زکی خان زند

  زکی خان زند (مدت حکومت یکصد روز)

کریم خان به هنگام مرگ چهار پسر و سه دختر داشت .

ابوالفتح خان : که در سال ۱۱۶۹ ه.ق متولد شد و در سال ۱۲۰۱ ه.ق وفات یافت .

محمدرحیم خان : او درسال ۱۱۷۳ ه.ق از مادری اصفهانی متولد شد و در روز بیست و دوم جمادی الثانی سال ۱۱۹۱ ه.ق از دنیا رفت .

محمدعلی خان : وی درسال ۱۱۷۴ ه.ق از مادری که دیانت یهودی داشت و بعد به اسلام گروید، متولدشد . تا سال ۱۲۰۶ از وی خبروجود دارد ،  لیکن پس از این تاریخ از او اطلاعی در دست نیست .

محمدابراهیم خان  : او درسال ۱۱۸۲ه.ق بدنیا آمد . و توسط علی مرادخان زند کور شد . وی درسال ۱۱۲۶ ه.ق از دنیا رفت .

پری جهان خانم : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او اطلاعی در دست نیست  اما اطلاع داریم که او درسال ۱۱۹۶ ه.ق با علی مرادخان زند ازدواج کرد .

خانم کوچک : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او نیز اطلاعی در دست نیست  وی به ازدواج ابراهیم خان پسر صادق خان درآمد .

بی بی کوچک : دربارۀ تاریخ تولد و مرگ او نیز اطلاعی در دست نیست  . او به عقد احمدمرادخان پسر علی مرادخان درآمد .

با مرگ کریم خان زند اوضاع و موقعیت بکلی تغییر کرده ، حماقت و خباثت خویشاوندان و نزدیکان عنان گسیختۀ او علنی و آشکار گردید . و میان آنها برای بدست آوردن تخت سلطنت در گیری خونینی بوجود آمد که بر اثر آن جنازۀ کریم خان بلاتکلیف سه روز بر زمین ماند . زکی خان با علی مرادخان متحد شدند و قبل از اینکه وکیل الرعایا را به خاک بسپارند ، عدۀ زیادی از بزرگان را کشته و یا کور کرده ، سپس ابوالفتح خان و محمد علی خان ، پسران کریم را باهم بر تخت سلطنت نشاندند و خود عمل رتق و فتق امور را در بهار ۱۱۹۳ ه.ق بدست گرفتند. « تاریخ زندیه : ص ۶- تاریخ گیتی گشا : ص۲۱۶ به بعد – مجمل التواریخ : ص۳۴۴به بعد» سپس زکی خان توانست جسد برادر خود را در عمارت کوچک زیبای کلاه فرنگی ، در شیراز به خاک بسپارد .

سیزده سال بعد ، وقتی روز اول ذی الحجه سال ۱۲۰۶ ه.ق آغامحمدخان قاجار که وارد شیراز گردید بدلیل کینۀ شدیدی که نسبت به  کریم خان و خاندان زند داشت فرمان داد تا عظام رمیمه (استخوانها)  وکیل الرعایا را به تهران برده و زیر پله های قصر او دفن کنند تا هر روز بتواند از روی استخوانهای وی عبور نماید . اما پس از حدود یکصد وپنجاه سال ، رضا شاه پهلوی فرمان داد استخوانهای کریم خان ، مجدد به آرامگاه اولیه وی باز گردانده شود . « گیتی گشا : ص ۲۱۵ به بعد» «فارسنامۀ ناصری ، جلد اول : ص۲۳۷»

تصویر-بیرون-آوردن-استخوانهای-کریم-خان-زند-و-انتقال-دادن-آن-به-مقبره-اوالیه-در-شیراز

پس از یک روز از درگذشت کریم خان ، گروگان قاجاری او ، آغامحمدخان قاجار که در بیرون شهر منتظر مرگ سردار بزرگ زند بود، توسط عمۀ خود که همسر کریم خان بود ، از این خبر مطلع شد و بلافاصله بهمراه تنی چند از یاران خود از طریق اصفهان به استر آبادرفت و حکومت مازندران و گیلان را بدست گرفت . «تاریخ گیتی گشا :ص۲۴۶ به بعد- تاریخ زندیه : ص ۵ به بعد – فارسنامۀ ناصری ، جلد اول : ص۲۲۰»

آغا-محمد-خان-قاجار

صادق خان برادر دیگر کریم خان نیز پس از اطلاع یافتن مرگ وکیل از بصره عازم شیراز گردید تا خود زمام امور را در دست بگیرد  . صادق خان وقتی به حوالی شیراز رسید پسرش جعفرخان را به نزد زکی خان فرستاد که دعوی جانشینی او را اعلام دارد. جعفرخان از سوی زکی خان با گرمی پذیرفته شد ، اما او در مجموع احساس کرد زکی خان مقاصد شومی در سر دارد و با او نمی توان وارد مذاکره شد .

مسجد-وکیل-شیراز-قدمت-زندیه-عکس-از-فرهمندآرشیو-میراث-فرهنگی-کشور

پس از باز گشت جعفرخان از شیراز ، صادق خان تصمیم به محاصرۀ شهر گرفت . لیکن زکی خان سپاهیان او را تهدید کرد که در صورت حمایت از صادق خان ، خانواده های خود در شیراز را به خطر خواهند انداخت . این اقدام زکی خان موجب شد که اکثر سپاهیان صادق خان اردوی او را ترک نمایند . بنابراین صادق خان با سیصد تن از سپاهیان خود شیراز را به بسوی کرمان ترک کرد . او در راه کرمان نامه ای به علی مراد خان زند که در اصفهان بود نوشت ، و او را به اتحاد دعوت نمود . (زکی خان پس از بدست گرفتن قدرت ، حکومت اصفهان را به علیخان واگذار کرده بود، تا اگر آغامحمدخان قاجار قصد حمله به جنوب را داشت ، علیمراد خان بتواند از پیشروی او جلوگیری نماید) علیمرادخان نیز به سبب کسب قدرت بیشتر و به بهانۀ اینکه زکی خان به خانوادۀ وکیل الرعایا وفادار نیست ، با پیشنهاد صادق خان موافقت کرد . زکی خان هنگامی که از همکاری آن دو مطلع شد ، برای سرکوبی علیمرادخان بسوی اصفهان حرکت کرد. و در روستای ایزد خواست قساوت و خشونت بسیاری از خود نشان داد که حتی سپاهیان خودش هم به وحشت افتادند . و بلا فاصله فرماندۀ خود را کشتند . و بدین ترتیب یکه تازی یکصد روزۀ زکی خان در بیست و نهم جمادی الاول سال ۱۱۹۳ ه.ق به پایان رسید .   « تاریخ گیتی گشا : ص ۲۱۹ تا ۲۲۰ و۲۲۴، ۲۲۷- تاریخ زندیه : ص۸تا۱۱»

بازار-وکیل شیراز دوره زندیه عکس-از-میراث-فرهنگی-فارس

منابع :

تاریخ گیتی گشا ، محمد صادق موسوی اصفهانی ،به کوشش سعید نفیسی ، تهران ،÷۳۱۷ شمسی

مجمل التواریخ :ابوالحسن بن امین گلستانه ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی ،تهران ۱۳۴۴شمسی

تاریخ زندیه : نوشتۀ عبدالکریم علیرضا شریف شیرازی

فارسنامۀ ناصری ، میرزا حسن (شیرازی)  فسایی، تهران ۱۳۱۳شمسی

مجمل التواریخ ،میرزا محمدخلیل مرعشی صفوی ، به کوشش عباس اقبال آشتیانی ،تهران ۱۳۲۸ شمسی

تاریخ سیاسی اجتماعی ایران درعصر زند ، دکتر غلامرضا ورهرام ، ۱۳۸۵ شمسی

کریم خان وزمان او ، پرویز رجبی ، ۱۳۵۱ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد یازدهم ، ایران درعصر زندیه ، جان پری ۱۳۹۳ شمسی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبورصادقزاده