دوران پارینه سنگی جدید در ایران

دوران پارینه سنگی جدید

الف – مطالعات و بررسی های انجام شده دوران پارینه سنگی جدید در یک قرن گذشته

پیدایش این دوره با تسخیر کامل کره زمین توسط  انسان امروزی همراه است.

آغاز این دوره را از حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار سال پیش تخمین زده اند که تاحدود ده هزار سال پیش از میلاد ادامه داشته است .

استخوان-بز-کوهی-و-گراز—غاریاقته-لرستان دوران پارینه سنگی جدید -محل-نگهداری-موزۀ-ملی

پایان این دوره در خاور میانه را صاحب نظران حدود چهار هزار سال زودتر نسبت به اروپا (چهارده هزار سال پیش) تعیین کرده اند. منابع  درباره این عصر به مراتب بیشتر از دوره قبل است . ازاین رو ،شناختی که از این دوره وجود دارد بسیار مفصل تر و کاملتر از دوره پارینه سنگی میانه است .

از ویژگی های مهم عصر پارینه سنگی جدید ، افزایش قابل توجه جمعیت است زیرا آثار به جای مانده از زندگی انسانهای این دوره نسبتاً زیاد است . آثارمربوط به این دوره ، در مناطق بسیار وسیعی از کره زمین (درهمه قاره ها) شناسایی شده است . در این دوره مکانهای انتخاب شده برای زندگی را علاوه بر غارها ، پناهگاههای زیر سنگی و فضاهای باز (دشت ها) نیز تشکیل داده اند.

طول این دوره در عصر یخبندان چهارم طی شده است از حدود یازده هزار و هشتصد سال پیش همزمان با نوسانهای آلرود که نشاندهنده بهتر آب و هوا است ، دوره یخبندان همچنین عصر پارینه سنگی در اروپا به پایان رسیده است.

دراین دوره حیوانات بزرگ عصر یخبندان (ماموت و کرگدن ) افزایش چشمگیری داشتند ، و به نظر می رسد شرایط مناسبی برای شکار، اصلی ترین منبع معیشت انسانهای آنزمان فراهم شده بود .

از مشخصه های دیگر این دوره پیدایش یک سلسله نوآوری ها در زمینه فناوری است . ساخت ابزارهای جدید با کاربردهای دقیق تر و متنوع تر نشانه بارز این نوع آوری است و از جمله مهمترین آنها عمومیت یافتن استفاده از فناوری ساخت تیغه و بطور کلی صنعت تیغه سازی است.

از نوع آوری های دیگر این دوره ، استفاده از مواد استخوانی در ساختن ابزارها و همچنین اشیاء هنری است که تا قبل از این دوره ظاهراً رایج نبوده است . مهمترین ویژگی این دوره، گسترش و توسعه جلوه های هنری و تظاهرات مذهبی است که به نطر می رسد بیش از هر چیز فرهنگ های این دوره را تحت تاثیر قرار داده باشد .

(گارو) اولین تحقیقات را درباره این دوره در منطقه زاگرس انجام داد. او مدت نسبتاً کوتاهی به حفاری غار هزار مرد در شمال عراق پرداخت و پس از آن گمانه ای هم در غار زارزی باز کرد و در هردو منطقه به آثار متعلق به این دوره دست یافت (گارو۱۹۳۰)

از این زمان به بعد ،باستان شناسان دیگری نیز به حفاری و تحقیق در این ناحیه پرداختند از جمله سه گروه باستان شناس آمریکایی برای ادامه تحقیقات باستانشناسی به این محل اعزام شدند که بخشی از تحقیقاتشان به این دوره مربوط می شد .

درفش-استخوانی—غار-یافتۀ-خرم-آباد دوران پارینه سنگی جدید محل-نگهداری-وآرشیو-موزۀ-ملی-ایران

گروه اول به سرپرستی روبرت بریدوود که کار بررسی مناطق باستانی منطقه کردستان عراق و همچنین بخشی از زاگرس مرکزی (منطقه کرمانشاه ) را به عهده داشت.

گروه دوم به سرپرستی سولکی از دانشگاه کلمبیا ، که ماموریت اصلی اش حفاری غار بسیار معروف و مهم شانیدر در شمال عراق بود.

گروه سوم پروژه را فرانک هول و همکارانش جیمز فلانری و جیمز نلی برعهده داشتند. هدف اصلی گروه اخیر بررسی و حفاری مناطق مهم دوران پیش از تاریخ لرستان ،خصوصاً دره خرم آباد بود.

نتایج کار این سه گروه ، به همراه تحقیقات دیگری که به وسیله افراد مختلف در این ناحیه انجام شد، اطلاعات نسبتاً با ارزشی در اختیار باستانشناسان قرار داد که به اختصار به شرح آنها خواهیم پرداخت .

تاکنون حداقل شش اجتماع متعلق به فرهنگ بردوستی در دامنه های زاگرس شناسایی شده است که پنج اجتماع در ایران و یک اجتماع در خاک عراق فعلی بوده است (اسمیت ۲۶ :۱۹۸۶)در حال حاضر، تعیین دقیق شمار محل های باستانی مربوط به این فرهنگ مشکل است، اما آثار پراکنده آنرا در سراسر کوههای زاگرس می توان یافت ؛ از جمله در شمال کردستان که قدمت ابزارهای بدست آمده متعلق به این دوره در آنجا ۲۴تا ۳۴ هزار سال قبل می رسد و نیز در زاگرس مرکزی در غارهای خرملی (در نزدیکی بیستون درکرمانشاه )و وارواسی ، انواع اسکنه ها از نوع چند وجهی و همچنین رنده های سنگی و تیغه های با لبه دندانه دار از این غارها بدست آمده است که سی درصد آنها را ریز ابزارها و سی و هشت درصد آنها را ریز تیغه های نوع دو فور و حدود پانزده درصد آنها را ریزتیغه هایی با روتوش های مقطعی بر روی قسمتی از لبه ها تشکیل می دهد . نکته قابل توجه در میان آثار بدست آمده ازغار وارواسی ،تیغه ها و ریز تیغه ها است که حدود شصت درصد ابزار بدست آمده را شامل می شود . (الزوسکی۱۹۹۳-۱۸۷-۲۰۷ )

باز-سازی-صحنه-شکار دوران پارینه سنگی جدید

در محدوده زاگرس مرکزی تعداد خراشنده های کشف شده نسبتاً کم است . اغلب آنها از نوع ساده و بر روی قسمت انتهایی تیغه ها ساخته شده است . و تعدادی دیگر از نوع قایقی شکل است . در غار برد سپید «نزدیک سراهان لرستان» نیز می توان آثار مربوط به این فرهنگ را مشاهده کرد«مک برنی ۱۸۶-۱۸۵ :۱۹۷۰» در مجموعه غارهای ارجنه ،یافته و پاسنگر«اجتماع خرم آباد» تعدادی ابزارهای سنگی مشابه بدست آمده که وضع نسبتاً روشن تری دارند و براساس آنها این فرهنگ را به دوره های کوتاه تری تقسیم کرده اند.

۱-دوره بردوستی قدیم با قدمت سی و هشت تا سی هزار سال پیش از میلاد

۲-دوره بردوستی جدید با قدمت سی تا بیست هزار سال پیش از میلاد

در خوزستان هنوز اثری از فرهنگ بردوستی یافت نشده است . اما رایت حدود شش محله را در منطقه ایذه شناسایی کرد و احتمال داد که به این فرهنگ تعلق داشته باشد . «اسمیت ۲۷:۱۹۸۶»

در بخش جنوبی زاگرس احتمالاً می توان آثار این فرهنگ را در غاری بنام اشکفت قادی برم شور در کنار دریاچه مهارلو و همچنین در کناره دریاچه تشک واقع در نزدیکی شیراز یافت «پیپرنو۱۹۷۴ :۱۳-۹»

در مجموع آثاری که از رهگذر آن بتوان جلوه های معنوی فرهنگ بردوستی را روشن کرد ، تقریبا بدست نیامده است . در مقابل، ابزارهای بسیاری از این فرهنگ کشف شده است که بیانگر فراوانی عناصر مادی آن است.

منبع :

جلال الدین رفبع فر ، کتاب تاریخ جامع ایران ، جلد اول ، ص ۲۸ تا۳۱

ب – مطالعات و بررسی های انجام شده دوره پارینه سنگی نوین در عصر کنونی

پارینه سنگی جدید

(حدود چهل هزار تا بیست هزار سال پیش)

انسان نخستین در ایران به روایت موزه ملی ایران . از سری آشنایی با باستانشناسی و تاریخ ایران

نوشتۀ : دکتر فریدون بیگلری ، بخش پارینه سنگی و واحد انتشارات موزه ملی ایران ، تهران ۱۳۹۷

انسانهایی شبیه ما حدود چهل هزار سال پیش وارد ایران شدند . این انسانها سنگ تیغه های تیز و باریکی می تراشیدند که در ساخت سر نیزه یا چاقو استفاده می شد . و در شکار حیواناتی مانند گور ایرانی ، گاو وحشی و بزکوهی بکار می رفت . در این دوره از استخوان و شاخ حیوانات نیز ابزارهایی برای کارهای روزانه خود می ساختند . آنها از خاکی به رنگ قرمز و زرد به نام اُخرا برای رنگ کردن و دندان حیوانات و صدف برای تزیین پوست ، مو و لباس خود استفاده می کردند . در این دوره نیز عصر یخبندان ادامه داشت و حتی سردتر از پیش شد . مهم ترین آثار سکونت انسانهای این دوره در غاری بنام یافته در خرم آباد ، چند غار نزدیک کرمانشاه ، در اطراف بیابانهای مرکز ایران و همچنین در مازندران یافت شده است . استخوانهای این انسانها در غاری بنام اشکفت گاوی در نزدیکی شیراز کشف شده است .

باستانشناسان به این دوره پارینه سنگی جدید می گویند .

از این دوره بقایای فسیل انسان در پناهگاه ورواسی در کرمانشاه و غار اشکفت گاوی در فارس کشف شده است

مکانهای مهم:

• غار خر، پناهگاه ورواسی، غار ملاورد، پناهگاه یووان (کرمانشاه)
• غار یافته، غار گیلوران، پناهگاه گرارجنه، پناهگاه پاسنگر، غار کلدر (لرستان)
• غار اشکفت گاوی، غار انجیری، غار بوف (فارس)
• محوطه سفیدآب، محوطه قلعه گوشه (اصفهان)
• محوطه گرم رود (مازندران)

ابزار تیغه نوک تیز که در کاوش باستانشناسی غاریافتهدر لرستان کشف شده و مربوط به  دوران پارینه سنگی جدید می باشد .منع: آرشیو موزه ملی ایران

صدف دوکفه ای که در کاوش باستان شناسی در پناهگاه صخره ای پاسنگر در لرستان کشف شده است . احتمالاً از آن به شکل ظرف برای آماده کردن خاک رنگی (اُخرا) استفاده می شده است . و متعلق به دوران پارینه سنگی جدید می باشد . منبع : آرشیو موزه ملی ایران

بازسازی صحنه ای از زندگی ساکنان غاریافته در  دوران پارینه سنگی جدید منبع : آرشیو موزه ملی ایران

منبع : گزارشات دکتر فریدون بیگلری معاونت محترم فرهنگی موزه ایران باستان

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده