عبدالله بن طاهر

عبدالله بن طاهر  حکومت ۲۱۳الی۲۳۰ ه.ق

طاهریان-عبدالله-بن-طاهر-سکه-های-ایران-بهرام-علاء-الدینی-پشت-سکه

پس از مرگ طلحه  ، دراین زمان  خطر بزرگی که اساس خلافت را تهدید می کرد ، یعنی عصیان بابک خرمدین و پیروانش ، لذا مأمون عبدالله بن طاهر را جانشین طلحه کرد . بابک نه تنها با وجود اسلام در ایران مخالف بود ، بلکه تحت شعارهای مزدکی کل نظام عباسی را زیر سئوال می برد . و در سیستان و خراسان خوارج مدعی بودند که خلفای عباسی از برقراری عدالت عاجز هستند و بایستی از بین بروند . نهضت بابک خرمدین چون ضد اسلام بود ، مشروعیت نداشت و بنابراین مبارزه با آن سهل تر بود . لیکن مأمون نمی توانست خوارج را که مسلمانانی تندرو بودند ، خارج از دین و مرتد بخواند ، لذا سرکوبی آنها بسیار سخت تر به نظر می رسید . در نبرد بذ طغیان خرمیه پایان پذیرفت ، اما با برگ حمزۀ آذرک و نبرد « دیرالعاقول» نهضت خوارج پایان نپذیرفت .  «تاریخ سیستان : ۲۱۷ ، ۲۱۸- صدیقی : ۲۷۴به بعد» در آن شرایط مأمون تنها عبدالله بن طاهر را می توانست برا ی سرکوبی خوارج به شرق ایران اعزام نماید زیرا این اقدام فقط در توان او بود .اما سرکوبی بابک را به دیگران واگذار کرد .

باقیمانده-قصر-عبدالله بن طاهر-سلسله-طاهریان-بر-روی-..تپه-شادیاخ-نیشبور-قدیم

دغل کاریها و ستم کاریهای امیر نیشابور در آن برهه از زمان که خشکسالی و قحطی برخراسان چیره شده بود مردم را عاصی و به تنگ آورده بود . چون عبدالله به خراسان رسید . ابتدا مرکز حکومت خود را از مرو به نیشابور منتقل کرد و اطرف دیگردشمنان و مخالفان پدرش در مرو حضور داشتند و پدر او در مرو مقتول شده بود . و نیشابور دور از دسترس آنها و ترکان آسیای مرکزی بود  و از نیشابور توانایی حکومت بر تمامی سرزمینهای شزقی سیستان ، طبرستان تاحلوان را راحت تر در خود می دید .« ابن اثیر : ۹/۳۹۴۹»

در سال ۲۰۵ ه.ق  عبدالله بن السری سر از اطاعت مأمون بیرون برد . اما در جنگ از عبدالله بن طاهر شکست خورد و به فسطاط رفت و امان گرفت .«ابن خلدون ۲/۳۹۱ ، ۳۹۲» ابن السری هزار غلام و کنیز با هزارها دینار بسوی عبدالله ارسال کرد لیکن وی همۀ آنها را مرجوع کرد .

در سال ۲۱۴ ه.ق محمد طوسی امیر موصل بدست بابک خرمدین به قتل رسید . مرگ او بر مأمون گران آمد و عبدالله بن طاهر را مأمور سرکوبی بابک نمود . عبدالله به محض رسیدن به دینور سپاهی را به جنگ با بابک روانه کرد . لیکن در این ایام اوضاع خراسان نابسامان گشته بود ، زیرا برادرش علی بن طاهر، یارای مقابله با خوارج را در خود نمی دید . عبدالله به نیشابور مراجعت کرد و به محض ورود از توانایی حمید طاهری سئوال کرد و بلافصله وی را معزول کرد . عبدالله بلافاصله سپاهی را به فرماندهی عزیزبن نوح فرستاد و او نیز خوارج را شکست داده و خراسان را از وجود آنها تهی کرد . « گردیزی : ۲۹۹»

قسمتی-از-گچبری–مکشوفه-از-ری—سدۀ-دوم-وسوم-ه.ق

عبدالله با معتصم که بتازگی بر مسند خلافت تکیه زده بود ، و ترکان دستگاه وی بی سلیقه نبود و احتمال دارد به همین سبب کمر به قتل وی بسته بودند . «تاریخ سیستان ، ۲۱۵» معتصم دربار قصد داشت که عبدالله را به قتل برساند یکبار در مصر به اتهام گرایش به علویان و بار دوم در خراسان ، که کنیز زیبا رویی را به خراسان به خدمت عبدالله فرستاد ، تا با دستاری زهر آلود عبدالله را به دیار باقی بفرستد . « گردیزی :۳۰۰» اما آن کنیز تحت تأثیر کردار عبدالله قرار گرفته و ماجرا را به او باز گفت . لیکن عبدالله برای حرمت خلیفه از این ماجرا هیچ به روی خود نیاورد . « ابن اثیر : ۹/۳۹۳۳ ، ۳۹۳۴»

سومین نبرد عبدالله بن طاهر با مازیار بن قارن اسپهبد طبرستان اتفاق افتاد . مازیار از سوی مأمون به حکومت دو شهر از شهرهای طبرستان منصوب گردید . اما پس از قتل عمویش بر علیه مأمون شورش کرد و به روایتی مخفیانه با افشین بر ضد خلافت بغداد مکاتباتی انجام داد . به محض اینکه معتصم به مسند خلافت جلوس کرد ، سپاهی را برای جنگ با مازیار روانه کرد . و به عبدالله بن طاهر نوشت که آن سپاه را یاری کند . مازیار بر اثر خیانت برادرش اسیر گردید و در تاریخ سال۲۲۶ ه.ق او را به بغداد آوردند و آنقدر تازیانه زدند که جان داد . آنگاه پهلوی بابک به دارش کشیدند . «یعقوبی :۲/۵۰۲ ، ۵۰۳»

قدح-سفالی-نیشابور-،-قدمت-قرن-۳و۴-ه

آخرین جنگ عبداله بن طاهر در سرزمین غزها اتفاق افتاد . عبدالله بن طاهر پسر خود طاهر را به جنگ با ترکان غز در آنسوی ماوراءالنهر گسیل داشت . و او نیز شهرهایی را فتح کرد که تا آنزمان پای هیچ مسلمانی بدان جا نرسیده بود .«بلاذری :۳۲۲»

امیر عبدالله بن طاهر در جنگ ها معمولاً آغاز کننده نبود و نخست می کوشید از طریق سازش و دیپلماسی به نتیجه برسد ، این روش را به دفعات در شام ، رقه و مصر و اسکندریه بکار گرفته بود . « طبری : ۱۳/۵۷۱۴، ۵۷۱۵ – یعقوبی : ۲/۴۸۰، ۴۸۲» همچنین گفته اند که پس از استیلای مأمون برخلافت ، پس از مدتی فضل بن ربیع که زندگانی را مخفیانه می گذرانید ، دستگیر و به دستور خلیفه او را به نزد عبدالله بن طاهر آوردند . اما عبدالله چنان رفتار محترمانه ای با فضل نشان داد که مورخی چون بیهقی او را ستوده است . « بیهقی :۳۳ ، ۳۴»

لیوان-شیشه-ای-با-تزئین-تراش-مکشوفه-از-خراسان-رضوی-سدۀ-۳تا-چهار-ه.ق-موزه-ملی-ایران

عبدالله بن طاهر در سن ۴۷ سالگی و در سال ۲۳۰ ه.ق در ایالت خراسان بدرود حیات گفت . خواجه نظام الملک که گور عبدالله را در نیشابور دیده است ، ذکر می کند که مردم برای حاجت خواهی در آنجا گرد می آمدند .

منابع :

ابن اثیر : علی ، تاریخ کامل ، ترجمۀ حمیدرضا آژیرو حسن روحانی ، تهران ۱۳۸۰ شمسی

ابن خلدون ، عبدالرحمن ، العبر ، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی ، تهران ۱۳۶۴شمسی

بیهقی ، ابوالفضل ، تاریخ ، به کوشش قاسم غنی ، فیاض ، تهران ۱۳۲۴ شمسی

طبری ، محمد ، تاریخ ، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده ، تهران ۱۳۵۲ شمسی

گردیزی ، عبدالحی ، زین الاخبار ، به کوشش عبدالحی حبیبی ، تهران ۱۳۶۳شمسی

یعقوبی ، احمد ، تاریخ ، ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی ، تهران ۱۳۳۶شمسی

تاریخ سیستان ، به کوشش محمد تقی بهار ، تهران ۱۳۱۴شمسی

بلاذری ، احمد ، فتوح البلدان ، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش ، تهران ۱۳۴۶شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم ، مهدی کیوانی ، طاهریان

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده