سلطان حسین بایقرا تیموری

سلطان حسین بایقرا

سلطان حسین بایقرا فرزند منصوربن بایقرا پسر عمرشیخ و نوادۀ تیمور بود . مادر وی فیروزه بیگم نوادۀ میرانشاه فرزند تیمور بود . بنابراین اصل و نسب وی از مادر و پدر به تیمور منتهی می شد . وی تا سال ۸۵۹ ه.ق در ارگ سمرقند در حبس بسر می برد و در این زمان به سعی مادرش و میانجیگری بابر از محبس رهایی یافت . و به بابر ملحق گردید و پس از مرگ وی به استرآباد رفت . و در آنجا اطاعت خود را از ابوسعید اعلام کرد . اما پس از مدتی اعلام استقلال نموده ، به خراسان یورش برد و پس از چپاول و غارت و ویرانی به استرآباد مراجعت کرد . ابوسعید نیروهای خود را درپی او به مازندران روان ساخت . اما سلطان حسین بطرف خوارزم گریخت .«خواندمیر: ۴/۱۱۳، ۴/۱۱۵- عبدالرزاق سمرقندی : ۲/۷۶۰ ، ۲/۷۶۱- اسفزاری : ۲/۲۳۰»

حسین بایقرا هر چند مدتی یکبار شهرهای خراسان را غارت نموده و به خوارزم برمی گشت. آخرین باری که به خراسان یورش برد ، هرات را به محاصره در آورد که پس از مرگ ابوسعید بدست اوزون حسن قراقویونلو هراتیان تسلیم وی شدند و سلطان حسین بایقرا به شهر وارد شد و بر مسند حکومت تکیه زد . در این ایام یادگار میرزا که توسط اوزون حسن به حکومت رسیده بود به هرات یورش آورد و سلطان حسین از شهر گریخت و یادگارمیرزا در تاریخ محرم ۸۷۵  ه.ق هرات را بتصرف در آورد . اما دیری نپایید که نیروهای سلطان حسین ناگهان به هرات شبیخون زده و یادگار میرزا را دربند نهادند . و هرات مجدد تحت سلطۀ حسین قرار گرفت در آن هنگام سفیری از آذربایجان و از جانب حسن بیک بیامد که او عنوان پادشاهی سلطان حسین را به رسمیت شاخته بود . «خواندمیر ، تاریخ حبیب السیر : ۳/۱۴۶- حافظ ابرو : ۴۲ ، ۴۶» . درآن ایام بلخ در دست سلطان محمود میرزا بود و سلطان حسین جهت تصرف آنجا عازم شد و در تاریخ ۸۵۵ ه.ق شهر را بتصرف در آورده و به برادر خود میرزا بایقرا واگذار کرد . « خواند میر، تاریخ حبیب السیر : ۳/۱۶۶»

سلطان حسین باقرا اثر کمال الدین بهزاد

سلطان حسین مدتی را در آرامش حکومت راند تا اینکه پسرش بدیع الزمان حاکم استر آباد شورید . وی در اندیشۀ حکومت آذربایجان بود ، لیکن دراین مورد موفقیتی بدست نیاورد و حکومت بلخ از سوی پدر به او واگذار گردید و سلطان حسین پسر دیگر خود را به حکومت استر آباد گمارد . شگفت آور اینکه محمد حسین میرزا نیز در این موقعیت دست به شورش برداشت . سلطان حسین به کمک امیر علیشیر نوایی با مشقت بسیار شورشها را فرو نشاندند در این اثنا ازبک ها نیز درحال پیشروی به ماوراءالنهر بودند و سریعاً به سمرقند رسیدند محمد شیبانی فرمانده ازبک ها گاهی با مغولان متحد شده و گاه مستقل عمل مینمود . سلطان احمد میرزا فرزند ابوسعید که حکمران سمرقند بود ، با مغولان بر علیه برادرش عمرشیخ میرزا حاکم فرغانه همراه گردید . اما در این زمان عمرشیخ در سال ۹۰۰ ه.ق از دنیا رفت و پسرش بابر از طرف سلطان احمد میرزا حاکم اندیجان گشت . اما در اندک زمانی احمد میرزا درگذشت و طبق خواستۀ امرا برادرش محمود به جای وی نشست لیکن او نیز پس از چند ماه بدرود حیات گفت و سرزمینهای او میان پسرانش بایسنقر میرزا و مسعود میرزا تقسیم شد . در همین زمان شیبان خان ازبک بخارا را تصرف کرد و در مدتی کوتاه و درسال ۹۰۶ ه.ق بر سمرقند هم مسلط گردید . بابر تیموری نیز سعی کرد پایتخت اصلی تیموریان را بدست آورد ولی توفیق نیافت . بدیع الزمان کوشید تا از پیشروی ازبکان جلوگیری کند اما نه از طرف پدرش سلطان حسین و نه از سوی خسروشاه پشتیبانی نشد و به بلخ برگشت . شیبان خان در سال ۹۱۲ ه.ق بلخ را بحصر آورد .سلطان حسین و بدیع الزمان نتوانستند آنها را عقب برانند و شهر بدست ازبکان افتاد . و آنها در هرات در مقابل ازبکان موضع گرفتند . محمد شیبان خان به سوی هرات براه افتاد و سلطان حسین و پسرش بدیع الزمان به حوالی مرغاب برفتند اما در این زمان یعنی سال ۹۱۳ ه.ق سلطان حسین بایقرا بدرود حیات گفت و با آنکه پسرانش بدیع ا لزمان و محمد حسین میرزا حکومت را مشترکاً بدست گرفتند . لیکن سلسلۀ تیموری بکلی تجزیه گردید و ازبکان سریعاً بر هرات چیره شدند . « خواندمیر : ۳/۳۷۰»

مزار-مولانا-زین-الدین-ابوبکر-تایبادی-ساخت-بنا-۸۰۵-تا-۸۵۰-ه.ق تیموری

از برترین چهره های پرنفوذ سیاسی عصر سلطان حسین بایقرا می توان از امیر علیشیر نوایی نام برد که از دوستان دوران کودکی وی بوده ، و پشتیبانی قوی جهت کسب حکومت تیموری محسوب می گردید . امیر علی شیر نوایی نه تنها حامی دانشمندان ، ادبا شاعران آن عصر بود ،بلکه خود نیز مردی ادیب ، با فرهنگ و خواستار عمران و آبادانی کشور بود . « خواندمیر : ۴/۱۱۱» «فراهانی : ۱۵۶»

منابع :

خواندمیر ، غیاث الدین ، تاریخ حبیب السیر ، تهران ۱۳۳۳ شمسی

عبدالرزاق سمرقندی ، مطلع سعدین و مجمع بحرین ، به اتمام محمد شفیع ۱۹۴۹ میلادی

اسفزاری ، محمد ، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات ، به اهتمام محمد کاظم امام ۱۳۳۹شمسی

حافظ ابرو ، عبدالله ، جغرافیای تاریخی خراسان ، به اهتمام غلامرضا ورهرام ۱۳۷۰شمسی

فراهانی منفرد ، مهدی ، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان ، تهران ۱۳۸۳ شمسی

خلاصۀ تاریخ تیموریان ، خیرالنساء آلان ، تاریخ جامع ایران ، جلد دهم

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده