داریوش دوم هخامنشی

داریوش دوم  « اُخُس یا وهوکه»

داریوش دوم سکه های ایران زمین-شریعت زاده

سغدیانوس سعی کرد برادر ناتنی اش ، اُخُس «وهوکه» را که ساتراپ هیرکانی وفرزند دیگر همسر بابلی اردشیربود ، به طمع تاجگذاری به شوش فرا بخواند . شاید به این امید که بتوان یکی دیگر از مدعیان سلطنت را نیز از پیش پا بردارد . اما اُخُس به دعوت وی ظنین شد وبهانه آورد . پس از مدتی در فوریه ۴۲۳ق.م با نام پادشاهی داریوش دوم به همراه درباریانی مانند ،آرباریوس فرمانده سواره نظام آرکسانس ، آرشامه ساتراپ مصر وآرتوکسارکس خواجه قدرتمند در بابل ظهور کرد .«داندامایف ۱۹۸۹: ۲۵۸ »« کورت ،۲۰۰۷: ۳۳۳، ۳۳۲» وی در کتیبه هایش خود را سپر و جانشین اردشیر معرفی می کند.

به عبارتی دیگر زرین کوب می گوید  :سلطنت سغدیانوس ششماه بیشتر دوام نیاورد زیرا برادر دیگر او بنام وهاوکا یا وهوکه او را بکشت  وزمام امور را بدست گرفت ونام خود را داریوش دوم نهاد.«زرین کوب ص ۱۷۸» داریوش دوم او را در اتاقی مملو از خاکستر انداخت وبه حکومتش پایان داد. « زرین کوب ص۱۷۸»

محدوده قلمرو هخامنشیان در اوج قدرت

به گزارش کتزیاس همسرداریوش دوم «خواهر ناتنی وی» که پریزاتیس نام داشت بسیار با نفوذ بود و قبل از پادشاهی داریوش سه فرزند برایش بدنیا آورد که یکی دختری بنام آمستریس ودیگری پسری بنام آرساسیس بود که بعدها اردشیر نامیده شد وبا نام اردشیر دوم جانشین پدر گردید . و سومی کوروش نام داشت . پریزاتیس دارای فرزندان زیادی شد که همگی از دنیا رفتند. « پی یر بریان ۲۰۰۲: ۵۹۰ ،۵۸۹ – زرین کوب ص۱۸۱»

در مدت کوتاهی پس از فرمانروایی داریوش دوم توسط یکی از برادران او بنام آرسیتس و پسر مگابیز در سوریه شورشی بپا شد .پادشاه قشونی به فرماندهی آرتاسیراس برای سرکوبی برادر روانه کرد . آرتاسیراس پس از مشکلات اولیه موفق شدبا دادن رشوه به سربازان مزدور آرسیتس آنها را از همراهی وی منصرف کند وآنان را شکست دهد که در نهایت رهبر این شورش دستگیر و اعدام گردید .« کوک ۱۹۸۳: ۱۳۰ – پیرنیا۱۳۱۱: ۲/۹۵۷ – ۹۵۹ – رجبی ۱۳۸۱: ۳/۷۸ ،۷۹»

داریوش دوم پس از حذف تمامی رقبای خانوادگی وتثبیت فرمانروایی خویش در سال ۴۲۴ ق.م توجهش معطوف به نا آرامی ها در بعضی شهرهای آسیای صغیر که در پیوند با یونانیان بودند گردید و همچنین جنگ های پلونز که همزمان در جریان بود . « قس ، بریان ۲۰۰۲: ۵۹۰ »

در آسیای صغیر و یونان آنچه بهتر از یک سپاه رزمی برای پارس عمل می کرد ، طلا بود . در این عصر نبدی معروف به جنگ پلوپونز که طرفین آن اسپارت و آتن بودند به اوج درگیری رسید . داریوش دوم می دانست که دراین برهه از زمان چگونه می بایستی از طلاهای خود به مانند سلاحی بیصدا استفاده کند و بین طرفین دعوا موازنه قدرت وجود آورد تا جنگ به درازا کشیده شده تا هیچکام از آنها مغلوب یا غالب نشوند. «زرین کوب ص۱۸۰» روند حوادث آسیای صغیر و تحولات در جنگهای پلوپونز را دو دولتمرد مقتدر سیاستمدار پارسی ،یعنی تیسافران و فارناباز برعهده داشتند .

بار عام رعایا شاه هخامنشی

تیسافران فرزند هبدرانس فرمانده سپاه جاویدان در عصرخشایارشاه در سال ۴۸۰ ق.م بود .برادر او بنام تری تخمه با دختر داریوش دوم ازدواج کرده وخواهرش نیز همسر آرساکس پسر پادشاه بود که اینها نشانگر اصیل بودن آن خانواده می باشد. به رغم اینکه بعدها این خانواده مورد غضب پریزاتیس قرار گرفته و تری تخمه اعدام شد، لیکن تیسافران همچنان در موقعیت و منصب خود کمافی السابق قرار داشت وکماکان در تحولات آسیای صغیر و جنگ های پلو پونز و ادامه اختلاف بین آنها نقش مهمی را برعهده داشت . « برن ۱۹۸۵: ۲۴۹ ،۲۲۴- داندامایف ۱۹۸۹: ۲۶۰»  از سوی دیگر فارناباز فرزند آرتاباز یکی از دوسردار اصلی خشایارشاه در جنگ پلاته بود . فارناباز در زمان داریوش دوم شهربانی فریگیه و نواحی هلسپونت و تمام نواحی شمال غربی آسیای صغیر را به مرکزیت داسکیلیوم برعهده داشت و تیسافرن نیز پس از سرکوب شورش شهربان لیدی ، شهرهای یونانی نشین را در مرکز و جنوب غربی آسیای صغیر بدست آورد.«به نقل از کتزیاس» سپس پیسوتنس شهربان لیدی را اسیر کرده اما به او  تامین جانی داد ، لیکن داریوش دوم این شورشی را اعدام کرد.تیسافرن به پاداش این خوش خدمتی به حکومت شهر های لیدی ، کاریه و ایونی منصوب شد. ویلیکون را نیز به پاس خیانت به پیسوتنس مورد تفقد قرار داده و به وی املاک فراوانی هدیه کرد و حکومت بخش هایی از قلمرو خود را به او سپرد .«پیر نیا ۱۳۱۳: ۲/۹۵۹، ۹۶۰- رجبی ۱۳۸۱: ۳/۸۰، ۸۱ – برن ۱۳۸۵: ۱۸۵، ۱۸۴»

در این هنگام در شهر کاریه شورشی به سرکردگی آمورگس پسر پیسوتنس صورت گرفت وشاه تیسافرن را مامورسرکوبی او نمود . « توسیدیدس ، کتاب هشتم ، ۲۸،۲،۴» تیسافرن باکمک اسپارتی ها شورش کاریه را سرکوب نمود و آمورگس شورشگر، اسیر تیسافرن گردید. «توسیدیدس ، کتاب هشتم ، ۲۸ ، ۲،۴»

پنجۀ شیر متعلق به سرستون سنگی تخت جمشید سدۀ ششم پیش از میلاد-قدمت هخامنشی-محل نگهداری، موزۀ ملی

بدنبال موفقیت تیسافرن در بستن قرار داد با اسپارت که بار دیگر حاکمیت پارسیان را برتمامی سرزمینهای گذشته رسمیت بخشید و فارناباز نیز در رقابت با تیسافرن درپی اتحاد با اسپارت و اعزام ناوگان به هلسپونت و اجازه گردآوری مالیات از شهرهای یونانی برآمد .«توسیدیدس ،کتاب هشتم ،۸۰،۱،۲»  بهمین صورت رقابت بین فارناباز وتیسافرن در آسیای صغیر به منظور جلب رضایت بیشتر شاه همچنان ادامه داشت . البته هرچند که تیسافرن سیاستمداری باهوش و زیرک بود و تاحدود زیادی توانست توازن قوا بین آتن و اسپارت را حفظ کند، رقابت وی با فارناباز باعث می شد که به اجبار در بعضی از موارد درباره آتن و اسپارت سیاست متفاوتی در پیش بگیرد هرچند که شاید سیاست داریوش دوم نیز در این اواخر در حمایت در اسپارت نیزنقش مهمی در عدم موفقیت سیاست های تیسافرن در آسیای صغیر ویونان داشت .

درهرحال پس از رقابت ها وکشمکشهای بسیار آتن در سال ۴۰۸ ق.م در صدد مذاکره با داریوش دوم برآمد در حالی که قبل از آن اسپارتی ها موفق شده بودند ، حمایت و رضایت شاه راجلب کنند . لذا تلاش های فارناباز برای ایجاد ملاقات آتنی ها با شاه ناکام ماند . «گزنفون ، هلنیکا ، کتاب اول ، ۹،۶،۵» «توسیدیدس ،کتاب هشتم ، ۴۰ »

از سوی دیگر در سال ۴۰۷ ق.م کوروش جوان به فرماندهی نیروهای پارسی در آسیای صغیر منصوب گردید . و آمدن او باعث تقویت بیشتر روابط اسپارتی ها  واتحاد و ایجاد دوستی با سردار اسپارتی بنام لیساندر شد . تیسافرن پس از برکناری از شهربانی لیدی ، نظارت برشهرهای یونانی نشین آسیای صغیر را برعهده گرفت . درنتیجه بخل وحسادت کوروش جوان نسبت به تیسافرن که سیاستمداری کهنه کار و با تجربه بود ، بسیاری از آن شهر ها منجمله میلتوس بدست لیساندر فتح شد و او هم حاکمیت آنها را به کوروش واگذار کرد . و همچنین لیساندر موفق شد آسیب زیادی به نیروی دریایی آتن در آسیای صغیر و دریای اژه وارد کند ، و در نهایت بزرگترین ضربه به نیروی دریایی آتن در سال ۴۰۴ ق.م وارد سازد ، بطوری که آتنی ها پس از این شکست وادار به پذیرش صلح با اسپارت شدند . و از طرف دیگر پارسیان توفیق یافتند پس از سالها بار دیگر بر کرانه های آسیای صغیر مسلط شوند .     «داندامایف ۱۹۸۹ : ۲۷۳ ،۲۷۰ – کوک ۲۰۰۵: ۱۵،۱۶»

گردنبند سنگ قیمتی وطلا قدمت  هخامنشی محل نگهداری-موزه ملی

در این ایام حکومت داریوش دوم که وی درگیر مشکلات داخلی وخارجی بود ، ساتراپی های ناحیه آسیای صغیر به کمک یونانی ها ادعای خود مختاری داشتند واز سوی دیگر در ناحیه ماد ودر میان اقوام کادوسی نیز شورشهایی صورت گرفت که تا مدتها ادامه داشت ودر همان حال  دربار گرفتار توطئه های داخل از جمله ملکه پریزاتیس و ضعف فراوان مستولی بر حکومت بود .  «کنتس ۱۹۸۹: ۱۰۸،۱۱۰ – گزنفون هلنیکا ،کتاب دوم ص۱۹»

باری جنگهای مداوم پلوپونز باعث شد که پارسیان بتوانند از این فرصت استفاده کرده وبه امور داخلی بپردازند .لیکن رقابت ساتراپهای داخلی در آسیای صغیر بویژه فارناباز وتیسافرن وکشمکشهای  داخلی در دربار مانع از آن بود که اوضاع داخلی وخارجی پارسیان دارای نظم وترتیب شود . « داندامایف ۱۹۸۹: ۲۷۰ »

در سال ۴۱۱ق.م مصر به بهانه جانبداری ساتراپ مصر ، از یهودیان آنجا سر به شورش برداشت وبا وجود مشکلات داخلی وعدم قدرت نظامی توانستند سرزمین خود را از زیر سلطه پارسیان خارج ساخته و اعلام استقلال نمایند . سرزمین مصر تا نزدیک به شصت سال مستقل باقی ماند لیکن پس از آن در زمان اردشیر سوم مجدد به تصرف ایران درآمد. « پیرنیا ص۱۴۱»

دربار ایران سپاهی را به فرماندهی آمیرتایوس دوم جهت سرکوبی شورش مصر به منطقه گسیل داشت ، اما این شورش بزودی تمام مصر را دربر گرفت . دربار ایران آبروکوماس فرمانده سوریه را نیز جهت سرکوبی شورش به مصر اعزام کرد . لیکن دراین هنگام داریوش دوم در سال۴۰۴ق.م در شهر بابل یر اثر بیماری در گذشت .

او آخرین پادشاه هخامنشی بود که در نقش رستم مدفون شد . سپس همسرش پرسیاتیس جانشین وی گردید. که بعدها از پسرش کوروش جوان در مقابل اردشیر دوم حمایت کرد . «سانچیسی ،وردنبورگ ،۵۰ ،۵۱»

مقبره داریوش دوم هخامنشی

منابع :

حسن پیرنیا (مشیرالدوله) ، تاریخ ایران باستان ،سال ۱۳۱۱ چاپ مجلس ، تهران

داندامایف ، م، ا، ۱۳۷۵ (ایران درعصرماد وهخامنشی)  تاریخ تمدن آسیای مرکزی ، ترجمۀ صادق ملک شهمیرزادی ، تهران

کورت ، آملی ، هخامنشیان ، مرتضی ثاقب فر، تهران ، ققنوس ، ۱۳۸۲ شمسی

بریان ، پیر ، تاریخ امپراطوری هخامنشی ، ترجمۀ مهدی سمسار ، تهران زریاب ، ۱۳۷۸ شمسی

عبدالحسین زرینکوب ، تاریخ مردم ایران ، جلد اول ، تهران ، امیرکبیر، ۱۳۶۸ شمسی

گزنفون  ، هلنیکا ، برگردان انگلیسی از هنری دکینز ، کتاب دوم

بادیان ، اسکندر در ایران ، تاریخ ایران دورۀ هخامنشی ، جلد دوم ، به سرپرستی ایلیا گرشویچ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ، تهران ، جامی ۱۳۸۵ شمسی

برن ، آ. ر ، ایران ویونانیان ، تاریخ ایران ، دورۀ هخامنشیان ، جلد دوم ، به سرپرستی ایلیا گرشویچ  ، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر ، تهران ، جامی۱۳۸۵ شمسی

توسیدیدس ، تارخ جنگهای پلوپونزی ، ترجمۀ محمد حسن لطفی

رجبی ، پرویز ، هزاره های گمشده جلد سوم ، هخامنشیان به روایتی دیگر ، تهران ، توس

رجبی ، پرویز ، هزاره های گمشده جلد اول ، زرتشت و اوستا ، تهران ، توس

لکوک ، پی یر، کتیبه های هخامنشی ، ترجمۀ نازیلا خلخالی ، تهران ، فرزان روز ،۱۳۸۲ شمسی

مطالب خلاصه ای از مبحث داریوش دوم در کتاب تاریخ جامع ایران ، جلد اول ، محمد تقی ایمانپور

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده