نصر بن احمد بن اسماعیل

  نصر بن احمد بن اسماعیل   حکومت ۳۰۱ الی ۳۳۱ هجری قمری

پس از مرگ احمدبن اسماعیل یارانش پسر هشت سالۀ وی را که  ابوالحسن نصربن احمد نام داشت در بیست ویکم جمادی الثانی سال ۳۰۱ ه. ق در بخارا به تخت حکمرانی نشاندند . به سبب خردسالی او امرا و بزرگان از هرسو چشم به شهرها و سرزمین وی داشتند ، لیکن او با یاری مردان و سرداران بزرگی چون حمویه بن علی ، و دولتمردان کاردانی نظیر ابوعبدالله محمدبن احمد جیهانی وزیر ، موفق گردید برهمۀ آنها غلبه کند . « گردیزی : ۳۲۹ ،۳۳۰ – منهاج سراج :۱/۲۰۸- ابن اثیر : ۸/۷۸ ، ۷۹- نرشخی :۱۲۹،۱۳۰»

محدوده قلمروسامانیان

اسحاق بن احمد بن اسد ، عموی پدر نصر و امیر بیمار اما متنفذ سمرقند ، مدعی حکومت گردید و سپاهی را به فرماندهی پسرش الیاس بن اسحاق بطرف بخارا روانه کرد . سردار نصربن احمد ، حمویه بن علی به مقابلۀ آنها رفت و درماه شعبان سال۳۰۱ ه.ق در حوالی بخارا دشمن را مغلوب کرد و تا سمرقند عقب راند و آنجا را تصرف کرد . اسحاق نیز در قلعۀ کهن دژ بخارا حبس گردید و در همانجا از دنیا رفت . پسر وی الیاس نیز بسوی فرغانه گریخت . « ابن ماکولا : ۵/۱۴۹- طبری : ۱۰/۱۴۷، ۱۴۸- ابن اثیر :۸/۸۰»

کاشی لعابدار نفیس با نقش عاشق و معشوق عهدسامانیان

چندی بعد مرورودی درنیشابور قیام کرد که احمدبن سهل دهقان زادۀ ایرانی، با لشکری از بخارا جهت سرکوبی وی به نیشابور عازم شد .  وی در تاریخ ربیع الثانی سال ۳۰۶ ه.ق نیشابور را محاصره کرد و لشکر مرورودی را شکست داده و او را دستگیر و به بخارا فرستاد . مرورودی را درآنجا به حبس انداختند لیکن با وساطت ابوعبدالله جیهانی وزیر ، آزاد گردید و مجدد به خدمت نصربن احمد درآمد .  « ابن اثیر : ۸/۸۷ ،۸۸ – منهاج سراج : ۱/۲۰۸- گردیزی :۳۳۱-۳۳۲»

چون نصر به وعده های خود عمل نکرد ، احمدبن سهل از اطاعت او خارج شد و نیشابور را متعلق به خود دانست و با ارسال نامه ای به خلیفۀ بغداد حاکمیت خراسان را تقاضا کرد . سپس گرگان و مرو را نیز بدست آورد . حمویه بن علی از بخارا بجنگ وی درحَوزان یک منزلی مرو رود شتافت و در نبردی که درتاریخ رجب ۳۰۷ ه.ق احمدبن سهل راشکست داد . و او را اسیر کرده و به بخارا فرستاد . سهل در ماه ذیحجۀ همان سال در زندان بخارا از دنیا رفت . « ابن اثیر : ۸/۱۱۹، ۱۲۰ – گردیزی : ۳۳۴»

لیوان-شیشه-ای-با-تزئین-تراش-مکشوفه-از-خراسان-رضوی-سدۀ-۳تا-چهار-ه.ق-موزه-ملی-ایران

درسال ۳۱۸ ه.ق امیر نصر در نیشابور بسر می برد که نهضتی در بخارا برپا گردید که بمدت دو سال ادامه داشت . درآنزمان تعدادی از زندانی ها از زندان گریختند و خزانه ها و کاخ نصر را غارت کردند . نصر به بخارا برگشت و پس از چندی منصور و ابراهیم از شورشیان مذکور به او پیوستند . اما یحیی که رهبر نهضت بود گریخت و به قراتگین ملحق شد و پس از جنگهایی با نصربن احمد و سردارش ابوبکر محمدبن مظفر به نیشابور فرار کرد نصر درسال ۳۲۰ ه.ق وارد نیشابور شد و یحیی و قراتگین را عفو نمود و قراتگین را به ولایت بلخ منصوب کرد اما پس از چندی یحیی ، منصور و قراتگین بطرز مرموزی مقتول شدند . و ابراهیم نیز از ترس به بغداد گریخت . « نرشخی : ۱۳۰،۱۳۱ – تاریخ سیستان :۳۱۳، ۳۱۴-  ابن اثیر : ۸/۲۰۸، ۲۱۲»

در اواخر حکومت نصر بن احمد بن اسماعیل ، سپهسالار خراسان ابوعلی بن محتاج چَغانی ، ضمن حملاتی به ری و گرگان و شهرهای جبال از قم تاحدود حُلوان را به نام سامانیان گشود . و با دریافت خبر در گذشت نصربن احمد به خراسان بازگشت . « ابن اثیر : ۸/۳۵۹، ۳۶۹، ۳۷۰ ، ۳۸۸، ۳۸۹»

قندیل-شیشه-ای-به-سبک-ری-سدۀ-چهارم-هجری-قمری-موزه-ملی-ایران

ابوالحسن نصربن احمدبن اسماعیل پس از ابتلا به بیماری سل در تاریخ رجب سال ۳۳۱ ه.ق در سی و هشت سالگی چشم از جهان فرو بست . « ابن اثیر : ۸/۷۸ – نرشخی :۱۳۱،۱۳۲- حمزۀ اصفهانی :۱۵۰»

منابع :

حمزۀ اصفهانی ، سِنی ملوک الارض والانبیا ء به کوشش جواد ایرانی تبریزی ، برلین ، ۱۳۴۰ه.ق

ابن اثیر ، علی ،الکامل فی التاریخ ، بیروت ، ۱۴۰۲ه.ق

طبری ، محمد ، تاریخ الامم والملوک ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت ۱۳۸۷ ه.ق

منهاج سراج جوزجانی ، عثمان ، طبقات ناصری ، به کوشش عبدالحی حبیبی ، کابل ،۱۳۴۲ شمسی

نرشخی ، محمد ، تاریخ بخارا ، ترجمۀ لبونصر احمد بن محمدبن نصر القباوی ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی ۱۳۵۱ شمسی

گردیزی ، عبدالحی ، تاریخ یا زین الاخبار به کوشش عبدالحی حبیبی ، تهران ، ۱۳۶۳شمسی

تاریخ سیستان ، به کوشش محمد تقی بهار ، تهرران ، ۱۳۱۴شمسی

ابن ماکولا ، علی ، الاکمال ، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، ۱۳۸۴ و۱۳۸۵ ه.ق

تاریخ جامع ایران ، جلد ششم سامانیان ، محمدرضا ناجی

تحقیق و پژوهش : مهدی صبور صادقزاده