سامانیان و اصل و نسب آنها

  سامانیان   حکومت  ۲۵۴الی ۳۹۵ هجری قمری

محدوده قلمروسامانیان

نسب سامانیان به نیای بزرگ آنان یعنی سامان خداه می رسد . سامان خداه سمتی برای حکمرانان مناطق کوچک محلی بود که از میان برزگران توانگر و ملاکین این منصب را کسب می نمودند . « نفیسی : ۱۷۲ – دینوری : ۴۰۳ – نرشخی :۹ ، ۱۰»حمدالله مستوفی آورده است که چون روزگار بر پدر سامان سخت شد به ساربانی و شتربانی پرداخت . لیکن با شنیدن دو بیت از حنظلّ بادغیسی پای در وادی عیاری نهاد و پس از مدتی بر شهرآشناس (خواند میر: شهر شاش )مستولی شد.« حمدالله مستوفی : ۳۷۶ ،۳۷۷» مدتی سپری شد که به خدمت طاهریان در آمدند . چون طاهربن حسین ، سرسلسلۀ طاهریان در سال ۲۰۵ ه.ق به جای غسان والی خراسان گردید ، فرزندان اسد بعنوان دست نشاندگان وی مقام یافتند . «حمزۀ اصفهانی :۱۵۰ – ابن اثیر :۲۰۳» آنها نخست از کارگزاران طاهریان به حساب می آمدند که بعد ها با جهد و کوششی که از خود نشان دادند ، به استقلال رسیدند. .

کاسۀ-سفالی-خراسان-قدمت-قرن-چهارم-ه.ق

سامانیان بیش از یک سده در مقام دولتی استوار و قدرتمند بر شرق منطقۀ اسلامی یا به عبارتی خراسان بزرگ حکمرانی کردند . قلمرو ذکر شده شامل بخش های گسترده ای از افغانستان و منطقه ای که در جغرافیای امروز آنرا آسیای مرکزی می نامند ، بود . علاوه بر آن گهگاه قلمرو سامانیان تا شمال و نواحی مرکزی ایران را در برمی گرفت . دورۀ نخست آنها که کارگزاری سلسلۀ طاهریان را عهده دار بودند از دوران خلافت مأمون بین سالهای ۱۹۸تا ۲۱۸ه.ق آغاز گردیده و تا سال ۲۸۷ .ق ادامه یافت و دور دوم حکومت آنها که دورۀ استقلال آنها محسوب می شود ، از زمان پیروزی امیر اسماعیل بن احمد سامانی بر عمرو لیث صفاری در سال ۲۸۷ه.ق شروع شده و تا سال ۳۸۹ ه.ق توسط سلطان محمود غزنوی منقرض می شود .

قندیل-شیشه-ای-به-سبک-ری-سدۀ-چهارم-هجری-قمری-موزه-ملی-ایران

برخی منابع اصل و نسب سامانیان را به بهرام چوبین جنگاور قهرمان دورۀ ساسانی در سدۀ ششم میلادی نسبت می دهند . « ابن حوقل : ۲/۴۶۸ ، ۴۷۲ – نرشخی : ۸۲ – عتبی ، التاریخ : ۱/۳۸۴، ۳۸۶» برخی از مورخان نیز نیاکان آنها را بهرام گور دانسته اند . «مقدسی :۳۳۸ – مسعودی ، مروج : ۱/۲۱۰»

کاشی لعابدار نفیس با نقش عاشق و معشوق عهدسامانیان

منابع :

ابن اثیر ، علی ،الکامل فی التاریخ ، بیروت ، ۱۴۰۲ه.ق

مقدسی ، محمد ، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم ، به کوشش دخویه ، لیدن ، ۱۹۶۷ میلادی

نرشخی ، محمد ، تاریخ بخارا ، ترجمۀ لبونصر احمد بن محمدبن نصر القباوی ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی ۱۳۵۱ شمسی

عتبی ، محمد ، التاریخ الیمینی ، در حاشیۀ شرح الیمینی منینی ، مصر ۱۳۸۶ ه.ق

نفیسی ، سعید ، محیط زندگی واحوال ، و اشعار رودکی ، تهران ۱۳۳۶ شمسی

مسعودی ،علی ،التنبیه والاشراف ، به کوشش دخویه ، لیدن ۱۹۶۷ میلادی

دینوری ، احمد ، الاخبار الطوال ، به کوشش عبدالمنعم عامر ،قاهره ، ۱۹۶۰ میلادی

ابن حوقل ، محمد ، صورهالارض ، به کوشش کرامرز ، ۱۹۳۹ میلادی

حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به کوشش عبدالحسین نوایی ، تهران ،۱۳۶۲ شمسی

حمزۀ اصفهانی ، سِنی ملوک الارض والانبیا ء به کوشش جواد ایرانی تبریزی ، برلین ، ۱۳۴۰ه.ق

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم سامانیان ، محمدرضا ناجی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده