سپاهی را به آنجا گسیل روانه کرد (۱۲۰۱ه.ق) وشهر را به حصر درآورد . تقی خان بیدرنگ قاصدی به نزد حاکم طبس فرستاد و از اواستمداد طلبید که او نیزجنگجویان بسیاری برای او گسیل داشت که متعاقب آن جعفرخان متحمل شکست فاحشی گردید . و باقیماندۀ سپاه او پس از بجا گذاشتن تجهیزات و ادوات جنگی بسوی شیراز گریخت . «رستم التواریخ ،آصف : ص۴۵۰- ذیل تاریخ گیتی گشا : ص۳۰۱» جعفر خان که گمان می برد عاملان شکست او در این نبرد محمدخان لاری ، پسر نصیرخان لاری بوده است ، سپاهی را به فرماندهی پسرش لطفعلی خان به آنجا فرستاد که پس از محاصرۀ چند ماهۀ قلعۀ لار ، محمد خان لاری تسلیم گردید و لطفعلی خان قلعه را تسخیر کرد . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص۳۰۳ به بعد»

یکی دیگر از معترضین به جعفرخان ، خسروخان والی کردستان بود که با متحد خود الله قلی خان والی کرمانشاه ادعای پادشاهی می کردند . که باعث گردید جعفرخان سپاهی را جهت سرکوبی به آنجا اعزام کند . آنجا نیز با شکست فاحشی به شیراز برگشت  . «رستم التواریخ ، آصف : ص۴۵۰»

درنواحی اصفهان اسماعیل خان عرب عامری با همدستی محمدخان اقدام به تحریکات اهالی بر ضد جعفرخان نمودند که طی نیرد های چند هفته ای جعفرخان با آنها نتیجه ای عاید نشد و او مجبور به بازگشت شد . دراین اثنا آغامحمد خان که در راه اصفهان بود ، برادرزاده اش فتحعلی خان را برای تسخیر یزد به آنجا فرستاد وخود نیزبه منظورسرکوب شورشهای ایلات قشقایی عازم فارس گردید . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص ۳۰۴تا۳۰۹»

از آن تاریخ به بعد جعفرخان به سبب بیماری بسیار کم از شیراز خارج شد و بیماری اش در سال ۱۲۰۳ ه.ق شدت یافت و این خبر توسط از افراد جعفرخان به سیدمرادخان و حاجی علی قلی و ابراهیم خان که در ارگ مسکونی درحبس بودند رسید و آنها درتاریخ بیست وپنجم ربیع الثانی سال ۱۲۰۳ ه.ق پس از رهایی از زندان به کمک  یاران وبرادران خود ، همانند شاه مرادخان وجهانگیرخان ، مخفیانه به بالین جعفرخان رفته و سر از بدنش جدا کردند . «رستم التواریخ : ص۴۵۱- کوه کمره ای :ص۳۵۱»

صید مرادخان مراد خان پس از اینکه به اتفاق جمعی از یاران خود جعفرخان را بقتل رساند ، با استفاده از نبودن لطفعلی خان برتخت سلطنت جلوس کرده وبنام خود سکه زد . و بزرگان و امرا را تهدید نمود که اگر دست ازحمایت لطفعلی خان برندارند تمامی وابستگان آنها را بقتل خواهد رساند . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص۳۱۵» واین تهدید اثر خودرا گذاشته وبسیاری ازهواداران لطفعلی خان از جانب او کنار رفتند . سپس صید مرادخان برادر شاهمرادخان را به مأموریت دفاع از شیراز گمارد. اما او بدست یاران وفادار لطفعلی خان کشته شد . ازسوی دیگر توسط وزیر خاندان زند ، میرزا حسین وجمعی دیگر ازبزرگان صید مرادخان دستگیر وبه زندان منتقل شد . آنگاه موقعیت جهت ورود لطفعلی خان به شیراز مهیا گردید وی پس از ورود به آنجا ازقاتلین پدر خود انتقام گرفت و در دوازدهم شعبان سال ۱۲۰۳ ه.ق براریکۀ سلطنت جلوس نمود . «تاریخ زندیه : ص۴۷ به بعد »