محمد بن طاهر (طاهریان)

محمد بن طاهر بن عبدالله   حکومت  ۲۴۸ الی ۲۵۹ ه.ق

محمد بن طاهر :  با مرگ عبدالله بن طاهر، وحدت سیاسی ، اجتماعی بوجود آمده در دوران طاهریان ، روبه افول رفت . و با مرگ طاهربن عبدالله بن طاهردر سال ۲۴۸ ه.ق ، روند این افول وآشفتگی سریعتر شد . و اگر فروپاشی خاندان طاهریان رخ نداد، فقط بدلیل بودن نام و اعتبار طاهربن حسین وفرزندش عبدالله بن طاهر بود . درآن هنگام مستعین خلیفه عباسی که دست نشانده ترکان بود ، از دست همانها گریخته ودر منزل محمدبن عبدالله پنهان شده بود . ترکان پس از چندی پیش آمدند واز کردۀ خود اظهار ندامت کردند و درخواست نمودند که خلیفۀ از مأمن خود ، خانۀ محمدبن عبدالله طاهری سرکردۀ شرطۀ بغداد به دارالملک خود مراجعت کند . وآنقدر پافشاری کردند که خلیفه از آنها اظهار خشنودی کرد . یکی ازامرای ترکان گفت ، اگر ازما خشنود گشته ای با ما به سامرا بیا . او موافقت کرد . لیکن امرای ترک به محض بازگشت ، معتز را از حبس بیرون آورده وبرخلافت نشاندند . «ابن خلدون : ۲/۴۴۲- ۴۴۴»

تنگ-مفرغی-مکشوفه-از-گرگان-سده-های-اول-و-دوم-ه.ق–موزه-ملی-ایران

از سوی دیگر محمد بن طاهر در بغداد ماند و امارت خراسان را نپذیرفته و آنرا به برادرزاده اش واگذار کرد . او گمان می کرد که از طریق بغداد است که می توان قدرت طاهریان را حفظ کرد .

علت تشدید روند تجزیه وانقراض حکومت طاهریان را گردیزی بدرستی نقل کرده است . ( محمدبن طاهر غافل و بی عاقبت بود سر فرو برد به شرابخواری ، و به شادی و طرب مشغول گشت ، لذا طبرستان عصیان کرد .) « گردیزی : ۳۰۳ »

خوارج سیستان درحال چیره شدن برخراسان وسیستان بودند که یعقوب لیث صفاری به قصد دفع آنان پا به میدان گذارد . وی سریعاً امیرمحمدبن عیاش را اسیر کرد و برقلمرو طاهریان مسلط گشت . یعقوب جهت دفع خوارج از محمدبن طاهر اجازه گرفت  . بنابراین یعقوب با اجازۀ امیر و با گردآوری داوطلبانۀ اهالی سیستان لشگر تجهیز نموده و به جنگ خوارج عازم شد پس از سرکوبی خوارج وقتل عبدالرحیم خارجی ، یعقوب با آنان ازدرمذاکره درآمد وبرای آنان مقرری تعیین کرد.« تاریخ سیستان  : ۲۱۷ ، ۲۱۸» یعقوب با سفر جنگی دیگر خود به کرمان و عزل ولایتمدار طاهری کرمان موفق شد نظرمستعین خلیفۀ عباسی را جهت حکومت کرمان بنام خود جلب نماید . « یعقوبی :۲/۵۲۶ »

ضربۀ نهایی زمانی برپیکر طاهریان وارد آمد که امیرمحمدبن عبدالله طاهری در ذیقعدۀ سال ۲۵۳ ه.ق بدرود حیات گفت .  و در آنهنگام برادرش عبیدالله وپسرش طاهر در ارتباط خواندن نمازمیت بر سر جنازۀ او نزاع کردند و این اختلاف تا شمشیر کشیدن بر روی یکدیگر پیش رفت . اما محمد بن طاهر برادر خود را جانشین قرار داده بود . « طبری : ۱۴/۶۲۶۶ ، ۶۲۶۷»

قسمتی-از-گچبری–مکشوفه-از-ری—سدۀ-دوم-وسوم-ه.ق

تا سال ۲۵۴ ه.ق بسیاری از ولایت زیر نظر طاهریان دیگر تحت نفوذ آنها نبود . ودرهمین ایام طبرستان وگرگان هم از دست آنها خارج گردید و تنها خراسان باقی ماند . درحالی که در آنجا هم عموزادگان و اطرافیان محمد به دشمنی برخواسته و با یعقوب پیمان بستند . که این امر سبب گردید که یعقوب بسوی خراسان عازم شود و طاهریان را برکنار کرده وخود در خراسان برتخت نشست . «گردیزی  : ۳۰۴»

منابع :

ابن خلدون ، عبدالرحمن ، العبر ، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی ، تهران ۱۳۶۴شمسی

یعقوبی ، احمد ، تاریخ ، ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی ، تهران ۱۳۳۶شمسی

گردیزی ، عبدالحی ، زین الاخبار ، به کوشش عبدالحی حبیبی ، تهران ۱۳۶۳شمسی

تاریخ سیستان ، به کوشش محمد تقی بهار ، تهران ۱۳۱۴شمسی

طبری ، محمد ، تاریخ ، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده ، تهران ۱۳۵۲ شمسی

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم ، ،« طاهریان » مهدی کیوانی

تحقیق : مهدی صبور صادقزاده