تکله بن زنگی

مظفرالدین تکله بن زنگی  (حکومت  ۵۷۱ الی ۵۹۱ ه.ق)

تکله بن زنگی ولیعهد و جانشین پدرش زنگی بن مودود بود و درسال ۵۷۱ ه.ق به جای پدرش بر تخت نشست و مدت ۲۰ سال فرمانروایی کرد . اینکه فصیح خوافی در«مجمل» و ابن اثیر در کتاب «الکامل» جلوس وی را در سال ۵۷۷ ه.ق ضبط کرده اند ، قطعاً اشتباه بوده است . « جنید شیرازی ، هزار مزار : ۳۸۲» بویژه ابن اثیر با آنکه معاصر زنگی و فرزندان او تکله و سعد بوده است ، ولی به سبب آنکه در عراق می زیسته و اخبار و ولایات دیگر را اینجا و آنجا جمع می کرده است ، دچار اشتباه شده و در گزارش وقایع تاریخی سالهای ۵۵۴ و ۵۵۵ ه.ق پادشاه فارس را تکله دانسته است . همچنین در ذکر وقایع سالهای ۶۰۷، ۶۱۴،۶۲۱ و۶۲۲ ه.ق همه جا از سعدبن تکله نام برده و تصور کرده که سعد پسر تکله بوده است . « قزوینی، محمد، تعلیقات بر….:۳۴۹- ابن اثیر : ۲۶۹»

تکله درآغاز حکومت خود از خلیفۀ عباسی المستضیع ، خلعت و حکم حکومتی دریافت کرد . « منتخب التواریخ : ۴۱»

او پس از نشستن بر اریکۀ حکومت ، با پادشاهان عراق به نبرد پرداخت و غنایم بسیار به چنگش افتاد . « منهاج سراج : ۲۷۱» وی پادشاهی قاهر ،ضابط و قدرتمند بود لیکن با همۀ اقتداری که داشت ، در سال ۵۷۵ ه.ق هنگامی که از شیراز دور شد ، اتابک پهلوان محمدبن ایلدگز به فارس یورش برد . شیراز را گرفت و به قتل و غارت مردمان دست زد . اما چون  تکله بن زنگی بازگشت او هم به مقر حکمرانی خود در آذربایجان عقب نشست و تکله بیدرنگ به ترمیم خرابی ها و دلجویی مردم شیراز پرداخت . « وصاف : ۸۶ ، ۸۷- میر خواند : ۶۰۸»

از حوادث دیگر عصر تکله ، سرپیچی و شورش پسرعمش قطب الدین طغرل بن سنقر علیه او بود که دامنه ای وسیع پیدا کرد و شورش همگانی شد . طغرل عاقبت شکست خورده ، دستگیر و نابینا گردید . با این وصف چندی بعد بار دیگر نافرمانی کرد و این بار به روایتی بقتل رسید . « زرکوب : ۷۴ –  باستانی پاریزی : ۲۳۲»

مجموعه-شاه-چراغ-دوره-اتابکان-فارس–عکس-از-سایت-کارناوال

چندی پس از این وقایع تکله به کرمان لشکر کشید و سیرجان را بتصرف درآورد . در همان ایام ترکمانان غز ، کرمان را در معرض تاخت و تاز قرارداده و به ویرانی کشاندند . کرمانیان و ملک تورانشاه قاوردی برای مقابله با دستجات غز ، از تکله کمک خواستند و او لشکری به سرکردگی مجاهد گورکانی به کرمان فرستاد . این لشکر در مشیر کرمان مستقر شد ولی کاری از پیش نبرد و غزها کرمان را تصرف کردند و به غارت و کشتار ساکنان شهر پرداختند . مجاهد گورکانی هم به باغین رفت و در آنجا بی آنکه بجنگد ، در واقعه ای به هلاکت رسید و سپاه فارس بعد از قتل او راه شیراز را در پیش گرفت . «افضل الدین کرمانی  : ۸۷ ، ۸۹ – محمدبن ابراهیم  : ۱۲۶ ، ۱۲۸»

دراین زمان اتابک محمد شاه بن بهرامشاه قاوردی هم از مقابله با غزها ناتوان ماند و به شیراز گریخت و از تکله کمک خواست . اما تکله به نبرد با پسرعمویش طغرل سرگرم بود و نتوانست به وی کمک کند . « محمدبن ابراهیم : ۱۳۰- صفا : ۱۹»

از سوی دیگر تکله بن زنگی زمانی را نیز با اتابک هزار اسپ ، از اتابکان لرستان به نبرد پرداخت ولی ازعهدۀ او برنیامد و ناگزیر بخشی از قلمرو خود را به وی واگذار نمود . « منتخب التواریخ : ۴۱» تکله که پیوسته در معرض تهاجمات همسایگان بود ، در سال ۵۸۳ ه.ق به اطاعت سلطان قزل ارسلان سلجوقی در آمد . «فسایی : ۲۵۱» و در حالی که سلطان طغرل بن ارسلان ، فارس را به رکن الدین سام ، اتابک یزد بخشید ، رکن الدین به جنگ تکله آمد اما کاری از پیش نبرد و اسیر شد . تکله با او مهربانی کرد و به مقر حکومتش شهر یزد باز گرداند . تکله پس از بیست سال پادشاهی در سال ۵۹۱ ه.ق درگذشت . « وصاف :۸۵- بناکتی : ۲۳۳» اما حمدالله مستوفی و یحیی بن عبدالطیف قزوینی و غفاری وفات وی را در سال ۵۹۰ ه.ق گزارش کرده اند . «حمدالله مستوفی : ۵۰۴ – قزوینی ، یحیی ۱۹۵»

بقعه-پیر-ابهر-ششم-وهفتم-هجری–آرشیو-میراث-فرهنگی

تکله فرمانروایی نرم خو بود و با مردم به نیکی رفتار می کرد و عارفان و شیعیان را می نواخت . «بیضاوی : ۸۷ – محمدبن ابراهیم :۱۵۴»

وی همواره از تجاوز به همسایگان اجتناب می کرد و با آنکه قدرت داشت ، در پی آزار آنان نبود . « افضل الدین کرمانی : ۱۰۸» وزارت تکله را خواجه امین الدین کازرونی که فردی برجسته و سخی و مردم دار بود برعهده داشت . امین الدین در شیراز ابنیۀ فراوان احداث کرد . وی در نزدیک مسجد عتیق شیراز ، مدرسه و خانقاه بزرگی بنا نهاد . « خواند میر، تاریخ حبیب السیر : ۵۶۰» تکله چون از دنیا رفت مردم کرامات بسیاری به او نسبت دادند . « زرکوب : ۷۴- خواند میر، دستورالوزراء : ۳۴۸، ۳۴۹ » سعدی در بوستان قطعه ای در باب بی اعتنایی او به پادشاهی نقل کرده است . « سعدی ، بوستان : ۵۵»

منابع :

خلاصه حکومت تکله بن زنگی از تاریخ جامع ایران جلد نهم : ۷۱، ۷۲، ۷۳ سید علی آل داوود

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده