دوران پارینه سنگی کهن در ایران

دوران پارینه سنگی کهن

الف – مطالعات و بررسی های انجام شده پارینه سنگی قدیم  در یک قرن گذشته

قدیمیترین و طولانی ترین عصر زندگی انسان به این دوره تعلق دارد که با پیدایش اولین ابزارهای سنگی تراشیده شده بدست انسان آغاز می شود و با پیدایش انسان معروف به انسان اندیشمند و ناپدید شدن انسان معروف به راست قامت (حدود سیصدهزارسال پیش ) پایان می یابد.

ادامه دوران پارینه سنگی کهن در ایران

بازمانده های فرهنگ های مربوط به این دوره تاکنون دست کم در چهار منطقه از ایران شناسایی شده است :

۱-منطقه شمال خراسان در سالهای ۱۹۷۴-۱۹۷۵میلادی ،آریایی و تیبو ، زمین شناسان زمین شناسان ایرانی و فرانسوی هنگام بررسی های

سنگ-مادر-دوسویه–دوره-پارینه-سنگی-قدیم–مکشوفه در-کشف-رود-مشهد-محل-نگهداری-موزۀ-ملی

زمین شناختی در بستر رودخانه کشف رود ، در یکصد کیلومتری شرق مشهد موفق شدند حدود شصت قطعه ابزار سنگی ،غالبا از جنس سنگ های کوارتز و کوارتزیت را از دو منطقه آبروان و حوالی روستای بغ بغو ، از سطح قدیمیترین لایۀ مربوط به رسوبات آبرفتی رودخانه جمع آوری کنند .

به نظر کاشفان این مجموعه ابزارهای بدست آمده از کشف رود مجموعه ای کاملا متجانس است و از نظر نوع شناسی و همچنین تکنیک های تراش ، همگونی چشمگیری نشان می دهد (آریایی وتیبو ۱۹۷۵-۱۹۷۷: ۱۰۱،۱۰۸) کاشفان این آثار معتقدند که این ادوات  به دوره قبل آشولی acheulian , و همعصر با فرهنگ اولداوی oldowan پیشرفته در آفریقای شرقی (هشتصد هزار سال پیش ) تعلق دارد

سنگ-مادر-مکشوفه-در-کشف-رود-مشهد–دوره-پارینه-سنگی-قدیم–محل-نگهداری-موزۀ-ملی

۲- منطقۀ سیستان (فرهنگ لادیزی)

در سال ۱۹۷۶میلادی یک متخصص آمریکایی مجموعه دیگری از ابزار و ادوات سنگی را در سیستان کشف وجمع آوری کرد . که بعد ها آن را فرهنگ لادیزی نامیدند بخشی از این مجموعه در فضای باز و از روی سطح زمین های کناره رودخانۀ لادیز و بخشی دیگر از کناره رودخانه مشکید بدست آمد (هیوم۱۹۷۶)

هیوم آثار فرهنگ لادیزی را با توجه به داده های زمین شناختی به دوره ای نسبت می دهد که قدیم تر از عصر یخبندان سوم در اروپا (ریس) نیست. این دوره یخبندان در سالیابی های کلاسیک به اواسط دوره پلئیستوسن plei stocene  جدید یعنی دست کم یکصد هزار سال پیش مربوط است (اسمیت ۱۶:۱۹۸۶)

۳- آذربایجان :

در سال ۱۹۷۴میلادی هلن صادق کوروس Helen sadak kooros سه غار و هفت محل باستانی را در منطقه آذربایجان در میان مثلث تبریز- مراغه – میانه کاوش کرد که از این محل ها مقداری ادوات سنگی بدست آمد که متخصصان آنها را متعلق به دوره پارینه سنگی قدیم می دانند. (صادق کوروس: ۱۹۷۶ :۱-۱۰) در این محل ها متاسفانه تعداد آثار نسبتاً کم است از جمله تعداد معدودی سنگ آتشزنه با کیفیت متوسط و تعداد دیگری از سنگ های مختلف ؛ تعدادی تراشنده نیز از غارها بدست آمده است که شامل ابزار سنگی مثلثی شکل با انتهای تیز شده از نوع سوراخ کن و تعدادی سنگ مادر نیز در میان ادوات بدست آمده از غارها دیده می شود.

۴- دامنه های زاگرس

در دهه های ۱۹۵۰ و۱۹۶۰میلادی گروهی از باستانشناسان آمریکایی به سرپرستی روبرت بریدوودrobert braidwood (رئیس مرکز شرق شناسی دانشگاه شیکاکو) موفق شدند در چندین محل از دامنه های زاگرس، آثار مربوط به این دوره را شناسایی کنند. یکی از این محل ها بردبالکا barada balka بود. این محل یکی از قدیمیترین و معروفترین زیستگاههای انسان در دامنه های شمال غربی زاگرس، در دره چمشمال است ارتفاع این محل از سطح دریا حدود هفتصد متر می باشد.

چارلز ردمن charls redman بردبالکا را قدیمیترین زیستگاه انسانی شناخته شده در زاگرس معرفی و قدمت آنرا بیش از یکصد هزار سال تعیین کرده است (ردمن ۶۲:۱۹۷۸ ) اما فیلیپ اسمیت متخصص کانادایی ، سابقه برد بالکا را به اواخر سومین دوره عصر یخبندان (ریس ورمriss-wurm  ) یا آغاز آخرین عصر آن یعنی (ورم wurm) حدود هشتاد هزار سال پیش نسبت داده است. (اسمیت۱۶:۱۹۸۶ )

فرانسوا اور Francois.hours انسان شناس معروف فرانسوی آثار بدست آمده از برد بالکا را متعلق به فرهنگ آشولی جدید دانسته است که در این صورت به بیش از صدهزارپیش مربوط می شود  (اور ۱۰۹:۱۹۸۸ )

منبع :

جلال الدین رفبع فر ، کتاب تاریخ جامع ایران ، جلد اول ، ص ۱۸

ب – مطالعات و بررسی های  انجام شده دوران  پارینه سنگی کهن در عصر کنونی

ایران در دوران پارینه سنگی 

(بیش از یک میلیون سال تا حدود دوازده هزار سال پیش )

منبع : انسان نخستین در ایران ، به روایت موزه ملی ایران ، از سری آشنایی با باستان شناسی وت اریخ ایران

نوشتۀ دکتر فریدون بیگلری ، بخش پارینه سنگی و واحد انتشارات موزۀ ملی ایران ، تهران ۱۳۹۷

دوره پارینه سنگی قدیم (بیش از یک میلیون سال تا حدود ۲۰۰ هزار سال پیش)

در حدود دو میلیون سال پیش انسانهای اولیه به دلیل آب و هوایی ، بتدریج از قاره آفریقا به قاره های مجاور از جمله آسیا مهاجرت کردند . این انسانها که راست قامت گفته می شوند ؛ احتمالاً  بین یک تا دو میلیون سال پیش وارد سرزمین ایران شدند . آن ها در گروههای کوچک زندگی می کردند و در جستجوی خوراک دائمأ از جایی به جای دیگر می رفتند . انسانهای راست قامت با شکستن قلوه سنگ های طبیعی ، تراشه سنگ هایی با لبه تیز می ساختند که مانند چاقو برای انجام کارهای مختلف استفاده می شد. آنها با استفاده از لبه تیز چنین ابزارهایی پوست ضخیم حیوانات را می شکافتند و گوشت را از پوست جدا می کردند . انسانهای راست قامت از آتش سود می بردند . آنها خود را با حرارت آتش گرم می کردند و گوشت شکار را با حرارت آن می پختند و حیوانات درنده را فراری می دادند .

با گذر زمان این انسان ابزارهای سنگی بزرگتری ساختند که مهم ترین آنها ابزاری با نوک و لبه های تیز بود که به آن تبر دستی گفته می شود. این دوره از زندگی انسان که مدت زیادی از آن با عصر یخبندان همزمان بود را پارینه سنگی قدیم گفنه اند . باستان شناسان ابزارهای سنگی بجا مانده از این انسانها را در نزدیکی دریاچه ها و رودخانه های قدیمی در بلوچستان ، هرمزگان ، آذربایجان خراسان و گیلان یافته اند . ابزارهای سنگی این انسانها همراه با سنگواره حیواناتی مانند خرس ، گوزن و بز کوهی در غاری بنام دربند در استان گیلان نیز کشف شده است .

مکانهای مهم:

• غار دربند، گیلان
• کشف رود، خراسان
• لادیز و ماشکید، سیستان و بلوچستان
• اطراف کوه سهند، آذربایجان شرقی
• شیوه تو، مهاباد، آذربایجان غربی
• گاکیه، کرمانشاه
• امرمردگ، ایلام
• میناب، هرمزگان

۱- ابزار سنگی از نوع ساتور که در نزدیکی رودخانه کشف رود در خراسان رضوی کشف شده او مربوط به دوره پارینه سنگی قدیم است . آرشیو موزه ملی ایران

۲- ابزار سنگی از نوع تبر دستی که در دشت مهران ذر استان ایلام کشف شده است . دوره پارینه سنگی قدیم.منبع آرشیو موزه ملی ایران

۳- بازسازی صحنه ای از زندگی انسانهای اولیه در غار دربند ، در استان گیلان در دوره پارینه سنگی قدیم . این صحنه بر اساس کشفیات باستانشناسان در این غار بازسازی شده است . منبع عرفان سلطانی ، مجله دانستنیها

۴- ابزار سنگی دندانه دار ، غار دربند رشی ، گیلان ، دورۀ پارینه سنگی قدیم .منبع : آرشیو موزه ملی ایران

منبع :  دکتر فریدون بیگلری معاونت فرهنگی موزه ایران باستان

پژوهش و تحقیق : مهدی صبور صادقزاده