جعفرخان زند

  جعفرخان زند   حکومت ۱۱۹۹ الی ۱۲۰۳ ه.ق

در مبحث علی مرادخان آوردیم که وی پس از بقتل رساندن صادق خان خود برتخت سلطنت جلوس نموده و پایتخت را از شیراز به اصفهان منتقل کرد . او جهت مقابلۀ با قاجار به مازندران رفت . لیکن به او خبر رسید که جعفرخان درغیبت او فرصت رامغتنم شمرده وبه اصفهان تاخته است . علیمرادخان علیرغم توصیۀ پزشکان خود با عجله قصد مراجعت به اصفهان را کرد ، لیکن در روز اول ربیع الثانی سال ۱۱۹۹ ه.ق در مورچه خورت اصفهان ، جان به جان آفرین تسلیم کرد . « مجمل التواریخ : ص۳۴۷ به بعد – تاریخ زندیه : ص ۱۹ تا ۲۳»

جعفر خان زند پسرصادق خان اصفهان را اشغال کرده و حکومت را بدست گرفت اما آغامحمدخان سر رسید و او را از اصفهان بیرون راند و شاه زند بطرف شیراز عقب نشست و توانست مشکلاتی را که در سر راهش به شیراز بود مرتفع سازد . «تاریخ گیتی گشا : ۲۸۶» جعفرخان ناچار شد مجدداً پایتخت را از اصفهان به شیراز انتقال دهد . او برای برقراری نظم ، حاجی ابراهیم را به جای میرزا محمد کلانتر که هنوز در اصفهان بسر می برد ، به کلانتری فارس منصوب کرد . با شنیدن خبر حرکت آغامحمد خان بسوی تهران ، جعفرخان ابتدا پسرش لطفعلی خان را در فارس باقی گذاشت و سپس با سپاهی عظیم بطرف عراق و نواحی اصفهان عازم شد . و در آنجا به دلیل نبودن آغامحمدخان موفق شد شهر را از دست حاکم برگزیدۀ وی باقر خان خراسکانی ، خارج ساخته ، و او را بقتل برساند . «تاریخ زندیه : ص ۳۲» آغا محمدخان به محض اطلاع یافتن از این موضوع بلادرنگ به سمت اصفهان روانه شد و جعفرخان را بار دیگر وادار به بازگشت به شیراز نمود . «تاریخ گیتی گشا : ص ۳۱۰»

از اتفاقات مهم دیگر در زمان حکومت جعفر خان اعتراضات ایلات و عشایر و بزرگان در گوشه کنار نقاط ایران بود ، که می توان جنبش اعراب بنی کعب و شیخ غضبان در منطقۀ دورق را ، یکی از آنها دانست ، که توسط عبدالله خان زند ، فرماندۀ منتخب سپاهیان جعفرخان زند سرکوب گردید . « تاریخ گیتی گشا : ص۲۹۸به بعد»

تقی خان والی شهر یزد شخص دیگری بود که در مقابل استدلالهای غیر منطقی محصل مالیاتی جعفرخان که به آن شهر رفته بود ، تاب نیاورده و عصیان کرد . و با عدم اطاعت او جعفرخان سپاهی را به آنجا روانه کرد (۱۲۰۱ه.ق) و شهر را به حصر در آورد . تقی خان بیدرنگ قاصدی به نزد حاکم طبس فرستاد و از او استمداد طلبید که وی نیزجنگجویان بسیاری برای تقی خان گسیل داشت که متعاقب آن جعفرخان متحمل شکست فاحشی گردید . و باقیماندۀ سپاه او پس از بجا گذاشتن تجهیزات و ادوات جنگی بسوی شیراز گریخت . «رستم التواریخ ،آصف : ص۴۵۰- ذیل تاریخ گیتی گشا : ص۳۰۱» جعفر خان که گمان می برد عاملان شکست او در این نبرد محمدخان لاری ، پسر نصیرخان لاری بوده است ، سپاهی را به فرماندهی پسرش لطفعلی خان به آنجا فرستاد که پس از محاصرۀ چند ماهۀ قلعۀ لار ، محمدخان لاری تسلیم گردید و لطفعلی خان قلعه را تسخیر کرد . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص۳۰۳ به بعد»

ارگ وکیل شیراز زندیه عکس از وب سایت میراث فرهنگی فارس

یکی دیگر از معترضین به جعفرخان ، خسروخان والی کردستان بود که با متحد خود الله قلی خان والی کرمانشاه ادعای پادشاهی می کردند . و این عمل آنها باعث گردید جعفرخان سپاهی را جهت سرکوبی به آنجا اعزام کند .که این سپاه نیز با شکست فاحشی به شیراز برگشت  . «رستم التواریخ ، آصف : ص۴۵۰»

در نواحی اصفهان اسماعیل خان عرب عامری با همدستی محمدخان اقدام به تحریکات اهالی بر ضد جعفرخان نمودند که طی نیرد های چند هفته ای جعفرخان با آنها نتیجه ای عاید نشد و او مجبور به بازگشت شد . دراین اثنا آغامحمدخان که در راه اصفهان بود ، برادرزاده اش فتحعلی خان را برای تسخیر یزد به آنجا فرستاد و خود نیز به منظور سرکوب شورشهای ایلات قشقایی عازم فارس گردید . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص ۳۰۴تا۳۰۹»

از آن تاریخ به بعد جعفرخان به سبب بیماری ، بسیار کم از شیراز خارج می شد و بیماری اش در سال ۱۲۰۳ ه.ق شدت یافت و این خبر توسط یکی ازافراد وی به صیدمرادخان و حاجی علی قلی و ابراهیم خان که در ارگ مسکونی در حبس بودند رسید و آنها در تاریخ بیست و پنجم ربیع الثانی سال ۱۲۰۳ ه.ق پس از رهایی از زندان به کمک یاران و برادران خود ، همانند شاه مرادخان و جهانگیرخان ، مخفیانه به بالین جعفرخان رفته و سر از بدنش جدا کردند . «رستم التواریخ : ص۴۵۱- کوه کمره ای :ص۳۵۱»

پرچم-پادشاهان-سلسله-زند-بعد-از-کریم-خان

صید مرادخان پس از اینکه به اتفاق جمعی از یاران خود جعفرخان را بقتل رساند ، با استفاده از نبودن لطفعلی خان برتخت سلطنت جلوس کرده و بنام خود سکه زد . و بزرگان و امرا را تهدید نمود که اگر دست از حمایت لطفعلی خان برندارند تمامی وابستگان آنها را بقتل خواهد رساند . « تاریخ گیتی گشا ، ذیل : ص۳۱۵» و این تهدید اثر خود را گذاشته و بسیاری از هواداران لطفعلی خان از جانب او کنار رفتند . او سپس برادر شاهمرادخان را به مأموریت دفاع از شیراز گمارد . اما صیدمرادخان بدست یاران وفادار لطفعلی خان کشته شد . و وزیر خاندان زند ، میرزا حسین و جمعی دیگر ازبزرگان  ، شاهمرادخان را دستگیر و به زندان منتقل کردند . آنگاه موقعیت جهت ورود لطفعلی خان به شیراز مهیا گردید وی پس از ورود به آنجا از قاتلین پدر خود انتقام گرفت و در دوازدهم شعبان سال ۱۲۰۳ ه.ق بر اریکۀ سلطنت جلوس نمود . «تاریخ زندیه : ص۴۷ به بعد »

منابع :

تاریخ گیتی گشا ، محمد صادق موسوی اصفهانی ،به کوشش سعید نفیسی ، تهران ،÷۳۱۷ شمسی

تاریخ زندیه : نوشتۀ عبدالکریم علیرضا شریف شیرازی

رستم التواریخ : نوشتۀ محمدهاشم متخلص بآصف و ملقب به رستم الحکماء

تاریخ سیاسی اجتماعی ایران درعصر زند ، دکتر غلامرضا ورهرام ، ۱۳۸۵ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد یازدهم ، ایران درعصر زندیه ، جان پری ۱۳۹۳ شمسی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبورصادقزاده