سلطان محمود دوم سلجوقی پسرسلطان محمد تپر

سلطان محمود پسرسلطان محمد تپر

محمد تپر پنج پسر به نامهای محمود ، مسعود ، طغرل ، سلیمانشاه و سلجوقشاه داشت که پس از مرگ وی پسر بزرگش محمود بر  تخت سلطنت جلوس کرد . « عزالدین ، سلطان محمد تپر ، ۱۴۹ » او چهارده سال بیشتر نداشت بنابراین امور مملکتی تحت نظر اتابک مقتدر ، همچون حاجب الحجاب علی بار و کاتبش ابوالقاسم در گزینی اداره می شد لیکن پس از چندی مسعود برادرش عصیانگری آغاز کرد و بهمراه اتابک خود امیرجیوش روانه عراق شد . و آق سنقر پورسوق حاکم بغداد به آنها پیوست . مسعود در عراق به تاخت و تاز پرداخت و سرانجام آذربایجان را تحت فرمان خویش درآورد . پس از چندی طغرل برادر دیگرش تحت تاثیر اتابک خود، گون تغذی عصیانگری آغاز نمود . سلطان محمود سپاهی نیرومند را در سال ۵۱۳ ه.ق برای سرکوبی آنها گسیل داشت لیکن گون تغذی و طغرل گریخته و به گنجه رفتند . « ابن اثیر ، الکامل ، ۴۳۴»

محدوده قلمرو حکومت سلجوقی

پس از درگذشت محمد تپر ، سنجرکه پسر ملکشاه اول سلجوقی بود ، خود را پادشاه سلجوقیان خواند و لقب معزالدین را برای خود برگزید . او در زمان سلطنت پدرش ده ساله بود که حکومت مشرق قلمرو سلجوقیان برعهده اش گذاشته شده بود . «عثمان توران ، تاریخ سلاجقه ، ۲۳۶» وی در دوره حکومت خویش قراخانیان و غزنویان را تحت تابعیت سلجوقیان درآورد . «عثمان توران ، تاریخ سلاجقه ، ۲۳۶»

سنجر با سپاهی نیرومند که برخی امرای سلحشور خراسان ، یزد و سیستان درآن حضور داشتند ،عازم جنگ با سلطان محمود پسرسلطان محمد تپر ، برادرزاده خودگردید و درجمادی الاول سال ۵۱۳ ه.ق در حوالی ساوه با سپاه برادرزاده درگیر شد.« ابن اثیر ، الکامل ، ۴۳۷» سلطان محمود در این نبرد شکست خورد و به اصفهان گریخت . سلطان سنجر پس از آن وارد همدان شد و پس از چندی محمود را به حضور پذیرفت و دختر خود ماه ملک خاتون را به همسری وی درآورد و بشرط اطاعت از سلطنت سلجوقی حکومت عراق را به وی واگذار کرد .

بنای-رباط-شرف-دوره-سلجوقی-عکس-از-سعید-ازناوه-آرشیو-میراث-فرهنگی

سلطان سنجر پایتخت را از اصفهان به مرو منتقل نمود و سپس سلجوق شاه را به ولایت خوزستان و اصفهان و همچنین طغرل یکی دیگر از برادرزاده هایش را به حکومت شرق عراق عجم گماشت .

در آن هنگام خلافت عباسی در نظر داشت که قلمرو غربی سلجوقیان را تحت نفوذ خود درآورد و از سوی دیگر جانشینان محمد تپر هر از چندی بپا خواسته و ادعای سلطنت می کردند . پس از ماجرای محمود ، مسعود پسر دیگر محمدتپربپا خواسته و ادعای سلطنت کرد لیکن با نبردی که درتاریخ پانزدهم ربیع الاول سال ۵۱۴ ه.ق با سپاه سلطان سنجر انجام داد ، به سختی شکست خورد .

ازسوی دیگر عباسیان مصمم شدند تا قدرت سیاسی خود را در منطقه که از دوران آل بویه از دست داده بودند ، احیاء کنند که این موضوع خلاف سیاست سلجوقیان بود . لذا سلطان سنجر از برادرزاده اش محمود درخواست کرد پسر نظام الملک را به وزارت خلیفه منصوب بدارد تا اعمال عباسیان را تحت نظر بگیرد لیکن المسترشد آنقدر زیرک و با سیاست بود که زیر بار فرمایشات وزیر تمیلی خود نمیرفت . بنایراین سلطان سنجر ناچار شد که به محمود فرمان دهد تا به بغدادیورش برده و خلیفه را مطیع خود سازد . در ذیحجه سال ۵۲۰ ه.ق خلیفه بالاجبار با محمود سازش نمود و او هم خلیفه را مجدد برمسند خلافت نشاند .«ابن اثیر، الکامل ۵۰۴، ۵۰۳»

بازوبند-سیمین-برجسته-کاری-سبک-خراسان-سده-۵و۶ه.ق-موزه-ملی-ایران

پس ازچندی المسترشد برای کسب قدرت سیاسی به فعالیت پرداخت . سلطان محمود  به محض اطلاع مصمم شد خلیفه را عزل کند اما بیمار گردید و درتاریخ پانزدهم شوال سال ۵۲۵ ه.ق پس از سیزده سال فرمانروایی از دنیا رفت .« راوندی ، ۲۰۴»

منابع :

ابن عبری ، تاریخ الزمان ، نشر بیروت ، لبنان

عزالدین ابن اثیر ، الکامل فی التاریخ ، کارلوس یوهنس تورنبرگ در سال ۱۸۵۱ میلادی ، ترجمه به اهتمام ابوالقاسم حالت ، عباس خلیلی

بنداری ، ( قوام الدین فتح بن علی بن محمد اصفهانی ) تاریخ سلسلۀ سلجوقی ، مترجم محمد حسین جلیلی ، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۵۶شمسی

محمدبن علی بن سلیمان الراوندی ، راحه اصدور وآیه السرور ، تاریخ سلجوقیان ، به اهتمام محمد اقبال ، چاپ اساطیر تهران ۱۳۸۵شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد هشتم ، بخش سلجوقیان ، مبحث محمود شاه

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده