اتابک شمس الدین پشنگ

اتابک شمس الدین پشنگ      (۷۵۷تا ۷۹۲ ه.ق)

شمس الدین پشنگ فرزند ملک سلغرشاه ، تا سی و پنج سال بر لرستان حکمرانی نمود . « غفاری ، تاریخ جهان آرا: ۱۷۱»  در دورۀ اتابک پشنگ ، امیر مبارزالدین محمد اندکی پس از قضایایی که ذکرش آمد ، به سرکشی فرزندان مبتلا و کنار گذاشته شد . مدعیان جانشینی وی رقابت ها و ستیزه هایی بی پایان را با یکدیگر آغاز کردند که در نهایت منجر به واگذاری حکومت به امیر تیمور شد . شاه شجاع ، شاه محمود و شاه یحیی در اختلاف و زد و خورد دائم بودند . در چنین وضعیتی اتحادهای ناپایدار میان آنان و امراء و حکمرانان سرزمینهای مجاور ، مانند شیخ اویس ایلکانی و اتابک پشنگ و دیگران برقرار می شد ، تا مدت ها مرکز ثقل درگیریهای برادران در یزد و کرمان بود . « تتوی : ۴۶۶۸ ، ۴۶۳۴»  لذا این مناطق بین آنها دست بدست می شد . و این درحالی بود که امیر تیمور بسرعت در شرق ایران قدرت می گرفت و به درون سرزمین ایران می آمد . دورۀ اتابک پشنگ در چنین وضعیت سیاسی تداوم می یافت . وضعیتی که خواه ناخواه اتابک را درگیر چالش های سیاسی نظامیِ حکمرانان درگیر در مناطق مجاور لرستان می کرد . مهمترین بحران در روابط خارجی اتابک پشنگ از طرف شاه منصور و برادر بزرگ او شاه شجاع ( وفات ۷۸۶ ه.ق) ایجاد می شد . اتابک پشنگ به ناگزیر جانب یکی از دو سوی دعوا را گرفت .

شاه منصور مقر اصلی فعالیتهای خود را در شوشتر قرار داده بود . وی از آنجا می توانست کمک های رقبای شاه شجاع را از راه عراق دریافت کند . همچنین تحرکات و تهاجمات خود را بسوی شیراز و اصفهان و سایر نواحی برنامه ریزی و به مرحلۀ اجرا در آورد . در این میان مهم ترین مانع در برابر او ، اتابک پشنگ بود .

شهرایذه-کنونی-و-مالمیر-کهن-پایتخت-اتابکان-لر-بزرگ

پس از مرگ شیخ حسن بزرگ ، (۷۵۷ ه.ق) ولایت خوزستان در دست سلطان اویس افتاد . پس از او خوزستان به تصرف شاه شجاع درآمد . « شبانکاره ای : ۳۱۹- ستوده : ۹۱ ، ۹۳» درسال ۷۸۱ ه.ق شاه منصور پس از مدت ها سرگردانی به بغداد رفت و با حمایت آنجا به شوشتر وارد شد . « میرخواند : ۳۵۴۱» استقرار شاه منصور در خوزستان ، سرآغاز سلسله تهاجماتی بود که به قلمرو اتابک پشنگ صورت می گرفت . « میرخواند: ۳۵۴۵- ستوده : ۱۹۲» شاه منصور از این حملات خود دو منظور داشت یکی کسب غنائم و اموال ، و دیگری ایجاد اختلاف در روابط بین اتابک و شاه شجاع .

شاه شجاع برای رفع این مشکل تصمیم گرفت به آن نواحی سفر کند ، اما فتنه ای که ساروغ عادل در سلطانیه برپا کرد ، موجب شد که سفرای پشنگ را برگرداند و این امر را پس از بازگشت از سلطانیه واگذارد . «حافظ ابرو : جغرافیا : ۲۵۳،۲۵۴»

با قراری که گذاشتند ، شاه شجاع بسوی شوشتر رفت و اتابک پشنگ نیز به آنجا درحال رفتن بود . (۷۸۵ ه .ق) لیکن بدلیل وضع نامساعد جوی ، امکان ملاقات دو طرف مقدور نشد . « میرخواند: ۳۵۴۴»

قلعه-مانگشت-در-کهکیلویه اتابکان لر بزرگ

ازاین رو بناچار بازگشتند و قرار برآن نهادند ، که بار دیگر به اتفاق علیه شاه منصور اقدام کنند و اتابک نیز به ایذه بازگشت . شاه منصور به تاخت و تازهای خود به قلمرو لر بزرگ ادامه داد . اندکی بعد شاه شجاع در تاریخ ۷۸۶ ه.ق از دنیا رفت . سپس سلطان زین العابدین بجای او برتخت نشست .

اتابک شمس الدین پشنگ با سلطان زین العابدین نیز روابط خوبی داشت . و زین العابدین برای برخورداری از حمایت و وفاداری اتابک پشنگ ، موافقت کرد دُر ملک همسر سابق شاه شجاع و مادر سلطان مهدی به ازدواج اتابک درآید . در نتیجه دُرملک به لرستان فرستاده شد . بعدها سلطان زین العابدین در شوشتر بدست شاه منصور زندانی شد . « بدلیسی : ۴۲» شاه منصور توانست با تصرف شیراز موقعیت خود را تثبیت کند . از این رو وقتی که سلطان زین العابدین از زندان فرار کرد و به لر کوچک نزد اتابک ملک عزالدین رفت ، از سوی مخالفان شاه منصور به او کمک شد تا به اصفهان رفته و سپس به اصفهان لشکر بکشد . «منتخب التواریخ معینی : ۶۰» از جملۀ آنان اتابک پشنگ بود که در این هنگام پیشکشهای در خور همراه هوشنگ فرزندش با هفتصد سوار به رکاب او فرستاد . « بدلیسی : ۴۲» وی می خواست حمایت سلطان زین العابدین رقیب شاه منصور را بیشتر بخود جلب کند . « حافظ ابرو :۲۸۳» لشکرکشی سلطان زین العابدین به شیراز با مقابلۀ شاه منصور به شکست انجامید . در این میان هوشنگ و لشکر لرستان ترجیح دادند بسرعت فرار کنند . این امر باعث تضعیف کلی سپاه زین العابدین و بازگشت وی به اصفهان شد . «حافظ ابرو : ۲۸۴» در همین اثنا اتابک پشنگ بدرود حیات گفت . و همزمان دشمن سرسخت او شاه منصور ، در فارس قدرت گرفته و درصدد تصفیه حساب با اتابکان لر بزرگ برآمد .

باقیمانده-بنای-قلعه-مدرسه-له-مهری-(کاروانسرا)-واقه-در-حومه-مسجد-سلیمان-دوره-ساخت-اتابکان-لر-بزرگ-عکس-از-سایت-عصر-ایذه

منابع :

تتوی ، قاضی احمد و آصف خان قزوینی ، ، تارخ الفی ، به اهتمام غلامرشا طباطبایی ، مجد ، تهران ، ۱۳۸۲ شمسی

شبانکاره ای ، محمد ، مجمع الانساب ، به اهتمام میر هاشم محدث ، تهران ، ۱۳۷۶ شمسی

ستوده ، حسینقلی ، تاریخ آل مظفر ، تهران ، ۱۳۴۷ شمسی

بدلیسی ، شرف خان ، شرفنامه ، به اهتمام ولادیمیر ولییا منیوف زرنوف ، تهران ، ۱۳۷۷ شمسی

میرخواند ، محمد ، روضه الصفا ، به اهتمام جمشید کیان فر، تهران ، ۱۳۸۰ شمسی

غفاری قزوینی ، قاضی احمد ، تاریخ جهان آرا ، تهران ، ۱۳۳۴ شمسی

حافظ ابرو ، شهاب الدین ، جفرافیا ، به اهتمام صادق سجادی ، تهران ، ۱۳۷۸ شمسی

خلاصه شدۀ مبحث اتابکان لر ، تاریخ جامع ایران ، جلدنهم ، شهرام یوسفی فر

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده