المؤید فلک الدوله

المؤید فلک الدوله و غیاث المله ، ابوکالیجار گرشاسب ابوالمظفر (حکومت ۴۳۳الی ۴۴۳ه.ق)

المؤید فلک ‌الدّوله و غیاث الملّه، ابوکالیجار گرشاسب، ابوالمظفر (۴۴۳ق/۱۰۵۱م). در ایام فرمانروایی پدرش علاءالدوله، در همدان و اطراف آن حکومت می‌کرد (مجمل التّواریخ و القصص، ۴۰۳) و در( ۴۲۹ق۱۰۳۸م )که ترکمانان از برابر وهسودان گریختند، برخی از آنان، به سرکردگی کوکتاش، به همدان رفتند و ابوکالیجار را در آنجا به محاصره گرفتند. ابوکالیجار گرشاسب اول به همراهی مردم شهر، تصمیم به پایداری گرفت، اما پس از جنگ و گریزهایی دانست که از عهدۀ مهاجمان بر نمی‌آید. از این‌رو با کوکتاش صلح کرد، و دختر او را به زنی گرفت (ابن اثیر، ۹/۳۸۲). با اینهمه، ترکمانان دوباره به همدان تاختند و ابوکالیجار این بار شهر را ترک کرد و به کنگاور رفت.

سکه نقره آل کاکویه – مؤسسه کتابخانه و موزه ملک

ترکمانان پس از تسخیر و غارت شهر (۴۳۰ق/۱۰۳۸م) با نیرنگ وی را به نزد خود کشاندند و اموال او را تصاحب کردند، ولی ابوکالیجار گرشاسب خود گریخت (همو، ۹/۳۸۲-۳۸۴). از آن پس از او، در مقام امیر همدان، خبری نیست. پس از مرگ علاءالدّوله در( ۴۳۳ق/۱۰۴۱م )ابوکالیجار، بی‌اعتنا به برادرش فرامرز که در اصفهان به جای پدر نشسته بود، به نهاوند رفت و در آنجا حکومتی بنیاد نهاد (غفاری، ۸۱). در همین سال برادرش، فرامرز، به غرب تاخت و پس از تسخیر همدان، آن را اقطاع ابوکالیجار گرشاسب داد (ابن اثیر، ۹/۴۹۶). اما سال بعد ابراهیم ینال، برادر طغرل سلجوقی، قصد همدان کرد، و المؤید فلک الدوله ابوکالیجار که در آن شهر بود، به شاپور خواست رفت (۴۳۴ق/۱۰۴۲م). ابراهیم، به درخواست مردم همدان که ظاهراً از ابوکالیجار به تنگ آمده بودند، سر در پی او نهاد و شاپور خواست را تسخیر کرد، ولی به ابوکالیجار دست نیافت و به ری بازگشت. ابوکالیجار نیز پس از آن دوباره به همدان رفت (ابن اثیر، ۹/۵۰۷) اما اندکی بیش نگذشت که طغرل سلجوقی همدان را از ابوکالیجار، که به او پیوسته و وی را در تصرف ابهر و زنجان یاری کرده بود (صابی به نقل از ابن فوطی، ۴ (۳)/۵۰۹)، گرفت و از ابوکالیجار خواست که دژ کنگاور را نیز به وی واگذارد.

تصویری نقاشی شده از برج و باروی شهر قدیم یزد

اما چون نگاهبانان دژ از تسلیم آن خودداری کردند، طغرل به ری بازگشت و ناصر علوی را به نیابت خود در همدان گمارد. ابوکالیجار که به دژ کنگاور رفته بود، در ۴۳۶ق/۱۰۴۴م وارد همدان شد و نایب طغرل را بیرون راند و به نام عمادالدین ابوکالیجار مرزبان دیلمی، امیر عراق و فارس (نک‌ : آل بویه)، خطبه خواند (ابن اثیر، ۹/۵۰۹، ۵۲۶). با این حال از بیم ابراهیم ینال که در ۴۳۷ق/۱۰۴۵م به همدان تاخت، آنجا را ترک کرد و به کردان جوزقان پیوست. از این پس از فعالیت ابوکالیجار گرشاسب برای دست یافتن مجدد به حکومت خبری در دست نیست. حتّی در ۴۳۹ق/۱۰۴۷م که ابراهیم ینال دژ کنگاور را تسخیر کرد، ظاهراً وی مقاومتی نشان نداد و به خوزستان نزد عمادالدین ابوکالیجار مرزبان رفت (همو، ۹/۵۳۷، ۵۵۱) و مدتی بعد از سوی ابونصر فولادستون دیلمی حکومت اهواز یافت (غفاری، ۸۲) و تا هنگام مرگ در ۴۴۳ق/۱۰۵۱م در آن مسند بود (ابن اثیر، ۹/۵۸۰)

منابع :

دانشنامه بزرگ اسلامی ، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی ، تحقیق و پژوهش و نویسندگان  : صادق سجادی ـ سیدعلی آل داوود جلد دوم ص ۴۵۴

تحقیق و گردآوری : مهدی صبور صادقزاده